اشتقاق (ارایه ادبی)
اشتقاق یا هم‌ریشگی از آرایه‌های ادبی است که از هم‌ریشه بودن واژه‌ها برمی‌خیزد، به شرطی که واج‌های یکسان در آن نمودار باشد. در کتب سنتی، اشتقاق نوعی جناس دانسته می‌شد، اما امروزه آرایه اشتقاق عموماً جدا از جناس دانسته می‌شود.
اگر دو واژه که هم‌ریشه‌اند، تنها در یک حرف با هم اختلاف داشته باشند، در این حال هم جناس دارند و هم اشتقاق، اما اگر اختلاف آن‌ها در بیش از یک حرف باشد و تنها با هم‌ریشه باشند، نمی‌توان آن را جناس دانست.
هم‌ریشگی در ادبیات فارسی، برای هر دو گونه واژه‌های فارسی و وام‌واژه‌های عربی به کار می‌رود. مثال‌هایی برای اشتقاق:
| ستاره‌ای بدرخشید و ماه مجلس شد | دل رمیده ما را انیس و مونس شد |
در بیت بالا، دو واژه «انیس» و «مونس» هم‌ریشه هستند و در نتیجه می‌توان آن را اشتقاق دانست.
| چشم آسایش که دارد از سپهر | ساقیا جامی به من ده تا بیاسایم دمی |
در این بیت هم‌ریشه‌بودن «آسایش» و «بیاسایم» از مصدر آساییدن به وجودآمده‌است.
| دمی با نیکنامان متّفق باش | غنیمت دان امور اتّفاقی |
در این بیت هم‌ریشه‌بودن و به عبارت دیگر هم‌خانواده‌بودن واژه‌های «متّفق» و «اتّفاقی» واضح است.
This article "اشتقاق (ارایه ادبی)" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:اشتقاق (ارایه ادبی). Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.
