مختصات: ۳۵°۱۴′۵″ شمالی ۵۳°۵۵′۱۵″ شرقی / ۳۵٫۲۳۴۷۲°شمالی ۵۳٫۹۲۰۸۳°شرقی
| استان سمنان | |
|---|---|
 | |
| مرکز | سمنان |
| مساحت | ۹۷٬۴۹۱ کیلومترمربع |
| جمعیت | ۶۳۱٬۲۱۸ نفر (۱۳۹۰)[۱] ۷۰۲٬۳۶۰ نفر (۱۳۹۵)[۲][۳] |
| پراکندگی | ۶ |
| تعداد شهرستان‌ها | ۸ |
| منطقه زمانی | IRST (گرینویچ+۳:۳۰) |
| -تابستان (دی‌اس‌تی) | IRDT (گرینویچ+۴:۳۰) |
| استاندار | علیرضا آشناگر |
استان سمنان یکی از پهناور ترين استانهای کشور ایران است. مرکز و پرجمعیت‌ترین شهر این استان، شهر سمنان است.[۴] مساحت این استان برابر با ۹۷٬۴۹۱ کیلومتر مربع[۵] که ۵٫۹ درصد مساحت کل کشور را شامل می‌شود. این استان از نظر مساحت هفتمین استان ایران است.
این استان از جانب شمال به استانهای خراسان شمالی، گلستان و مازندران، از جنوب به استانهای خراسان جنوبی و اصفهان، از مشرق به استان خراسان رضوی و از مغرب به استانهای تهران و قم محدود است. نکته جالب توجه این است که رئیس‌جمهوری‌های ایران از سال ۱۳۸۴ تاکنون از این استان بوده‌اند.
شهرها و شهرستان‌ها[ویرایش]
این استان هم‌اکنون دارای ۸ شهرستان، ۲۰ شهر، ۱۵ بخش و ۳۱ دهستان است.
شهرستانهای این استان شامل: ۱- سمنان ۲ - شاهرود ۳- دامغان ۴ - گرمسار ۵ - مهدیشهر ۶- سرخه ۷- میامی ۸- آرادان می‌باشد.
موقعیت جغرافیایی (استانهای همجوار)[ویرایش]
استان سمنان با هشت استان ایران همسایه است که تعدادی از آنها از پرجمعیت‌ترین استانهای ایران به‌شمار می‌آید. همسایگی استان سمنان با استانهای خراسان رضوی و تهران موجب شده راه ارتباطی این دو استان(جاده تهران-مشهد) از استان سمنان عبور کند. همچنین جاده‌های ارتباطی بین استانهای شمالی (خراسان شمالی، گلستان و مازندران) و استانهای مرکزی (یزد و اصفهان) از این استان عبور می‌کند.
اینفوگراف موقعیت جغرافیایی[ویرایش]
|
خراسان شمالی | گلستان، مازندران |
| |
| خراسان رضوی | 
|
استان تهران | ||
 استان سمنان 
| ||||
| ||||
| خراسان جنوبی | استان اصفهان | استان قم |
جاده‌های اصلی عبوری از استان سمنان[ویرایش]
| نشان | شماره جاده | مسافت (کیلومتر) |
شهر مبدأ | شهر مقصد | شهرهای مهم | موقعیت | توضیحات |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
جاده ۳۶[۶] | ۳۳۰ | بردسکن | تایباد | تربت حیدریه، کاشمر، خلیل‌آباد | .jpg)
|
بخش‌هایی از آن در دست احداث است |
|
جاده ۴۴ | ۸۶۰ | مشهد | تهران | سمنان، دامغان، شاهرود، سبزوار، نیشابور | .jpg)
|
بخشی از بزرگراه ۱ آسیا |
|
جاده ۸۱ | ۴۹۴ | دامغان | خرانق | جندق، خور | 
|
بخشی از بزرگراه ۷۰ آسیا |
|
جاده ۸۳ | ۲۱۱ | بخش داشلی‌برون | شاهرود | گنبد کاووس، آزادشهر | .jpg)
|
دسترسی مرکز استان به مرکز استانهای همجوار[ویرایش]
| ردیف | استان | مرکز استان | جاده‌ها و آزادراه ها* | شهرهای مسیر | توضیحات |
|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | تهران | تهران | ۴۴ (به سمت غرب) | سرخه، آرادان، گرمسار | |
| ۲ | قم | قم | ۴۴ (به سمت غرب) ۵۶ (به سمت غرب) |
سرخه، آرادان، گرمسار چرمشهر |
جاده ۵۶ در دست احداث |
| ۴۴ (به سمت غرب) ۷ (به سمت جنوب) |
سرخه، آرادان، گرمسار، پاکدشت، تهران . |
||||
| ۳ | اصفهان | اصفهان | ۴۴ (به سمت شرق) ۸۱ (به سمت جنوب) ۶۲ (به سمت جنوب غربی) |
دامغان جندق انارک، نائین |
|
| ۴۴ (به سمت غرب) ۷ (به سمت جنوب) ۹ (به سمت جنوب) |
سرخه، آرادان، گرمسار، پاکدشت، تهران قم، کاشان، نظنز شاهین شهر |
||||
| ۴ | خراسان جنوبی | بیرجند | ۴۴ (به سمت شرق) ۸۱ (به سمت جنوب) ۶۸ (به سمت شرق) |
دامغان جندق طبس |
|
| ۴۴ (به سمت شرق) ۹۵ (به سمت جنوب) |
دامغان، شاهرود، سبزوار بردسکن، کاشمر، گناباد، قاین |
||||
| ۳۶ (به سمت جنوب شرقی) ۹۵ (به سمت جنوب) |
بیارجمند، بردسکن ,کاشمر، گناباد، قاین |
جاده ۳۶ بخشی در دست احداث و بخشی دسترسی نظامی | |||
| ۵ | خراسان رضوی | مشهد | ۴۴ (به سمت شرق) | دامغان، شاهرود، میامی، سبزوار، نیشابور | |
| ۶ | خراسان شمالی | بجنورد | ۳۶ (به سمت شمال) ۷۹ (به سمت شمال) ۲۲ (به سمت شرق) |
فیروزکوه پل سفید، قائم شهر ساری، نکا، بهشهر، گرگان، علی‌آباد کتول، آزاد شهر، مینو دشت |
|
| ۴۴ (به سمت شرق) ۸۳ (به سمت شمال) ۲۲ (به سمت شرق) |
دامغان، شاهرود بسطام . |
||||
| ۴۴ (به سمت شرق) ۸۷ (به سمت شمال) |
دامغان، شاهرود، میامی، سبزوار اسفراین |
||||
| ۷ | گلستان | گرگان | ۴۴ (به سمت شرق) ۸۱ (به سمت شمال) دیباج-گلوگاه (به سمت شمال) ۲۲ (به سمت شرق) |
دامغان دیباج گلوگاه . |
|
| سمنان-فولادمحله (به سمت شمال) ۸۱ (به سمت شمال) ۲۲ (به سمت شرق) |
مهدیشهر، فولاد محله کیاسر، ساری نکا، بهشهر |
||||
| ۴۴ (به سمت شرق) ۸۳ (به سمت شمال) ۲۲ (به سمت غرب) |
دامغان، شاهرود کلاته خیج، آزاد شهر علی‌آباد کتول |
||||
| ۸ | مازندران | ساری | ۳۶ (به سمت شمال) ۷۹ (به سمت شمال) ۲۲ (به سمت شرق) |
فیروزکوه پل سفید، قائم شهر . |
|
| سمنان-پل سفید (به سمت شمال) ۷۹ (به سمت شمال) ۲۲ (به سمت شرق) |
مهدیشهر، شهمیرزاد، پل سفید قائم شهر . |
||||
| سمنان-فولادمحله (به سمت شمال) ۸۱ (به سمت شمال) |
مهدیشهر، فولاد محله کیاسر |
||||
| ۹ | مازندران | ساری | دامغان -کیاسر | دامغان - چشمه علی (کلاته رودبار) - کیاسر - ساری |
- عدد تک رقمی نشانه آزادراه‌ها، عدد دو رقمی نشان دهنده بزرگراه‌ها و جاده‌های اصلی است. جاده‌های محلی و فرعی با نام مشخص شده‌است.
مردم[ویرایش]
در سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت استان ۷۰۲،۰۰۰ نفر بوده که از این تعداد ۳۵۶،۰۰۰ نفر مرد و ۳۴۶،۰۰۰ زن بوده‌اند.[۷] تراکم نسبی جمعیت در همین سال ۷/۲ نفر در هر کیلومترمربع بوده‌است. استان سمنان کمترین تراکم نسبی جمعیت در ایران را دارد.[۵] جالب توجه اینکه این استان پهناور کمتر از یک درصد جمعیت کشور را در خود جای داده‌است.
تقریباً تمامی مردم این استان مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند. بر پایه سرشماری سال ۱۳۸۵ از ۵۸۹٬۷۴۲ نفر جمعیت استان ۵۸۶٬۲۹۷ نفر مسلمان، ۲۹ نفر زرتشتی، ۳۲۹ نفر مسیحی، ۱ نفر کلیمی، ۶۴۵ نفر سایر و ۲۴۴۱ نفر اظهار نشده در استان زندگی می‌کنند.[۸]
- نظرسنجی سال ۱۳۸۹
طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در استان سمنان به قرار زیر بود: ۹۱٫۵ فارس (۹۱٫۷٪ مرد، ۹۱٫۸٪ زن)، ۱٫۵ ترک (۱٫۷٪ مرد، ۱٫۶٪ زن)، ۴٫۶ شمالی شامل مازنی، گیلک، تات، تالش و ترکمن (۳٫۳٪ مرد، ۴٫۹٪ زن)، ۰٫۸ کرد، ۰٫۱ لر (۱٫۷٪ مرد)، ۰٫۸ سایر و ۰٫۸ بدون جواب بودند.[۹]
زبان[ویرایش]
اکثر اهالی استان سمنان به زبان فارسی سخن می‌گویند.[۱۰] از بین شهرهای استان تنها اهالی شهرهای سنگسر و ایوانکی فارسی‌زبان نیستند و به زبان‌های سنگسری و تاتی تکلم می‌کنند.[۱۱] زبان سمنانی که بومی‌ترین زبان استان است، جای خود را در مرکز استان تقریباً به فارسی داده، اما گونه‌های مختلف آن هنوز در بسیاری از شهرها و روستاها مانند مهدیشهر، سرخه یا لاسجرد رایج است.[۱۲] سمنانی زبانی انعطاف‌ناپذیر است. واژه‌های بیگانه را به سختی می‌پذیرد و حتی به نظر می‌رسد که تا حدود یکی دو سده گذشته در مقابل ورود واژه‌های فارسی نیز مقاومت به خرج داده باشد. همچنین خاصیت ترکیب‌پذیری و ساخت واژه‌های جدید در این زبان در مقایسه با فارسی بسیار ضعیف است.[۱۳] کریستن سن که در حدود سال ۱۹۱۴ دربارهٔ زبان سمنانی پژوهش نموده، می‌گوید:[۱۴]
زبان سمنانی به قدری با سایر زبان‌های ایرانی نظیر مازندرانی و گیلکی و غیره اختلاف دارد که خود ایرانی‌ها می‌گویند، بدون اینکه این زبان‌ها را فرا گرفته باشیم، درک می‌کنیم ولی زمانی‌که دو سمنانی با هم صحبت می‌کنند، هرگز زبان آنها را نمی‌فهمیم.
شهر ایوانکی مرکز تات‌زبانان استان سمنان است. همچنین در روستاهای بخش ایوانکی و برخی روستاهای شهرستان سرخه (مانند اروانه) به زبان تاتی سخن گفته می‌شود.[۱۵] همچنین در بخش شهمیرزاد از شهرستان مهدی شهر و در میان عشایر الیکایی زبان مازندرانی رایج است.
ویژگی‌های طبیعی و اقلیمی[ویرایش]
فرسایش شدید رطوبتی در دامنه های زاگرس غربی باعث ایجاد نواحی خشک و نیمه خشک در فلات مرکزی ایران و استان سمنان گردیده است در نواحی شمالی استان سمنان به دلیل همجواری با استان مازندران و گلستان و بهره مندی از رطوبت دریای خزر دارای محیط جنگلی با آب و هوای مرطوب می باشد اما وجود رشته کوه البرز مانع رسیدن رطوبت به شهرهای اصلی استان می گردد و با توجه به اینکه استان از استعداد کشاورزی فراوان برخوردار می باشد و زردآلو و انگور شاهرود، پسته دامغان، گردو شهمیرزاد، انجیر و انار سمنان، خربزه گرمسار دارای شهرت ملی است اما به دلیل کمبود آب بخش وسیعی از سطح استان کشت نمی شود و تنها دو درصد از کل مساحت استان زیر کشت آبی و دیم است. عمده‌ترین محصولات زراعی این استان را گندم، جو، سیب زمینی، پنبه (وش) بومی و ورامینی، یونجه، اسپرس، شبدر و چغندرقند و پسته تشکیل می‌دهند. از لحاظ دامداری این منطقه به علت دارا بودن مراتع از وضعیت نسبتاً خوبی برخورداراست. استان سمنان با ۵٫۵ میلیون هکتار مرتع و ۲٫۵ میلیون واحد دامی یکی از قطب‌های دامپروری کشور به‌شمار می‌آید. استان سمنان از مراکز قابل توجه صنایع دستی و از قطب‌های صنعتی کشور به‌شمار می‌رود. در این استان انواع صنایع دستی نظیر قالی بافی، گلیم بافی، نمد مالی، سرامیک و سفال سازی و … وجود دارد.
مطالعات زمین‌شناسی انجام شده نشان می‌دهد که قدیمی‌ترین تشکیلات از سنگ‌های دیرین‌زیستی تا آبرفت‌های کوارترنری در این منطقه وجود دارد. سنگ‌های دوران دیرین‌زیستی در شمال سمنان، و سرخه اطراف شهمیرزاد و جنوب ارتفاعات شمال دامغان و شاهرود وجود دارند. سنگ‌های دوران میان‌زیستی در شمال شهمیرزاد در حوالی شیخ چشمه سر و جام دیده می‌شود. رسوبات دوره دوران ترشیاری از سمنان تا آهوان و طبقات گچدار در شمال شهرستان سرخه دیده می‌شوند؛ بنابراین ده‌ها کارخانه و معدن گچ در این شهرستان (شهرستان سرخه)وچند شهرک صنعتی تخصصی گچ فعال می‌باشند و مقدار زیادی از گچ مصرفی کشور را این شهرستان تأمین می‌کند. سنگ‌های دوران کواترنری نیز از کوه‌های شمالی تا دشت کویر دیده می‌شوند[نیازمند منبع].
پارک ملی توران و پارک ملی کویر از پارک‌های ملی ایران هستند که در استان سمنان قرار دارند.
پیشینه تاریخی[ویرایش]
استان سمنان در دوران باستان بخشی از چهاردهمین ایالت تاریخی ورن (ورنه) از تقسیمات شانزده‌گانه اوستایی بود. حتی تهمورث دیوبند را بنیانگذار شهر سمنان می‌دانند برخی از دانشمندان، این ایالت را گیلان فعلی می‌دانند ولی قدر مسلم این که ورن یا ورنه متشکل از صفحات جنوبی البرز و خوار شمال سمنان، دامغان، خوار، دماوند، فیروزکوه، شهمیرزاد، سرخه، ده‌نمک و آهوان، قوشه، ویمه و نقاط کوهستانی مازندران بوده‌است.
این منطقه در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان، کومیسنه یا کومس (قومس بعد از اسلام) جزو ایالت بزرگ پارت یا پرتو به‌شمار می‌رفت. در این دوره سمنان و سرخه شهرهای سرحدی ایالت‌های پارت و ماد به‌شمار می‌رفت. به همین علت برخی از مورخان، زمانی این شهرها را جزو مادها و گاهی جزو پارت‌ها به حساب می‌آورند. این ایالت که در زمان ساسانیان به پشتخوارگر تغییر نام داده، شامل همان شهرهایی بود که در ایالت ورن وجود داشتند.[نیازمند منبع] حد غربی این ایالت، خوار (گرمسار فعلی)، حد شرقی آن شاهرود و حد شمالی آن، کوهستان‌های جنوبی طبرستان بود.
سلوکیان بزرگترین عامل یونانی کردن مشرق بودند و به همین جهت، برای ادامه فرمان‌روایی خود نظر مساعد مردم را لازم داشتند و برای این کار تقریباً شصت شهر در مشرق و ایالت پارت بنا کردند. یکی از این شهرها آپاما یا روستای لاسجرد فعلی است که در غرب شهرسرخه واقع شده و دیگری شهر هکاتم‌پلیس (صد دروازه) است که عده‌ای آن را دامغان می‌دانند. شهر صد دروازه در دوران اشکانیان از رونق بسیار زیادی برخوردار بود و برای سال‌های زیادی پایتخت ایران بوده‌است. هنوز آثاری تاریخی این شهر در اطراف دامغان و در منطقه‌ای به نام تپه حصار وجود دارد. اشکانیان ایالات ایران را به هجده بخش وسیع تقسیم کردند که یکی از ایالت‌های مهم آن کمیسن کومس یا قومس در نواحی سمنان و دامغان و سرخه و خوار (گرمسار) کنونی بود.
به نظر پژوهشگران اوستا سرزمين كومش ( دامنه هاي جنوبي البرز بين ري تا شاهرود ) مركز حكومت سلسله محلي كيانيان بوده است و چون ويشتاسب پادشاه محلي اين ناحيه دين زرتشت را پذيرفت در اساطير و روايات ملي و مذهبي ايران جايگاه ويژه اي يافته اند به ويژه آنكه جنگ نهائي بين ويشتاسب پادشاه كياني و ارجاسب توراني در كومش اتفاق افتاده است . همچنین در مورد جنگ كومش و اهمیت آن دراساطير و تاريخ ایران آمده است دنباوند كوه آنكه بيوراسب بدو بسته شده است از همان پتشخوار (جبال البرز) است نيز كوه كومش و گرگان بدان پيوسته است – كه كوه كومش را كه كوه « آمد به فرياد» خوانند آنست كه ويشتاسب، ارجاسب را بدان شكست داد كوه مياندشت از آن كوهها گسسته است گويد : به كارزار دين چون شكست بر ايرانيان رسيد كوه کومش از آن كوهها بگسست ميان دشت فرو افتاد و ايرانيان به ياري آن رهائي يافتند و آن را آمد به فرياد خواندند[ [۱۶][۱۷] درباره كيانيان اينكه اسطوره بوده اند يا تاريخ واقعيت اين است كه به تاريخ نزديك ترند به موجب پژوهش هاي مورخين اروپايي و امريكائي از جمله آرتوركريستن سن،هرتسفلد،اومستد و ... كيانيان سلسله اي از اميران ناحيه جنوبي البرز بوده اند و محل حكومت آنان از شمال به مرز مازندران و گرگان ( كوههاي رشته كوه البرز ) و از مشرق به خاور شاهرود فعلي و از غرب تا ري فعلي را در بر مي گرفته است [۱۸] حكومت كيانيان با كيقباد آغاز مي شود كه در البرز كوه مي زيست و رستم او را يافت و به كمك رستم به پادشاهي رسيد پس از او كيكاووس و آن گاه كيخسرو به پادشاهی رسیدند كيخسرو در پايان عمر از پادشاهي كناره گرفت و به جاي او لهراسب كه پهلواني وارسته بود به پادشاهي رسيد كه از خاندان سلطنتي کیانی نبود لهراسب نيز بعد از مدتي كناره گرفت و پادشاهي را به فرزندش ويشتاسب واگذار كرد در پادشاهي ويشتاسب، زرتشت با او ملاقات كرد و ويشتاسب به دين بهي در آمد . در دوره ويشتاسب جنگهاي شديد بين ايرانيان زرتشتي و ارجاسب پادشاه تورانيان در مي گيرد و سپاه تورانيان علاوه بر توركان يعني فرزندان تورج شامل خيونان يعني زردپوستان آسياي ميانه نيز مي شده است جنگهاي مذكور عمدتاً با شكست ايرانيان پيش مي رود تا آنكه در جنگل سپيد از ناحیه پتشخوار در كوههاي كومش جنگ نهايي اتفاق مي افتد دراين جنگ سپاه ايران شكست خورده و درحال پراكندگي و از هم پاشيدگي بوده اند كه به ناگاه معجزه اي اتفاق مي افتد كوه كومش با صداي مهيبي از هم مي پاشد و قطعات آن به اطراف ( ميان دشت ) پراكنده مي شود تركان و خيونان كه بيانگردان ساده دل و بدوي بوده اند به تصور معجزه و خشم خداوند از ترس گريخته و سپاه شكست خورده ايران به پيروزي غير منتظره نهائي دست يافت چون پيروزي نهائي ايرانيان به كمك معجزه كوه كومش بدست آمده طبيعتاً محل آن معجزه حالت تقدس يافته و مورد احترام مذهبي واقع شده است در پي آن ويشتاسب دستور مي دهد كه آتشكده هايي بسازند و پادشاهان بزرگ را به « دين بهي » فرا ميخواند و براي هر كدام از پادشاهان يك مغ با نسخه اي از اوستا مي فرستد تا آنان را به « دين بهي » رهنمون شوند اين مطلب در دينكرت [۱۹] بندهشن [۲۰] و متون وابسته به اوستا[۲۱] تكرار و تائيد شده و تكرار متواتر آن به دليل اهميت آن در ميان زرتشتيان بوده است .
بنا به روايت كتاب « شهرستانهاي ايرانشهر ترجمه صادق هدايت « كومش پنج برج را آژي دهاك پيشواي جادوگران(مغان) بنا كرد كه نشيمنگاه پهلويان بود » اين روايت باستاني نشان مي دهد بنيانگزار شهر کومش آژي دهاك پيشواي مغان ( جادوگران ) بوده است و ضمناَ پارتيان ( پهلويان – اشكانيان ) در ایالت کومش مي زيسته و آنرا به پايتختي برگزيده اند. [۲۲] كنت كورث ( مورخ قرن اول ميلادي ) و پلوتارك( مورخ يوناني قرن اول ) و آرين ( مورخ يوناني قرن دوم م ) مي نويسند « در زمان اشكانيان در مكاني كه داريوش سوم هخامنشي بدست سرداران خود كشته شد شهري بنا كردند كه دارا نام داشت .» به نوشته ژوستن مورخ فتوحات اسكندر مقدوني « داريوش سوم هخامنشي در محلي كشته شد كه دارا يا سارا يا چارا نام داشت و قلعه دارا كه تيرداد ساخت و پايتخت قرار دارد در مقتل او بود » .[۲۳] به روايت تاريخ قيام پارتيان برعليه سلوكيان در هكاتوم پيلوس یا صددروازه شكل گرفت و پيروزي ارزشمند اشك بر فركلس حاكم هكاتوم پيلوس در همانجا اتفاق افتاده - پس از آن در جنگ هائي كه در همين شهر اتفاق افتاده ارشك كشته شد و فرمانروايي به تيرداد برادر ارشك رسيد – تيرداد در جنگي سرنوشت ساز سلكوس را شكست داد – در اين جنگ تعداد سپاهيان سلكوس بيست برابر سپاه تيرداد بوده و اين پيروزي باعث قدرت يافتن اشكانيان از نظر روحي شده است – سلوكيان به جانب ري گريختند – تيرداد به جاي تعقيب دشمن شكست خورده به تحكيم مواضع خود پرداخت وظرف چند سال دژ دارا را بنا كرد – قلعه ها بسيار در كوهها ( به ويژه البرز ) ساخت شهر صد دروازه در ناحیه سمنان و دامغان امروزی دست کم دویست سال پایتخت اشکانیان و پادشاهان بزرگی همچون مهرداد اول بوده و بعدها با تصرف بین النهرین و بنا به ضرورت تیسفون را پایتخت زمستانه خود انتخاب کردند و صد دروازه و تیسفون از بزرگترین شهرهای قلمرو اشکانیان بوده است.
در نیمه قرن هفتم میلادی در زمان یزدگرد سوم، آخرین پادشاه سلسله ساسانی، مهاجمان عرب کشور ایران را به تصرف خود درآوردند. اعراب نخست شهر بزرگ و آباد ری را تسخیر کردند، سپس به شمال شرقی رفته و به سرزمین کومش (شهرهای سمنان، دامغان، بسطام، سرخه) رسیدند و آن ر اتسخیر کردند.
استان سمنان در دوره‌های بعد از اسلام جزو سرزمین تاریخی قومس (کومش) به‌شمار می‌آمد. استان سمنان طی تاریخ خود شاهد فراز و نشیب‌ها، جنگ‌ها، شکست‌ها و پیروزی‌های بی‌شمار بوده‌است. در دوره‌های بعدی نیز این منطقه مورد توجه خاص حکومت‌های مرکزی قرار گرفت و منازعه‌ها و مناقشه‌های متعدد بر سر این منطقه بین قدرتمندان درگرفت.
در دوران حکومت امویان و عباسیان به ویژه پس از قتل ابومسلم خراسانی به دست منصور دوانیقی، شورش و بلوا سراسر ایران را دربرگرفت و نهضت‌های بی‌شماری به وقوع پیوست که از مهم‌ترین آنها قیام سنباد زرتشتی بود. در اندک زمان، زرتشتیان طبرستان و نواحی طبرستان یعنی سنگسر (مهدیشهر) و شهمیرزاد و فولاد محله، به دور رهبر این نهضت جمع شدند و قومس و ری را به تصرف درآوردند، ولی در ساوه شکست خوردند و سنباد به قومس گریخت و پس از ضبط خزاین ابومسلم رو به طبرستان نهاد. وی پس از مدتی در دره‌های سنگسر و شهمیرزاد به قتل رسید.
ایالت کومش از کانون‌های مهم اسماعیلیان در قرن‌های ششم و هفتم هجری بود. به‌طوری‌که در این ایالت ۱۵۰ قلعه در اختیار این فرقه بود که هر مجموعه از آنها را یک کدخدا و هر قلعه مجزای آن را یک محتشم که به منزله فرماندار کل یا حاکم بزرگ بود، زیر نظر داشت؛ که قلعه‌ای در روستای جوین شهرستان سرخه در میان کوه‌های سربه فلک کشیده هنوز پابرجا می‌باشد.
سمنان در دوران مغول، هم چون سایر نقاط ایران از حمله و کشت و کشتار این قوم در امان نماند و متحمل خسارات جانی و مالی بسیار شد. این کشت و کشتار، در زمان تیمور لنگ نیز که از سال ۷۸۳ هجری حمله به ایران را شروع کرد، ادامه یافت.
پس از ظهور و استقرار حکومت صفویان، شاه اسماعیل صفوی به سرکوب گردن کشان ولایت‌ها پرداخت. از جمله، حاکم قلعه فیروزکوه را دستگیر کرد و به این ترتیب، ولایت فیروزکوه و خوار، سمنان و سنگسر و سرخه به تصرف صفویان درآمد.
کریم خان زند با عنوان وکیل الرعایا مدت ۲۹ سال در ایران سلطنت کرد، ولی در این مدت شهرهای سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام، سرخه را در اختیار بزرگان خانواده قاجار قرار داد. بعد از مرگ خان زند، آغا محمد خان شیراز را ترک کرد و به طرف کومش و دامغان رفت و با گرد آوردن عده‌ای از افراد قبیله خود، سرانجام توانست به ولایت کومش (سمنان، دامغان و بسطام و سرخه و میامی) و ولایت جنوبی دریای خزر دست یابد.
پس از آغا محمد خان، برادر زاده وی به نام فتحعلی شاه قاجار بر اریکه سلطنت تکیه زد و از همان ابتدای سلطنت، سرزمین قومس را که زادگاهش بود مورد توجه قرار دارد و ذوالفقار را به عنوان حاکم سمنان برگزید. قلعه جهان‌آباد در جنوب سرخه از بناهای باقی‌مانده از دوران حکومت ذوالفقار خان می‌باشد. نام جغرافیایی قومس تا اواخر دوران قاجاریه بر سر زبان‌ها بود، لیکن در دوران حکومت پهلوی اول، قومس (فرمانداری کل سمنان یا استان سمنان فعلی) در شمار شهرهای استان دوم، یعنی مازندران درآمد.
در آغاز سال ۱۳۴۰ هجری شمسی در زمان نخست‌وزیری دکتر علی امینی و وزارت کشور سپهبد عزیزی، به پیروی از سنت تاریخی، طبق تصویب‌نامه هیئت وزیران، ایالت کومش (سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام و سرخه) و جنوب طبرستان یعنی سنگسر (مهدیشهر)، و شهمیرزاد و نقاط تابعه آنها) از نظر تقسیمات کشوری به نام فرمانداری کل سمنان نامگذاری شد. مرکز حکومت آن نیز در شهر سمنان تعیین و مستقر گردید.
در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی طبق تصمیم دولت وقت با اضافه شدن دماوند، فیروزکوه، گرمسار و ورامین فرمانداری کل سمنان به استان سمنان تبدیل شد و مرکز آن نیز همچنان شهر سمنان باقی ماند. البته طبق تقسیمات کشوری سال‌های اخیر، سه شهر دماوند، فیروزکوه و ورامین از استان سمنان جدا گردیدند.
صنایع دستی[ویرایش]
استان سمنان از مراکز قابل توجه صنایع دستی کشور است. در این استان انواع صنایع دستی نظیر قالیبافی، گلیم بافی، نمدمالی، سرامیک و سفالسازی و… وجود دارد که هر یک از آنها سوغاتی گرانقدر برای بازدیدکنندگان از استان به‌شمار می‌آیند. مهم‌ترین صنایع دستی استان عبارت‌اند از:
قالیبافی:
قالیبافی و تولید قالی و قالیچه از دیرباز یکی از تولیدات مهم استان سمنان به‌شمار می‌رفته‌است. این منطقه که در دوران قبل، دارای استادان زبردست قالیباف و طراح نقش قالی بود و قالی‌ها و قالیچه‌های ارزنده از دارهای آنان به عمل می‌آمد. شهرستان میامی شهرستان مهدیشهر و شهرستان سرخه وشهرستان شاهرود از مراکز مهم تولید قالی و قالیچه در استان سمنان به‌شمار می‌روند.
گلیم بافی: روستاهای شهرستان گرمسار، سمنان و روستاهای کندو، خیج و رضاآباد شاهرود از مراکز تولید اصلی گلیم در استان سمنان هستند.
نمد مالی: یکی دیگر از صنایع دستی که قدمتی دیرینه در استان سمنان دارد، نمد مالی است. وضعیت فعلی تولید نمد در استان سمنان از نظر کمی و کیفی بسیار مطلوب است و مراکز تولید نمد در استان، شهرستان سمنان، دامغان و روستای ابرسیج شاهرود است.
چاپ قلمکار: مهم‌ترین مرکز چاپ قلمکار در استان در شهرستان دامغان قرار دارد که ماهانه انواع رومیزی پرده و سفره و سایر محصولات قلمکار تولید و برای صدور به خارج از کشور آماده می‌کند.
سفالگری و سرامیک: صنعت سفالگری در استان سمنان از پیشینه معتبر برخوردار است. به‌طوری‌که دکتر اریک اشمید هنگام حفاری در اطراف دامغان امیدوار به کشف شهر افسانه‌ای هکاتوم پلیس یا شهر صد دروازه بود، به مجموعه‌ای از بهترین فراورده‌های صنعتگران دو تا سه هزار سال قبل از میلاد مسیح دست یافت. این فراورده‌ها شامل کوزه‌های بزرگ به اشکال هندسی و دارای لعاب قهوه‌ای روشن و کرم بودند. در سال‌های اخیر، راه‌اندازی واحدهای آموزش سفالگری و سرامیک در شهرهای سمنان و شاهرود موجب احیا و رشد بیشتر این صنعت در استان شد. در حال حاضر سفالگران استان سمنان در کارگاه‌های سفالگری و سفالسازی در سطح استان به ساختن گونه‌هایی ارزشمند سفال مشغولند.
دستباف‌ها: دستبافی شامل تولید پرده‌های سنتی و هنری و حوله و شال گردن و پارچه‌های متقال زیر ساخت قلمکار است که در استان رایج است. علاوه برآن جاجیم، چادر شب، پلاس و چوقا (چوخا) که عمدتاً توسط روستائیان و عشایر تولید می‌شود، از دیگر صنایع دست باف مردم استان است. شهرستان سرخه به ویژه شهر سرخه و روستای افتر سرخه، شهرستان مهدی شهر به ویژه شهر مهدیشهر و روستای فولادمحله مهدیشهر و روستاهای شهرستان دامغان و روستاهای بسطام از مراکز تولیدات جاجیمچه و دستباف استان به‌شمار می‌روند.
موقعیت اقتصادی و اجتماعی[ویرایش]
این استان از نظر اقتصادی جایگاه در خور توجهی در اقتصاد کشور دارد. بخش صنعت استان به علت نزدیکی با استان تهران، دارا بودن شبکه ارتباطی پیشرفته و راه‌آهن با استانهای تهران، خراسان، مازندران و درآینده از گرمسار و آرادان به آران و بیدگل به اصفهان و جنوب کشور و کشف ذخائر معدنی مهم، طی سال‌های اخیر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده‌است. توزیع جمعیت و تراکم آن در این استان یکسان نمی‌باشد و آهنگ افزایش آن با مقایسه تراکم نسبی سال‌های گذشته از میزان مساوی تبعیت نمی‌کند.
صنعت و معدن[ویرایش]
در اجرای مفاد قانون تأسیس شرکت شهرکهای صنعتی ایران در سال ۱۳۶۴ شرکت شهرکهای صنعتی سمنان تأسیس و فعالیت خود را آغاز نمود. شرکت شهرکهای صنعتی سمنان هم‌اکنون دارای ۱۱ شهرک صنعتی مصوب در شهرهای سمنان، دامغان، شاهرود گرمسار، ایوانکی، شهمیرزاد، مهدیشهر، سرخه، آرادان و شهرکهای تخصصی گچ عبدل آباد و افتر در شهرستان سرخه می‌باشد. لازم است ذکر شود۶ ناحیه صنعتی لاسجرد در شهرستان سرخه، یاتری، ابرسیج و بیارجمند در شهرستان شاهرود، فولادمحله در شهرستان مهدیشهر، صیدآباد در دامغان، از سازمان جهاد کشاورزی استان به این شرکت انتقال یافت.
بر اساس اطلاعات موجود علاوه بر واحدهای صنعتی در حال تولید، واحدهای قابل توجه دیگری نیز در دست ساختمان است که از این تعداد بیش‌ترین واحد در شهرستان سمنان (۵۶٪) و کمترین واحد در شهرستان دامغان (۱۳٪) مستقر هستند. با توجه به وضعیت زمین‌شناسی منطقه، این استان از نظر تنوع مواد معدنی نیز یکی از مناطق غنی کشور به‌شمار می‌آید. معادن فعال استان را زغال سنگ، کرومیت، گچ، نمک، سیلیس، سولفات دوسود، دولومیت، پتاس، خاک‌های صنعتی، مس، سرب، روی، بوکسیت، منگنز، گوگرد، فسفات و… تشکیل می‌دهند[۲۴]
همچنین دارا بودن رتبه نخست در تولید نمک، سولفات سدیم و گچ، رتبه دوم تولید ذغالسنگ و همچنین رتبه سوم تولید کرومیت در کل کشور از ویژگی‌های این استان است.[۲۵]
دو نیروگاه قدس سمنان و نیروگاه شهید بسطامی شاهرود از منابع تولید انرژی این ناحیه است.
رسانه‌ها و اطلاع‌رسانی[ویرایش]
رسانه‌های جمعی[۲۶] تعداد نشریات محلی استان سمنان بالغ بر ۱۹ عنوان است، نشریات ذیل نشریاتی هستند که تحت نظارت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان سمنان چاپ و منتشر می‌شوند:
- روزنامه پیام
- سمنان امروز
- هفته‌نامه کویر
- جوانه امروز (دو هفته نامه)
- چفیه
- چنته
- شاهوار
- پیام شاهرود
- کندوی البرز
- حبله رود گرمسار (ماهنامه)
- پژوهستان (ماهنامه)
- پیام کوچندگان (دو ماهنامه)
- پرتو توزیع برق استان سمنان (ماهنامه)
- فرهنگ قومس (فصلنامه)
- کومش (فصلنامه)
- فروغ هدایت (فصلنامه)
- فروغ دانش (فصلنامه)
- فصلنامه دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان
- خبرنامه بهداشتی مرکز بهداشت سمنان (ماهنامه)
- نشریه جوانه (ماهنامه)
- نشریه رسالت قلم سرخه
- نشریه گلبانگ مساجد شهرستان سرخه
- نشریه خبری شهرداری سرخه
جستارهای وابسته[ویرایش]
نگاره‌ها[ویرایش]
-
-
-
-
کوچه باغ‌های شهر سرخه
پانویس[ویرایش]
- ↑ «پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران-آمار سال ۱۳۹۰» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۳ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۴ مارس ۲۰۱۳.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری/نتایج-تفصیلی-سرشماری-1395
- ↑ https://www.amar.org.ir/Portals/0/census/1395/results/tables/jamiat/tafsili/3-jamiat-k.xls
- ↑ «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵». درگاه ملی آمار. دریافت‌شده در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۸.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ «تراکم نسبی جمعیت کشور به تفکیک استان (۱۳۸۵)». مرکز آمار ایران. دریافت‌شده در ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۷.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Road_36_(Iran)
- ↑ «جمعیت کشور بر حسب جنس در نقاط شهری و روستایی به تفکیک استان (۱۳۸۵)». مرکز آمار ایران. دریافت‌شده در ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۷.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «جمعیت بر حسب دین و استان: آبان ۱۳۸۵». مرکز آمار ایران. دریافت‌شده در ۱۲ آوریل ۲۰۰۹.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:سمنان/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۲–۵۰–۶۶۲۷–۶۰۰–۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۶ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
- ↑ زبان در استان سمنان
- ↑ منطقه ایوانکی: تاتی با گویش دماوندی
- ↑ «زبان و گویش مردم استان سمنان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۶.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ پناهی، ۱۴–۱۳
- ↑ پناهی، ۶
- ↑ رزم آرا، فرهنگ جغرافیایی ایران، استان مرکزی، جلد اول، ص 9.
- ↑ بندهشن – در آفرينش كوهها
- ↑ كيانيان – آرتور كريستن سن صفحه141
- ↑ دژهاي كوهستاني آريائيان،محمد رضایی
- ↑ دينكرت كتاب 7 فصل 4 – بند 83 – 90
- ↑ بندهشن چاپ وست فصل 12 بند 32- 33
- ↑ اوستا – يشت پانزدهم ( كيان يشت ) بندهاي 31 – 33
- ↑ شهرستانهاي ايرانشهر ترجمه صادق هدايت
- ↑ دررالتيجان في احوال بني اشكان – اعتماد السلطنه ص351
- ↑ «شرکت شهرکهای صنعتی استان سمنان › معرفی استان سمنان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۷ اوت ۲۰۱۱.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «شرکت شهرکهای صنعتی استان سمنان › معرفی استان سمنان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۱.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «معرفی استان سمنان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۷ اوت ۲۰۱۱.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
پیوند به بیرون[ویرایش]
 |
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای استان سمنان دارد. |
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ [[Commons:Category:{{#Property:P373}}|استان سمنان]] موجود است. |
- وبگاه استانداری سمنان
- وبسایت خبری تحلیلی سمنان لاین - خط خبری استان سمنان
- وبگاه شهرستان سرخه http://www.sorkhenews.blogfa.com/
- پایگاه مشترک مردم و سازمان‌های مردم نهاد (سمن) سمنان
 | ||
