زنان شاعر

زنان‌شاعرپارسی‌گوی ازگذشته‌های‌دوردر کتاب‌های‌زندگی‌نامه‌ای‌وتذکره‌های‌شاعران موردتوجه‌قرارگرفته‌اند.باآنکه‌به‌گفته‌ی روح‌انگیزکراچی:

حذف‌زنان‌درتذکره‌های‌پیشین‌وتاریخ‌های ادبی متاخر،این تصورراتقویت‌کرده‌که زنان‌درتاریخ شعرفارسی‌واین میراث اندیشه بشری پیشینه‌ای‌نداشتند.

زنان شاعردرمنابع‌کهن

مولف ترجمان البلاغه (۵۰۷ ق.)، نخستین کتاب در علم بدیع، از شاعری به نام بنت کعب (ذیل منسرح)، یکی از بحر های شعر فارسی،شعری‌راشاهد اورده که به نظر میرسداین نخستین منبعی باشدکه‌اززنی شاعر بیتی‌آوردهاست (رادویانی، ۱۹۴۹: ۸۱)

در لباب الالباب، که به نخستین تذکره فارسی شهره‌است و حدود ۶۱۸ ق. تالیف شده،به‌دوزن شاعر‌اشاره‌شده‌است: یکی‌رابعه‌بنت کعب (عوفی، ۱۳۳۵: ۲۹۴) و دیگری دختر کاشغری (همان: ۴۸) است.

دو جنگ رباعی که‌نام‌بیشترشاعران‌زن‌و شعرآنهاراضبط‌‌‌‌‌کرده،نزهة‌المجالسوخلاصة الاشعارتألیف سدههفتم‌ه.ق.است‌کهاز حیث حضورزن در تاریخ شعر فارسی اهمیت ویژهای دارندواز منابع کهن‌وارزشمند دراین زمینهاند؛زیرا برای‌نخستین بار درنزهة المجالس نه زن شاعرمعرفی شده‌است‌ودرخلاصةالاشعار علاوه‌برچهارشاعرکه‌نامشاندرنزهة المجالس آمده، نام‌دوزنشاعردیگرنیز ذکر شده‌است.این‌دوجنگ به‌معرفی شاعران شمال‌غربایران‌اختصاص دارد.

کتابی نیزهست‌که‌درعلوم‌ادبی، عروض، قافیه و نقد شعر در ۶۳۰ ه.ق. توسط شمس قیس رازی نوشته شده و اشعار مهستی و رابعه را شاهد مثال آورده المعجم فی معاییر اشعارالعجم است. تاریخ گزیده حمدالله مستوفی که در ۷۳۰ ه.ق. نوشته شده، شش زن شاعر را معرفی کرده است.

در نفحات الانس عبدالرحمن جامی ( ۸۹۰ ق.) بخشی از کتاب به زنان عارف واصلی اشاره شده است که برخی از آنان شعر نیز میگفتند، از جمله آن شاعران می توان به ریحانه والهه، رابعه شامیه، تحفه، دختر کعب ( رابعه بلخی ) و ... که از میان این ها تنها اشعار رابعه قزداری به زبان فارسی است و اشعار زنان دیگر کتاب به زبان عربی است.

مؤلف مونس الاحرار (۷۴۱ ق.) از مهستی دبیر نیشابوری ۲۰ رباعی (جاجرمی، ۱۳۳۷: ۱۱۶۷-۱۱۶۲) و از عایشه مقریه یک رباعی (همان:۱۰۸۸) آورده است.

در تذکرة الشعرا دولتشاه سمرقندی تألیف ۸۹۲ ق. نیز دو زن شاعر (مهستی دبیر و جهان خاتون) معرفی شده است ( دولتشاه سمرقندی، ۱۳۸۵: ۵۰۸-۱۱۶).

زنان شاعر در منابع مستقل

کتاب ها و تذکره ها ی مستقلی در باب زنان شاعر فارسی زبان نیز تألیف شده اند.

به نظر میرسد اولین تذکره ای که به زبان فارسی به طور خاص به مبحث زنان شاعر فارسی زبان اشاره کرده باشد، کتاب جواهر العجایب باشد که فخری هروی آن را به فارسی نگاشته است و علت عزم او برای نوشتن کتاب را اینگونه بیان میکند:

در کوشه کاشانه، کتاب مجموعه- تحفة الحبيب- پیش نهاده، بر اشعار اعزه می گذشتم، ناگاه نظرم بر یک مسماة مهرى افتاد که تتبع غزل حضرت خواجه حافظ کرده است:

یاد باد آنکه، سر کوی تو ام، منزل بود دیده را، روشنی از خاک درت، حاصل بود

و بغایت خوب گفته است، چنانچه از کمال لطافت، بعضی مردم، از خواجه حافظ تصور میکنند و آن اینست:

حل هر نکته که بر پیر خرد مشکل بود آزمودیم به یک جرعه می حاصل بود

گفتم از مدرسه پرسم سبب حرمت می در هر کس که زدم بیخود و لایعقل بود

خواستم سوز دل خویش بگویم با شمع داشت او خود به زبان آنچه مرا در دل بود

در چمن صبحدم از گریه و از ناله من لاله سوخته، خون در دل و پا در گل بود

آنچه از بابل و هاروت روایت کردند سحر چشم چشم تو دیدم همه را شامل بود

دولتی بود تماشای رخت مهری را حیف و صد حیف که این دولت مستعجل بود

آخر بدلم چنان تافت و بر خاطرم چنان قرار یافت، که جهت انبساط خاطر اشرف آنحضرت- آنچه از طایفه اناث در لباس نظم ظاهر شده- جمع گردانم که بغایت غریب است.

در دوره قاجار تذکره نویسی در این احوال اوج میگیرد و موضوع زنان شاعر بیش از قبل موضوع تذکره نویسی قرار میگیرد.

اختر تابان از کتاب هایی است که پژوهشکر ایرانی تبار هندی آن را به فرمان شاه جهان بیگم نوشته است و شرح حال و نمونه اشعار هشتاد و دو تن از زنان سخنور به ترتیب حروف تهجی است که تا زمان مولف را در بر می گیرد. شاعران در این کتاب از آرزوی سمرقندی آغاز شده و یاسمن بو ختم شده است. در خاتمه شرح احوال و نمونه آثار رابعه قزدداری و مستوره کردستانی از مجمع الفصحاء آمده است.

خیرات الحسان ( ۱۳۰۷-۱۳۰۴ ق.) اثری به قلم محمد حسن خان مراغی اعتماد السلطنه درباره شرح حدود ۹۱۲ زن مشهور اسلام و نمونه اشعار گویندگان زن در سه جلد است.

تذکرة الخواتين تألیف محمد بن رفیع ملک الکتاب ( ۱۳۰۶ ق) شرح احوا ۲۸۳ شاعره را مطرح کرده است. مؤلف در آن، انگیزه خود را از تألیف تذکرة الخواتین، چنین بیان داشته است: ارباب سیر از آنها- نسوان- به درستی ذکری نکرده اند، مصمم شدم که در حالات نساء مشهور استقصاء کنم. او مدعی است که در ضمن تحقیق، به کتاب مشاهیر النساء، نوشته محمد ذهنی افندی برخورده، و آن را اساس قرار داده است. تذکره نسوان از جمله تذکره هایی است که اخند زاده ملا محمد صدیق کابلی از شاعره های زبان های فارسی و اطراف ایران نام برده است. از مجموع شاعران زن این تذکره، ۹ نفر اردو، ۲۰ نفر ترک، ۱۴۹ نفر عرب و ۱۰۲ نفر فارس هستند. بسیاری از شرح احوال شاعران مظکور در این تذکره از کتب خیرات حسان و تذکره الخواتین گرفته شده است.

تذکرة النساء تألیف قاضی ملا محمد صدیق آخوندزاده هروی، اثری گرانمایه ر پی بردن به احوال زنان سخنور دوره اسلامی است.

کتاب زنان سخنور نیز کتابی بسیار ارزشمند است و شرح حال و آثار بیش از ۲۰۰ زن سخنور را دارا است. مولف هدف و دلیل نگارش کتاب را اینگونه بیان میکند:

نیازمندی روز مرا به این اندیشه انداخت تا دفتری از زنان سخنور که به زبان پارسی از یک هزار سال پیش سخن گفته و تا امروز کسی مانند آنرا به اینگونه فراهم نساخته، یا سفینه ها و تذکره ها کوتاه آمده، نام و نشان و یادگاری های زیبای آنان را ننوشته و بیشتر بنوشتن سرگذشت و تراویده های گویندگان مرد پرداخته است. بر آید و این نیازمندی همگانی را تا جایی که از ستم ساخته باشد، برآورده سازد.

پرده نشینان سخنگو تألیف ماکه رحمانی افغانی (۱۳۷۰-۱۳۶۹ ق.) شرح احوال ۱۳۷ شاعره را بیان کرده است. این کتاب را زنی افغان درباره زنان سخنگوی فارسی زبان و زنان در افغانستان نوشته است.

کشاورز صدر نیز در کتاب از رابعه تا پروین به معرفی نمونه ای از اشعار زنان سخنوری از قرن ۴ تا ۱۴ را پرداخته است.

آثار حسان در بدایع اشعار نسوان (۱۳۷۶) تألیف حاج میرزا حسن انصاری اصفهانی نیز تذکره ایست در باب نسوان.

تاریخ شعر زنان کتاب روح انگیز کراچی، شعر زنان و شاعران زن از آغاز تا سده هشتم هجری را شناسانده است:

هدف این بود تا زنان شاعر را در حاشیه ی جریان تاریخ ادبی ایران آنچنانچه بوده است نشان دهم.

تذکره های مستقل به زبان عربی

اماء الشواعر را میتوان نخستین تذکره ای دانست که بصورت خاص به شاعران زن توجه کرده است.

اعلام النساء فی عالمی العرب و الاسلام، ۵ جلد، عربی. این کتاب شرح حالی است از زنان جهان اسلام و عرب. در این اثر که به ترتیب حروف الفباء تنظیم شده و جامعترین نوشته در تراجم زنان است، قریب به دو هزار و هشتصد زن در ان معرفی شده است.

اعلام النساءالمؤمنات اثر محمد حسون و ام علی شکور، در این اثر ۴۰۵ زن برجسته شیعی در عرصه های مختلف معدفی شده است. فهارس فنی کتاب، جایگاه این زنان را در عرصه های گوناگون مشخص میسازد.

الاصابة فى تمييز الصحابة، احمد بن علی العسقلانی المعروف بابن حجر، ترتیب الفبایی در آن رعایت شده است و تعداد زنانی که نام آنها آمده ۱۵۴۵ تن میباشد.

اسد الغابه فی معرفة الصحابة، علی بن محمد المعروف به این الاثیر، کتاب النساء. نام بانوان به ترتیب حروف الفبا همراه قسمتهایی از زندگی آنان ذکر شده است. اخبار النساء ابن الجوزية. این اثری است چنگ گونه که به ذکر نقل هایی مرتبط با زنان پرداخته است، از این رو به سان کتب تراجم و زندگی نامه نیست.

تذکره های مستقل به زبان ترکی

دره البیضاء في المشاهير النساء تألیف محمد ذهنی افندی شرح احوال زنان به زبان ترکی میباشد و اساس کار برخی از تذکره های بعدی گردیده است.

شعر زنان فارسی گو

دوره رابعه دوره آغزین غزل در بین زنان دانسته شده است.

زمانه مهستی گنجه ای دوره شکوفایی رباعی است.

دوره دختر سالار دوره ترکیب بند ستایشی شناخته ده است.

نخستین زن شاعر

هنوز بر سر نخستین زن شاعر اختلاف هست. برخی مدعی اند که آتوسا همسر داریوش بزرگ نخستین زن شاعر است، البته که در منابعی که به آن ها استناد میکنند، مانند تاریخ هرودوت و ... بیشتر به ادب دوستی او اشاره شده است. برخی منابع نیز دارای دخت را نخستین زن شاعر دانسته اند. ولیکن در اکثر منابع رابعه را به عنوان نخستین زن شاعر پارسی گوی معرفی کرده اند.

فهرست

فهرست جواهر العجایب

دل آرام

عایشه (ام المومنين)

خیر النسا فاطمة الزهرا

زلیخا

مهستی گنجه ای

بادشاه خاتون بنت قطب الدین محمد سلطان کرمانی

جهان خانوت شیرازی

حیات بی بی شیرازی

مهری، بی بی شیرازی

مغول خانم حرم محم خان شیبانی

آفاق بیگه دختر امیر علی بیگ جلایر

نهانی همشیره خواجه اضل کرمانی

بیچه منجمه هروی

عصمت خوافی

بیدلی حرم مولانا شیخ عبدالله دیوانه هروی

نهانی شیرازی

دهتر قاضی سمرقند

نسائى فخر النشا دختر امير يادگار خراسانی

خانم خانزاده تربتی دختر امیر یادگار خراسانی

دختر غزالی یزدی

آرزویی سمرقندی

ضعیفی

حیات هروی

آتون زن مولانا بدرالدین هلالی

عفتی اسفراینی

فاطمه خاتون دوستی دختر درویش قیام شبزواری

بی بی یزدی از خویشان مولانا آهی

نسائى

فهرست کتاب شعر زنان

رابعه

کنیزک مطربه

پرویز خاتون

مهستی گنجه ای

دختر کاشغری

عاشیه سمرقندی

دختر ستی

فاضله سمرقندی

پادشاه خاتون

دختر حکیم کاو

جلال خاتون سمرقندیه

بنت البخاره

رضیه گنجه ای

فردوس مطربه

دختر سجستانیه

عاشیه مقریه

دختر خطیب گنجه

دختر سالار

سیده بنت نصر

فهرست کتاب زنان سخنور

اتونی

ازرمیدخت

آفاق

آقایی

آغاباجی

آغاکوچک

آغنه دوست

اشرف

اعلامی

ام هانی

ایراندخت

بدر

بدری

بزرگی

بشری

بلیغه

بنت

بوران

بیجه

بی بی

بیگم

پادشاه خاتون

پرتو

پرتوی

پروانه(درودیان)

پروانه (یغمایی)

پروین (اعتصامی)

(بامداد)

(مارشال غیبی)

(ریاضی)

پری (پروین دولت آبادی)

(سکندری)

پریوش (حکیم معانی)

(کیانی)

(محتشمی)

پنجه

تاج الدوله

ترانه

ترانه

تونی

تصویر

جانان بیگم

جمالی

جملیه

جهان آرا بیگم

جهانی

جنت

جهان

جهان خاتون

جهان (صفوی)

(قاجار)

حاجیه

حجابی

حقیقی

حیات

حیاتی (بی بی جان)

(بی بی عصمتی)

حیران

خان

خرامی

دختر

دلشاد خاتون

دلشاد

دنیا

رابعه

رشحه

روشن

زایری

زبیده (بغدادی)

(هندی)

زنددخت

زهره (منصوره)

زهره

زیبایی

زینت (ملک اعتصامی)

زینه النسا

زیور

زینت (دولتشاهی)

ژاله (اصفهانی)

(فراهانی)

سلطان (داغستانی)

(قاجا)

سوسن

سیده

سیمین

شاه جهان

شاه دخت

شاهی

شاهین فراهانی

شمس

شهباز

شهره

صاحبه

ضعیفی

ضبا

طاووس خانم

طلعت

طیبه

عایشه شمرقندی

عدل الملوک

عزیزه توحیذی

عصمت بخارایی

عصمت سمرقندی

عصمت قاجار

عفاف

عفت

عفت رحیمی

عفت قاجار

عفتی

علویه

آزاده

آذر خواجوی

پری سکندری

شادی

منابع

This article "زنان شاعر" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:زنان شاعر. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.

---

 Facebook Page

 Follow us on Twitter !

Read or create/edit this page in another language

• زنان شاعر in English