بیت‌المقدس در ادبیات فارسی

نام بیت‌المقدس از گذشته‌ای دور در زبان فارسی دری، میان ایرانیان و فارسی‌زبانان و به پیرو آن شاعران، نویسندگان، مورخان و… متداول بوده‌است. به همین خاطر در بسیاری از متون کهن نظم و نثر فارسی از این شهر با نام بیت‌المقدس یاد شده است. در این مقاله، نمونه‌هایی از این کاربردها آورده شده‌است.

متون نثر

• حدودالعالم، کهن‌ترین کتاب جغرافیایی به زبان فارسی (۳۷۲ ق):

«و اندر بیت‌المقدس مزگتی است که مسلمانان از هر جایی، آنجا شوند به زیارت»

• تاریخ بلعمی (از کهن‌ترین متون فارسی موجود، متعلق به سال ۳۵۲ قمری):

«... از آنجا که ابراهیم بود از زمین فلسطین تا به مکه پنج‌روزه بوده‌است، خدای تعالی براقی بفرستاد از آسمان -چنان‌که شب معراج سوی پیغامبر ما فرستاد و او را شبی به بیت‌المقدس برد- همان براق سوی ابراهیم فرستاد…»

• زین‌الاخبار (تألیف به سال ۴۴۰ قمری):

«و چون یکچندی برآمد، بخت‌النصر را به بیت‌المقدس فرستاد تا آن ولایت بگرفت و جهودان را قهر کرد و بسیاری از ایشان را بکشت.»

• سفرنامه ناصرخسرو (سدهٔ پنجم):

«پنجم رمضان سنه ثمان و ثلاثین و اربعمائه [۴۳۸ قمری] در بیت‌المقدس شدیم. یک سال شمسی بود که از خانه بیرون آمده بودم و مدام در سفر بوده، که به هیچ‌جا مقامی و آسایشی تمام نیافته بودم. بیت‌المقدس را اهل شام و آن طرف «قُدس» گویند…»

• مکاتیب امام محمد غزالی (سدهٔ ششم):

«و مدتی در بیت‌المقدس و مکه مقام کرد. بر سر مشهد ابراهیم خلیل صلوات اللّه علیه عهد کرد که نیز پیش هیچ سلطان نرود و …»

• اشکال‌العالم (اوایل سده هفتم قمری):

«فلسطین ولایت نیک پاکیزه است و شهر بزرگتر آن رمله، بیت‌المقدس در بزرگی نزدیک است بدان»

• نزهةالقلوب (۷۴۰ قمری):

«او در بیت‌المقدس مقام کرد و مسجداقصی بنا نهاد و بعد از او پسرش سلیمان (ع) به اتمام رسانید و از تاریخ عمارتش تا اکنون دو هزار و پانصد و هشتاد و سه سال گفته‌اند»

• اقالیم سبعه:

«اول بنا اندر عالم، مکه بوده است و معظم‌تر و بلندتر مدینه است و آنجا طاعون نباشد؛ و بیشتر عجایب اندر اسلام به بیت‌المقدس است.»

• حبیب‌السیر (اوایل سدهٔ دهم قمری):

«صلاح‌الدین، فرنگیان را از قتل و اسر ایمن گردانیده، فتح بیت‌المقدس دست داد و مسلمانان، صلیبی را که نصاری بر قبهٔ حجره مسجداقصی نصب کرده بودند درهم شکسته و همان روز در مسجد، نماز جمعه قائم شد»

اشعار

• نظامی» خمسه» خردنامه» بخش ۳۳ - جهانگردی اسکندر با دعوی پیغمبری

چو از قدسیان این حکایت شنید		عنان سوی بیت‌المقدس کشید
حصار جهان را که سرباز کرد		ز بیت‌المقدس سرآغاز کرد

به که محمل برون برم زین کوی

سوی بیت‌المقدس آرم روی

• سعدی» بوستان» باب سوم در عشق و مستی و شور» سرآغاز

چو بیت‌المقدس درون پر قباب

رها کرده دیوار بیرون خراب

• خاقانی» دیوان اشعار» قصاید» شماره ۱ - در یکتاپرستی و ستایش حضرت خاتم‌الانبیاء

با قطار خوک در بیت‌المقدس پا منه

با سپاه پیل بر درگاه بیت‌الله میا

بگردانم ز بیت‌اللّه قبله

به بیت‌المقدس و محراب اقصی

شهر سباست خطهٔ دربند ز احتشام

بیت‌المقدس است شماخی ز اقتدار

• اوحدی مراغه‌ای» دیوان اشعار» غزلیات» غزل شماره ۸۷۵

در سرای تو بیت‌المقدس است امروز		رخ تو قبلهٔ شوریدگان شیدایی

• عرفی شیرازی

سینهٔ ریش از عدم آورده و آسوده رفت

عصمتم آمد به بیت‌المقدس و آسوده رفت

دژ هوخت‌گنگ یا کنگ دژهودج

دژ هوخت‌گنگ یا کَنگْ دِژْ هوخْت نام شهر بیت‌المقدس در زبان پهلوی و پیش از اسلام بوده‌است و این نام بارها در شاهنامهٔ فردوسی آمده‌است. چنان‌که فریدون برای جنگ با ضحاک به دژ هوخت‌گنگ (بیت‌المقدس) می‌تازد و در کاخی بسیار بلند بر تخت ضحاک ماردوش می‌نشیند.

به خشکی رسیدند سر کینه جوی		به بیت‌المقدس نِهادند روی
که بر پهلَوانی زبان راندند		همی «کَنگْ دِژْ هوخْتَ» ش خواندند
به تازی کنون «خانه پاک» خوان		برآورده ایوان ضحاک دان

جستارهای وابسته

• ادبیات فارسی
• فلسطین

منابع

• نوایی، عبدالحسین، متون تاریخی به زبان فارسی، سازمان سمت، ۱۳۷۵.

This article "بیت‌المقدس در ادبیات فارسی" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:بیت‌المقدس در ادبیات فارسی. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.

---

 Facebook Page

 Follow us on Twitter !

Read or create/edit this page in another language

• بیت‌المقدس در ادبیات فارسی in English