علما و دانشمندان ایرانی در نخستین قرون تمدن اسلامی همان تربیت‌یافتگان مکتب پیش از اسلام هستند که به علت عدم توجه خلفا و شاید گریزی که از نزدیک شدن به ارباب قدرت داشتند گمنام زیسته و ذکری از آن‌ها در تاریخ نیامده‌است. به تدریج در قرن اول هجری کسانی که مایل به کسب شهرت و قدرت بودند به فراگرفتن زبان عربی پرداختند و به علت نیاز شدید خلفا به مشاور و حسابدار و سیاستمدار ایرانیانی که در این فنون تبحر و تخصص داشتند، جذب دربار خلفا و امرا شدند. از استان فارس در نخستین قرون تمدن اسلامی تنها کسی که نامش در تاریخ آمده‌است عبدالحمید یحیی فارسی است که در فنون حسابداری تخصص داشت و در زمان امویان به علت توانائی خاصی که در نوشتن مراسلات دولتی داشت به مقام عالی وزارت نایل شد و سرانجام سر در راه وزارت نهاد.[۱] در همین دوران عالمی از فارس به نوشتن کتابی دست یازید که تاکنون یکی از مهم‌ترین کتاب‌های نحوی زبان عربی به‌شمار می‌رود. این دانشمند سیبویه فارسی صاحب الکتاب در نحو است. در ادبیات عرب خاصه قرن دوم کسی که مایهٔ افتخار فارس بوده ابن مقفع است. در تصوف علمای ایرانی و از جمله فارسیان با ذوق و ابتکاری که خاص آنهاست موجب ایجاد و بسط ادبیات صوفیانه شدند و حسین بن منصور حلاج نمونهٔ بارز این مکتب صوفیانه است. در طب پزشکان نام‌آوری چون ابو ماهر موسی بن یوسف سیار شیرازی که در قرن سوم در شیراز می‌زیست وجود داشتند که با ایجاد مکتبی خاص در طب و جراحی و تربیت شاگردان ناموری چون علی بن عباس مجوسی اهوازی و ابن مندویه اصفهانی موجب ارتقای طب شده و با کوشش و مجاهدت دانش طب را گسترش دادند و به علمای قرون بعد سپردند. در ریاضیات و نجوم نیز با آنکه این علوم در صدر اسلام مورد توجه نبودند، علمای برجسته‌ای مانند ابوالعباس فضل بن حاتم نیریزی، ابوسهل بن نوبخت فارسی و ابواسحاق ابراهیم فزاری از آن جمله‌اند.[۲]
در این قرن در علم لغت و نحو علمای مشهوری از پارس برخاسته و در شناساندن زبان عربی به نحو صحیح به مسلمین گام‌های بلندی برداشتند. ابن درستویه و ابوعلی نحوی فارسی از نحودانان نام‌آور این قرن هستند. همچنین در این قرن علما و فقهاء و محدثین که اغلب در علوم قرآنی و تفسیر و عرفان و تصوف هم قوی دست بوده و پاره‌ای از آن‌ها در زمرهٔ عرفای نام‌آور عالم اسلام به‌شمار می‌روند در شیراز می‌زیسته‌اند که از آن جمله می‌توان از بیطار، ابوبکر شیرازی و باکویه شیرازی و عارف نامدار فارس ابو عبدالله خفیف شیرازی نام برد. ابن مقله در ادب و خاصه خط سرآمد اقران در قرون و اعصار است. در شاخه‌های دیگر علوم اسلامی عالم و ادیب و متفکر بزرگ ابوحیان توحیدی و ابواسحاق اصطخری محقق و عالم به علم جغرافیا صاحب کتاب مسالک‌الممالک و صورالاقالیم نیز در این قرن می‌زیسته‌اند. از جمله پزشکان نیز از ابوالعلاء فارسی که احتمالاً از پروردگان مکتب طبی شیراز و از شاگردان ابوماهر فارسی بوده و ابن عجیم فارسی که علاوه بر طب در نجوم نیز مهارت داشته‌است قابل ذکر هستند.[۳]
کانون عرفای فارس در قرن پنجم با وجود عارف بزرگی مانند ابواسحاق کازرونی رونق بسیاری داشت. قضات و علمای این عصر نیز از مفاخر ایران هستند ابواسحاق شیرازی نخستین رئیس مدرسه نظامیه بغداد و دانشمند سرشناس مؤید شیرازی از جمله قضات بزرگ فارس در این قرن می‌باشند. در این دوره علم نحو نیز همچنان در فارس مورد توجهٔ خاص بوده و نحودانانی چون ابوالحسین فارسی، ابوالقاسم شیرازی و زید فسایی در این سده می‌زیسته‌اند. در این سده با وجودیکه علوم پزشکی رونق پیشین خود را از دست داد اما پزشکانی چون ابوالمجد بیضاوی که در علم تشریح صاحب تألیف است و ابوسهل ارجانی که جراح نام‌آوری بود، در این قرن از معروفیت خاصی برخوردار بوده‌اند. سایر علوم نیز کمابیش رونق خود را حفظ کردند، مثلاً هبه‌الله شیرازی متوفی در سال ۴۸۵ هجری قمری یکی از مورخین این عصر است.[۴]
خوشنویس :غلامرضابیگ برادرغلامحسین در نگارش خط شکسته به تأیید فرصت الداله شیرازی درکتاب اثار عجم صفحه 501 کنارنویس شده که ایشان نیز درهنر و صنعت منبت کاری وقلمزنی استاد بوده ایشان درسال1304 قمری برابر با1261شمسی از دنیا رفتند.
زرگر وقلمزنان . میرزا محمود شیرازی فرزند غلامحسین بیگ متولد ۱۲۲۸ خورشیدی وبرادرانش محمد جعفر دواتگر و اقاحبیب الله که به نوشته فرصت الداله شیرازی درکتاب اثارعجم درصفحه۵۰۱نوشته شده در این هنر بی‌مانند هستن وپدر ایشان غلامحسین بیگ درتاریخ۱۳۰۹قمری برابر با ۱۲۶۶خورشیدی ازدنیا رفتند. ایشان نیز پدر محمد اسمعیل وپدر بزرگ علی اصغر زرمهر شیرازی می‌باشد.
هنر مندان :اقا محمد اسمعیل پدر علی اصغرزرمهرشیرازی نقاش خوشنویس وقلمزن مکتب شیراز نام ایشان در کتاب اثار عجم صفحه۵۵۲ذکر گریده.
علی اصغر زرمهر شیرازی زاده سال ۱۲۸۶خورشیدی شیراز نقاش ٬خوشنویس ٬ قلمزن دواتگر نامی شیراز بود که در تاریخ ۱۳۶۲ دار فانی را وداع گفت و در ارامستان شیراز دفن شد.
میرزااقا نقاش شیرازی به گفته فرصت الدوله شیرازی درکتاب اثارعجم صفحه ۵۴۸ایشان نقاشی را درفرنگستان کامل نمود سپس به شیراز امد .میرزااقا نیزاستاد فرصت الدوله در فن وهنر نقاشی بوده وبخشی از زندگی خودرا در تهران در دارالخلافه گذراند سپس در تاریخ۱۳۱۳ ه ق در تهران دارفانی را وداع گفت .
سید محمد دادرس
زاده شیراز به سال ۱۲۸۲خورشیدی محله بالاکف،استاد دادرس از مشاهیر هنر نقاشی وقلمزنی مکتب شیراز و از منتخبین جشن هنر شیراز نیز بود، وحرفه‌ای آموزش نقاشی وقلمزنی را به هنر اموزان خوددنبال می‌کرد ایشان در قلمزنی صاحب سبک و شیوه خاص ومنحصر به خود بود. سرانجام ایشان در سال۱۳۵۷ خورشیدی دارفانی را وداع گفت و در شیراز حرم علی ابن حمزه دفن شد
محمد حسین شیرازی ملقب به کاتب السلطان فرزند محمد علی تاجر شیرازی ٬ وی از برجسته‌ترین خوشنویسان دوره قاجار از اواسط قرن سیزدهم تا اوایل قرن چهاردهم بوده .
سید صدرالدین شایسته شیرازی نگارگر ٬نقاش و مجسمه ساز نامی وصاحب سبک شیرازی متولد ۱۲۷۱خورشیدی و از شاگردان کمال الملک و فرصت الدوله شیرازی از اواخر قرن سیزده تا اواسط قرن چهاردهم بوده و در نقاشی (صدر شایسته)رقم می‌کرد٬ سر انجام وی در تاریخ نهم مهر ماه ۱۳۶۲ در شیراز دیده از جهان فروبست.
حسین بهزاد. زاده شیراز به سال ۱۲۷۳خورشیدی از هنرمندان نامی در فن نگارگری ونقاشی وی فرزند میرزافضل الله و (نوه هنر مند شهیر ونامی شیرازی میرزا لطف الله در هنر نقاشی و نویسندگی در عصر قاجار بود). سرانجام ایشاد در ۲۱مهر ۱۳۴۷در تهران دیده از جهان فرو بست.
استاد اکبر اقاباباخان فرزند محمدرضاخان متولد۱۲۴۷خورشیدی از هنر مندان چیره دست قلمزنی شیراز بوده. وی جهت خلق اثار خود از نقاشهایی به سبک اروپایی الهام گرفته واثاری بینظیر ازخود بجای گذاشته . ایشان مدتی در هنرستان پهلوی مشغول اموزش طراحی وقلمزنی به دانش اموزان بوده. سرانجام ایشان در ۱۳۲۶/۱/۱۵ خورشیدی دار فانی را وداع گفت و در ارامگاه خانوادگی خود در دارالسلام شیراز دفن شد.
