ایل (سنجابی)
ایل سنجابی (به الگو:کردی:سنجاوی) یکی از ایلات کرد در کرمانشاه میباشد که در منطقه ی سنجابی سکونت دارند از مناطقی که این ایل در استان کرمانشاه در آن حضور داشته یا دارند میتوان به قصرشیرین، نفت شهر، بخشهایی از دشت ماهیدشت کرمانشاه و مناطقی از اورامانات اشاره کرد. مناطقی از کشور فعلی عراق نیز در ایام قدیم جزء مناطق ایل سنجابی محسوب میشدهاند. این ایل به لحاظ مجاهدتهای ملی و تلاشهای وطن دوستانه مردم آن معروف است. مردمان ایل سنجابی به دین اسلام (شیعه) اعتقاد دارند و به گویش های مختلفی از کردی جنوبی صحبت میکنند.
این ایل سابقه مجاهدتهای طولانی در برابر ارتشهای متجاوز روسیه تزاری، عثمانی و انگلستان را دارد. بنا به روایتی نیز نام این ایل از یکی از مجاهدتهای آن میآید. بنا بر این روایت، گفته شده که افراد این ایل در نبرد ایران برای بازپسگیری هرات در دوران قاجار، بالاپوشی از پوست سنجاب دربرداشتهاند و از این رو با نام سنجابیها معروف شدهاند. در زمانهای پیشین، بالاپوش پوست سنجاب لباس گرانی بوده که تنها بزرگان و افسران آن را میپوشیدهاند.
منطقه ی سنجابی[ویرایش]
سنجابی بخشی از شهرستان کرمانشاه واقع در مغرب آن شهرستان است که دو دهستان سنجابی و هفتآشیان را در بر میگیرد. بهطور کلی منطقهٔ موسوم به سنجابی از طرف شمال به شهرستان روانسر، از شمال شرقی به منطقهٔ خالصه، از مشرق به دهستان ماهیدشت، از جنوب به بخش مرکزی شهرستان اسلامآباد غرب، از جنوب غربی به بخش گوران و از مشرق به منطقهٔ ولدبیگی محدود میشود. از مناطقی که این ایل کرد در کرمانشاه در آن حضور داشته یا دارند میتوان به شهرهای دشت سنجابی، اسلامآباد غرب، قصرشیرین، دشت مایدشت ،کرمانشاه، ایلام و مناطقی از قزوین اشاره کرد. مناطقی از کشور فعلی عراق نیز در ایام قدیم جزء مناطق ایل سنجابی محسوب میشدند. بخشی از مردم سنجابی نیز در شهر خانقین در کردستان عراق در چند کیلومتری خسروی زندگی میکنند. محل سکونت ییلاقی یا به اصلاح سردسیری ایل سنجابی در ماهیدشت است که در لغت اصلاً ماددشت بودهاست. ماهیدشت جزء استان کرمانشاه است که تقریباً از چهارفرسخی غرب شهر کرمانشاه شروع میشود و تا دوازده فرسخی آن ادامه دارد. یک بُعد دیگر آن از دامنهٔ کوه شاهو نزدیک روانسر آغاز و تا کاروانسرای ماهیدشت و تا پشت شهر شاهآباد کشیده میشود. این محل ییلاقی ایل سنجابی در حدود صدوشصت پارچه آبادی و ده در آن قرار دارد. دارای آب و هوای بری است و مرکب از ۱۴۷ آبادی است. اهالی آن از ایل سنجابی و زبان آنان کردی است. گویش سنجابی، شاخهای از گروه گویشهای زبان کردی جنوبی است.
تیره ها[ویرایش]
این ایل از ۱۶ طایفه تشکیل شدهاست و زندگی مردم آن بر حسب زندگی عشایری است.
مهمترین مسائل در زندگی اجتماعی عشایر قدیم چند مسئله بودهاست:
محل و مرتع مشترک برای چراگاه احشام و ترتیب تقسیم و توزیع ادواری آن بین طوایف و تیرهها. مسئله خدمت سربازی بر حسب نبیچهٔ قدیم. دفاع از موجودیت ایل در برابر طوایف دیگر.
تیرههای سنجابی
۱ خسرو (خسروی، فرهادی، نادری، ایارهگر و…) ۲ صوفی (صوفی، عزیزی و…) ۳ اللهیارخانی (آلای خانی) ۴ کاکاونزگه (کاکی و نظر) ۵ کوله (بهمنی، الماسی، آینه، سنجابی، طهماسبی و…) ۶ باغی (باخی) ۷ دارخور (شهسواری و…) ۸ کُلکُل ۹ بگم ۱۰ جلیلوند (به لهجه محلی جِیلهوَن)
۱۱ سیمینوند (سیمینهون) ۱۲ چالابی (به لهجه محلی چالاوی)
۱۳ سرخاوند ۱۴ عباسوند (هواسهون)
۱۵ شامگه
۱۶ دولتمندان و دستجه (شوکتی، قنبری، مرادی و…)
زبان[ویرایش]
زبان مردم ایل سنجابی کردی سِنجابی یا سِنجاوی است که به عنوان یکی از گویشهای کردی جنوبی دستهبندی شده و در میان ایل سِنجابی تکلم میشود.
کردی سنجابی در میان بخشی از مردم سِنجابی رواج دارد و در منطقهٔ سنجابی در استان کرمانشاه تکلم میشود. این منطقه دو دهستان سنجابی و هفتآشیان در شهرستان کرمانشاه را در بر میگیرد و مرکز آن شهر کوزران است. یاسنت لویی رابینو کنسول انگلستان در کرمانشاه در گزارشی که از شهر کرمانشاه در اوایل قرن بیستم ارائه داده، مینویسد: «زبان شهرنشینان کرمانشاه کردی است. گویش شهر بسیار به گویش سنجابی و گویش کلهر نزدیک است...» گویش کردی سنجابی قرابت بسیار زیادی با گویش کردی زنگنهای دارد که در میان بخشهایی از ایل زنگنه و به ویژه در هرسم رایج است. این بدین دلیل است که بدنهٔ اصلی ایل سنجابی در گذشته بخشی از ایل زنگنه بوده و در قرن نوزدهم از این ایل جدا شده و با به هم پیوستن چند طایفهٔ دیگر ایلی جدید به نام ایل سنجابی را به ریاست حسنخان بختیار سنجابی تشکیل دادهاست. علاوه بر این کردی سنجابی با لکی شباهت بسیار بالایی دارد و در بسیاری از ویژگیها مشابه است. همچنین این گویش شباهت بسیار بالایی را با کردی کلهری نشان میدهد کردی سنجابی همانند زنگنهای پیشوند /مه/ را در مورد افعال استمراری در خود حفظ کرده و از این نظر به کردی گورانی، کردی باجلانی، کردی هورامی، و کردی لکی شباهت دارد. اما بر خلاف کردی لکی و کردی هورامی ویژگی ارگاتیو را دارا نیست و از این حیث به کردی کلهری شباهت دارد. در رابطه با ویژگیهای آوایی و ابدالها نیز این گویش، بیشترین شباهت را با کردی کلهری دارد. همچنین در رابطه با واحدهای زبرزنجیری کردی سنجابی شباهت بسیار بالایی با کردی کلهری دارد.
منابع[ویرایش]
{{فرهنگ فارسی معین علی اکبر خان، سردار مقتدر سنجابی. ایل سنجابی و مجاهدتهای ملی ایران. تحریر و تحشیه کریم سنجابی. تهران: نشر شیرازه، ۱۳۸۰}} {{کبودی، فرحناز. ۱۳۹۰. بررسی ساختار فعل در گویش کردی کرمانشاهی، پایاننامۀ کارشناسی ارشد زبانشناسی، دانشگاه رازی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، بهار ۱۳۹۰، استاد راهنما: عامر قیطوری و خسرو غلامعلیزاده؛[پیوند مرده] بازدید در ۳۰ بهمن ۱۳۹۰. }}
{{دانشنامۀ ایرانزمین: کرمانشاهی، نوشتۀ آتوسا رستمبیک تفرشی؛[پیوند مرده] بازدید در ۳۰ بهمن ۱۳۹۰. حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی کرمانشاه: آشنایی با فرهنگ و نژاد استان کرمانشاه؛ بایگانیشده در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine بازدید در ۳۰ بهمن ۱۳۹۰.}}
ذوالفقاری، اردشیر، تاریخ زبانهای ایرانی و جغرافیای گویشها و لهجههای کرمانشاه، کرمانشاه: موسسه فرهنگی هنری و سینمایی کوثر، ۱۳۹۴. هفتهنامۀ شهر من: زبانها و گویشهای مردم استان کرمانشاه، هفتهنامۀ شهر من، شمارۀ ۵۱، ۲۰ شهریور ۱۳۹۷؛ بایگانیشده در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine بازدید در ۳۰ بهمن ۱۳۹۰.
رابینو، یاسنت لوئی (۱۳۹۱)، گزارشی از بازرگانی و جامعۀ شهر و ایالت کرمانشاه در سدۀ نوزدهم میلادی، برگردان محمدرضا (فریبرز) همزهای، کرمانشاه: انتشارات دانشگاه رازی، ص ۲۸. مرادی، محمدرئوف، گنجینه گویشهای ایرانی (استان کرمانشاه): گویشهای کلهری، گورانی...، با همکاری آکو جلیلیان، ویراستار یلدا شکوهی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۱۳۹۴.سردار مقتدر سنجابی، علی اکبرخان (۱۳۸۰). ایل سنجابی و مجاهدتهای ملی ایران. تهران: شیرازه؛ تحریر و تحشیه دکتر کریم سنجابی. شابک ۹۶۴-۶۵۷۸-۹۱-۸. محسن, رحمتی،; پیرحسین, نظری، (2015-08-23). "ایل سنجابی و سیاستهای انگلیس در غرب ایران در جنگ جهانی اول". پژوهشهای علوم تاریخی. 7 (1). doi:10.22059/jhss.2015.57831. ISSN 2251-9254. «کریم سنجابی، نوار ۱». Iran Oral History. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۶-۰۷. {{رحمتی, محسن; نظری, پیرحسین (2015-08-23). "ایل سنجابی و سیاستهای انگلیس در غرب ایران در جنگ جهانی اول". پژوهشهای علوم تاریخی. 7 (1): 21–39. doi:10.22059/jhss.2015.57831. ISSN 2251-9254.}} {{امیری, سروش; رضایی, بهمن. "نقش تاریخی ایل سنجابی در ایجاد نظم و امنیت و دفاع از مرزهای غربی ایران در جنگ جهانی اول". نشریه مطالعات تاریخ انتظامی (به فارسی). 9 (32): 1–29.}}
This article "ایل (سنجابی)" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:ایل (سنجابی). Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.