الدنیا مزرعة الآخرة

سیری در آیه 18 حشر

امر به تقوى در اعمال و امر به محاسبه و نظر دراعمال، در آیه :

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ﴿۱۸﴾

در این آیه شریفه مؤمنين را به تقوى و پرواى از خدا امر نموده، و با امرى دیگر دستور مى دهد كه در اعمال خود نظر كنند،اعمالى كه براى روز حساب از پيش مى فرستند. و متوجه باشند كه آیا اعمالى كه مى فرستند صالح است، تا اميد ثواب خدا راداشته باشند، و یا طالح است. و باید از عقاب خدا بهراسند، و از چنان اعمالى توبه نموده نفس را به حساب بكشند. اما امر اول، یعنى تقوى، كه در احادیث به ورع و پرهيز از حرامهاى خدا تفسير شده، و با در نظر گرفتن اینكه تقوى هم به واجبات ارتباط دارد، و هم به محرمات، الجرم عبارت مى شود از: اجتناب از ترك واجبات، و اجتناب از انجام دادن محرمات . و اما امر دوم، یعنى نظر كردن در اعمالى كه آدمى براى فردایش از پيش مى فرستد، امرى دیگرى است غير از تقوى. و نسبتش با تقوى نظير نسبتى است كه یك نظر اصالحى از ناحيه صنعتگرى در صنعت خود براى تكميل آن صنعت دارد، همان طور كه هر صاحب عملى و هر صانعى در آنچه كرده و آنچه ساخته نظر دقيق مى كند، ببيند آیا عيبى دارد یا نه، تا اگر عيبى در آن دید در رفع آن بكوشد، و یا اگر از نكته اى غفلت كرده آن را جبران كند، همچنين یك مؤمن نيز باید در آنچه كرده دوباره نظر كند، ببيند اگر عيبى داشته آن را برطرف سازد. پس بر همه مؤمنين واجب است از خدا پروا كنند، و تكاليفى كه خداى تعالى متوجه ایشان كرده به نحو احسن و بدون نقص انجام دهند، نخست او را اطاعت نموده، از نافرمانيش بپرهيزند، و بعد از آنكه اطاعت كردند، دوباره نظرى به كرده هاى خود بيندازند، چون اعمال مایه زندگى آخرتشان است كه امروز از پيش مى فرستند، با همين اعمال به حسابشان مى رسند تا معلوم كنند آیا صالح بوده یا نه. پس خود آنان باید قبال حساب اعمال را برسند تا اگر صالح بوده اميد ثواب داشته باشند، و اگر طالحبوده از عقابش بترسند، و به درگاه خدا توبه برده ، از او طلب مغفرت كنند. و این وظيفه، خاص یك نفر و دو نفر نيست، تكليفى است عمومى، و شامل تمامى مومنين، براى اینكه همه آنان احتياج به عمل خود دارند، و خود باید عمل خود را اصالح كنند، نظر كردن بعضى از آنان كافى از دیگران نيست. چيزى كه هست در بين مؤمنين كسانى كه این وظيفه را انجام دهند، بسيار كمياب اند، به طورى كه مى توان گفت نایاب اند. و جمله (و لتنظر) نفس كه كلمه نفس را مفرد و نكره آورده، به همين نایابى اشاره دارد. پس اینكه فرمود: (و لتنظر نفس ما قدمت لغد) خطابى است به عموم مؤمنين، و ليكن از آنجا كه عامل به دستور در بين اهل ایمان و حتى در بين اهل تقوى از مؤمنين در نهایت قلت است، بلكه مى توان گفت وجود ندارد، براى اینكه مؤمنين و حتى افراد معدودى كه از آنان اهل تقوى هستند، همه مشغول به زندگى دنيایند، و اوقاتشان مستغرق در تدبير معيشت و اصالح امور زندگى است، لذا آیه شریفه خطاب را به صورت غيبت آورده ، آن هم به طور نكره و فرموده : نفسى از نفوس باید كه بدانچه مى كند نظر بيفكند. و این نوع خطاب با اینكه تكليف در آن عمومى است، به حسب طبع داللت بر عتاب و سرزنش مومنان دارد. و نيز اشاره دارد بر اینكه افرادى كه شایسته امتثال این دستور باشند در نهایت كمى هستند (ما قدمت لغد) - این جمله استفهامى از ماهيت عملى است كه براى فرداى خود ذخيره مى كند، و هم بيانگر كلمه نظر است. ممكن هم هست كلمه (ما) را در آن موصوله بگيریم، و بگویيم موصول وصله اش متعلق به نظر است. در صورت استفهام معنا چنين مى شود: (باید نفسى از نفوس نظر كند چه عملى براى فرداى خود از پيش فرستاده ). و  مراد از كلمه (غد - فردا) روز قيامت است، كه روز حسابرسى اعمال است. و اگر از آن به كلمه (فردا) تعبير كرده براى این است كه بفهماند قيامت به ایشان نزدیك است، آنچنان فردا به دیروز نزدیك است، همچنان كه در آیه (انهم یرونه بعيدا و نریه قریبا) به نزدیكى تصریح كرده است. و معناى آیه چنين است : اى كسانى كه ایمان آورده اید با اطاعت از خدا تقوى به دست آورید، اطاعت در جميع او امر و نواهياش، و نفسى از نفوس شما باید در آنچه مى كند نظر افكند، و ببيند چه عملى براى روز حسابش از پيش مى فرستد، آیا عمل صالح است، یا عمل طالح. و اگر صالح است عمل صالحش شایستگى براى قبول خدا را دارد، و یا مردود است ؟ و در جمله (و اتقوا اللّه ان اللّه خبير بما تعملون )، براى بار دوم امر به تقوى نموده، مى فرماید: علت اینكه مى گویم از خدا پروا كنيد این است كه (ان اللّه خبير بما تعملون ) او با خبر است از آنچه مى كنيد. و تعليل امر به تقوى به اینكه خدا با خبر از اعمال است، خود دليل بر این است كه مراد از این تقوى كه بار دوم امر بدان نموده، تقواى در مقام محاسبه و نظر در اعمال است، نه تقواى در اعمال كه جمله اول آیه بدان امر مى نمود، و مى فرمود: (اتقوا اللّه ).

پس حاصل كالم این شد كه : در اول آیه مؤمنين را امر به تقوى در مقام عمل نموده، مى فرماید عمل شما باید منحصر در اطاعت خدا و اجتناب گناهان باشد، و در آخر آیه كه دوباره امر به تقوى مى كند، به این وظيفه دستور داده كه هنگام نظر و محاسبه اعمالى كه كرده اید از خدا پروا كنيد، چنان نباشد كه عمل زشت خود را و یا عمل صالح ولى غير خالص خود را به خاطرعمل شما است زیبا و خالص به حساب آورید. اینجاست كه به خوبى روشن مى گردد كه مراد از تقوى در هر دو مورد یك چيز نيست، بلكه تقواى اولى مربوط به جرم عمل است، و دومى مربوط به اصالح و اخالص آن است. اولى مربوط به قبل از عمل است، و دومى راجع به بعد از عمل. و نيز روشن مى گردد اینكه بعضى گفته اند: (اولى راجع به توبه از گناهان گذشته، و دومى مربوط به گناهان آینده است ) صحيح نيست. و نظير این قول گفتار بعضى دیگر است كه گفته اند: امر دومى تأكيد امر اولى است و بس .

تفاسیر

تفسیر المیزان

(یا ایها الذین امنوا اتقوا الله و لتنظر نفس ما قدمت لغد و اتقوا الله ان الله خبیر بما تعملون ):(ای کسانیکه ایمان آورده اید، از خدا بترسید و باید هر انسانی مراقب اعمالی که از پیش ، برای فردایش فرستاده باشد و از خدا بترسید، بدرستی که خدااز آنچه می کنید باخبر است )(تقوی ) یعنی ورع و پرهیز از محارم الهی و اجتناب از ترک واجبات .در این آیه شریفه مؤمنان را فرمان می دهد که از خدا پروا داشته و ملتزم اوامر ونواهی او باشند و در اعمال خود نظر کنند و ببینند که چه عملی برای روز حساب پیش فرستاده اند آیا صالح است که امید ثواب داشته باشند و یا فاسد است که در این صورت ازعقاب خدا بهراسند و توبه نمایند و نفس خود را به محاسبه بکشند.و مجددا امر می نماید که از خدا تقوی داشته باشید، یعنی در مقام محاسبه ونظر دراعمال از خدا بترسید و متوجه باشید که او به آنچه می کنید آگاه است و صلاح و خلوص عمل شما یا فساد و عدم اخلاص آن را به درستی می شناسد.پس برمؤمنان واجب است که اولا واجبات الهی را انجام دهند و از محرمات ونواهی پروردگار اجتناب کنند و عملشان منحصر در طاعت خدا و اجتناب از معصیت باشد و سپس نظری به اعمال خود بیفکنند، چون این اعمال توشه آخرت آنهاست که ازاین دنیا برای خود می فرستند، و مطابق آن به حسابشان رسیدگی می شود، پس شایسته است که انسان قبل از مرگ و لقاء الهی در روز جزا، خود به حساب خود رسیدگی کند واز بابت اعمال صالحش خدا را شکر گزارد و از بابت اعمال فاسدش به درگاه او توبه وطلب مغفرت نماید و در محاسبه اعمال خود نیز تقوا داشته باشد وعمل ریاکارانه خود راخالص نبیند یا عمل زشت خود در نظرش زیبا جلوه نکند، چون باید بداند در قیامت محاسبه او بدست خدایی است که نسبت به همه اعمال کوچک و بزرگ او آگاهی کامل دارد(64).

تفسیر نمونه

تفسیر نور

اثنی عشری

روان جاوید

اطیب البیان

برگزیده تفسیر نمونه

سایر تفاسیر

تفسیر نور (محسن قرائتی)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ «18»

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! از خداوند پروا كنيد و هر كس به آن چه براى فرداى (قيامت) خود فرستاده است، بنگرد. باز هم از خدا پروا كنيد كه خداوند به آنچه انجام مى‌دهيد، به خوبى آگاه است.

نکته ها

فرمان تقوا در اين آيه تكرار و تأكيد شده است كه علاوه بر تأكيد، مى‌تواند معانى متعدّدى داشته باشد، از جمله:

1. تقواى اول مربوط به اصل كار و تقواى دوم مربوط به كيفيّت آن باشد.

2. تقواى اول مربوط به انجام كار خير و تقواى دوم مربوط به ترك محرمات باشد. 3. و شايد تقواى اول مربوط به توبه از گذشته و تقواى دوم مربوط به ذخيره آينده باشد.

در روايات مى‌خوانيم: با نيمى از يك دانه خرما، يا اگر نداريد با سخنان خوب، دل‌هايى را شاد كنيد تا در قيامت كه خداوند مى‌پرسد: من به تو چشم و گوش و ... دادم چه ذخيره‌اى فرستادى، شرمنده نباشيد. زيرا در آن روز بعضى به هر سو مى‌نگرند، ولى ذخيره‌اى كه وسيله نجاتشان باشد از پيش نفرستاده‌اند. «1»

پیام ها

1- ايمان، زمينه تقوا و شرط ثمر بخشى ايمان، داشتن تقوا است. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا»

2- به اميد كار خير وارثان نباشيم، هركس به فكر قيامت خود باشد. «وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ»

«1». تفسير نورالثقلين.

جلد 9 - صفحه 560

3- در آنچه به عنوان عمل صالح ذخيره مى‌كنيم، دقّت كنيم. «وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ»

4- محاسبه نفس لازم است. «وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ» (اگر امروز دقّت نكنيم، دقّت فردا سبب شرمندگى خواهد بود. «يَوْمَ يَنْظُرُ الْمَرْءُ ما قَدَّمَتْ يَداهُ وَ يَقُولُ الْكافِرُ يا لَيْتَنِي كُنْتُ تُراباً» «1»)

5- قيامت، نزديك است. «لِغَدٍ» (چنانكه در جاى ديگر نيز مى‌فرمايد: «إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيداً وَ نَراهُ قَرِيباً» «2»)

6- آينده‌نگرى و عاقبت‌انديشى، لازمه‌ى ايمان است. «ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ»

7- تقوا، زمينه محاسبه نفس و محاسبه نفس، سبب رشد و تقويت تقوا است.

( «وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ» ميان دو «اتَّقُوا اللَّهَ» قرار گرفته است).

8- هيچ كس در هيچ مرحله‌اى خود را ايمن نداند. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ‌ ... وَ اتَّقُوا اللَّهَ‌

9- ايمان به خبير بودن خداوند، عامل تقوا است. وَ اتَّقُوا اللَّهَ‌ ... إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ

احادیث

حدیث اول

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَعَاشِرَ النَّاسِ فَضِّلُوا عَلِیّاً فَإِنَّهُ أَفْضَلُ النَّاسِ بَعْدِی مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثَی بِنَا أَنْزَلَ اللَّهُ الرِّزْقَ وَ بَقِیَ الْخَلْقُ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَغْضُوبٌ مَغْضُوبٌ مَنْ رَدَّ قَوْلِی هَذَا وَ لَمْ یُوَافِقْهُ إِلَّا أَنَّ جَبْرَئِیلَ خَبَّرَنِی عَنِ اللَّهِ تَعَالَی بِذَلِکَ وَ یَقُولُ مَنْ عَادَی عَلِیّاً وَ لَمْ یَتَوَلَّهُ فَعَلَیْهِ لَعْنَتِی وَ غَضَبِی فَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللهَ أَنْ تُخَالِفُوهُ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها إِنَّ اللهَ خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُون.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای گروه مردم! علی را برتر بدانید که او پس از من از هر مرد و زنی برتر است. خداوند روزی را به‌واسطه‌ی ما نازل کرده و مخلوقات به‌واسطه‌ی ما باقی هستند. ملعون و مورد خشم است کسی که این سخن مرا نپذیرد و با آن موافقت نکند. بدانید که جبرئیل از جانب خداوند این خبر را به من داده و فرموده است: هرکه با علی (علیه السلام) دشمنی کند و دست از ولایت او بردارد، خشم و لعنت من بر او خواهد بود. باید هرکس ببیند برای فردای خود چه پیش فرستاده است. از مخالفت خدا پرهیز کنید، مبادا گامی پس از استواریش بلغزد، که خدا از آنچه انجام می‌دهید آگاه است.

حدیث دوم

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أُعْلِمَ کُلَ أَبْیَضَ وَ أَسْوَدَ أَنَ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ أَخِی وَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی وَ الْإِمَامُ مِنْ بَعْدِی الَّذِی ... فَهُوَ أَفْضَلُ النَّاسِ بَعْدِی مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثَی بِنَا نَزَلَ الرِّزْقُ وَ بَقِیَ الْخَلْقُ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ خَالَفَهُ مَغْضُوبٌ عَلَیْهِ قَوْلِی عَنْ جَبْرَئِیلَ وَ قَوْلُ جَبْرَئِیلَ عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا الله.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- [خداوند به من دستور داده است] به هر سفید و سیاهی اعلام کنم که علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) برادر، وصیّ، جانشین و امام بعد از من است... او تا زمانی که رزق نازل شود و خلق باقی بماند، بعد از من برترین مردم است. هرکس با او مخالفت کند ملعون است. سخن من ازجبرائیل [و سخن او] از خداوند است: وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۶، ص۱۶۰

حدیث سوم

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- تَصَدَّقُوا وَ لَوْ بِصَاعٍ مِنْ تَمْرٍ وَ لَوْ بِبَعْضِ صَاعٍ وَ لَوْ بِقَبْضَهًْ وَ لَوْ بِبَعْضِ قَبْضَهًْ وَ لَوْ بِتَمْرَهًْ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَهًْ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَبِکَلِمَهًْ لَیِّنَهًْ فَإِنَّ أَحَدَکُمْ لَاقٍ اللَّهَ فَقَائِلٌ لَهُ أَ لَمْ أَفْعَلْ بِکَ أَ لَمْ أَجْعَلْکَ سَمِیعاً بَصِیراً أَ لَمْ أَجْعَلْ لَکَ مَالًا وَ وَلَداً فَیَقُولُ بَلَی فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَانْظُرْ مَا قَدَّمْتَ لِنَفْسِکَ قَالَ فَیَنْظُرُ قُدَّامَهُ وَ خَلْفَهُ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ فَلَا یَجِدُ شَیْئاً یَقِی بِهِ وَجْهَهُ مِنَ النَّارِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «صدقه بدهید هرچند با یک صاع از خرما و هرچند با بخشی از صاع و هرچند با یک مشت و هرچند با بخشی از یک مشت و هرچند با یک دانه‌ی خرما و هرچند با نیمی از خرما! و هرکس پیدا نکرد با سخن نیکویی [صدقه بدهد]؛ چون وقتی یکی از شما با خداوند ملاقات کند، به او گفته می‌شود: «آیا با تو چنین نکردم؟ آیا با تو چنان نکردم؟ آیا تو را شنوا و بینا قرار ندادم؟ آیا برای تو مال و فرزند قرار ندادم»؟ می‌گوید: «بله». خدای تبارک‌وتعالی می‌فرماید: «بنگر چه چیزی برای خودت از پیش فرستاده‌ای»؟ فرمود: «به روبرو، به پشت سر، به سمت راست و به سمت چپش نگاه می‌کند و چیزی که با آن صورتش را از آتش نگه دارد پیدا نمی‌کند».

This article "الدنیا مزرعة الآخرة" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:الدنیا مزرعة الآخرة. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.

---

 Facebook Page

 Follow us on Twitter !

Read or create/edit this page in another language

• الدنیا مزرعة الآخرة in English