بتن های خود ترمیم
ترک در بتن ،پدیده ای رایج است که به علت مقاومت کششی نسبتا کم اتفاق میوفتد.ماندگاری بتن وقتی توسط این ترک ها کم میشود که آنها مسیر روان و اسانی برای عبور مایعات و گازهای حاوی مواد مضر،مهیا کنند .در حالیکه ترک های بزرگتر مانع بی عیبی ساختاری میشوند؛ ترک های کوچکترنیز میتوانند باعث ایجاد مشکلاتی در دوام و ماندگاری بتن شوند.وقتی ترک های خیلی ریز، رشد و تقویت پیدا کنند،نه تنها خود بتن مورد حمله قرار میگیرد بلکه به تدریج توسط مواد شیمیایی دچار فرسایش و خوردگی میشود.پس کنترل پهنای این ترک ها و یافتن راهی برای جلوگیری از این اتفاقات بسیار حائز اهمیت است.تعمیر و ترمیم بتن بسیار هزینه بر و گاهی غیرممکن است.در مرکز علم ومهندسی مواد دانشگاه فناوری دلفت،عملکرد مواد افزودنی مختلفی برای ترمیم خودکار بررسی شده است. در این مقاله ، ظرفیت ترمیم ترک یک ماده افزودنی شیمیایی خاص، متشکل از مخلوطی از باکتری‌های زیست پذیر اما راکد و ترکیبات آلی که در ذرات خاک رس متخلخل بسته‌بندی شده‌اند، مورد بررسی قرار میگیرد. تکنیک‌های میکروسکوپی در ترکیب با آزمایش‌های نفوذپذیری نشان داد که ترمیم کامل ترک‌ها در بتن باکتریایی و تا حدودی در بتن کنترل رخ داده‌است.طرز کار ترمیم کننده ترک ها در بتن های باکتریایی،از طریق تبدیل متابولیک کلسیم لاکتات به کلسیم کربنات که باعث آب بندی ترک ها میشود؛صورت میگیرد.این ماده بیوشیمیایی،باعث آب بندی ترک های خیلی ریز(سایز0.015 میلیمتر)میشود.انتظار می رود در آینده ای نه چندان دور، این نوع جدید از بتن های خود ترمیم،توسعه پیدا کند و به صورت بتن هایی با دوام بیشتر ظاهر شود.[۱]
معرفی[ویرایش]
ایجاد ترک در بتن پدیده ای است که به سختی میتوان به طور کامل از آن جلوگیری کرد.برای مثال؛واکنش های انقباضی ناشی از بتن ریزی و تنش های کششی ،در ساختار اتفاق میوفتد.درحالیکه ترک های بزرگتر مانع بی عیبی بتن و باعث نیاز پیدا کردن بتن به فعالیت های ترمیمی میشوند؛معمولا ترک های کوچکتر(با پهنای کمتر از 0.2 میلیمتر) بدون مشکل در نظر گرفته میشود.[۲] اگرچه میکرو ترک ها بر ویژگی های مربوط به استحکام بتن،تاثیر نمیگذارند؛ولی در میزان تخلخل و نفوذپذیری بتن مشارکت دارند.استفاده از برخی مواد شیمیایی مثل کلرید ها ، سولفات ها و اسیدها ممکن است منجر به طولانی‌تر شدن فرآیند تجزیه ماتریس بتن و خوردگی زودرس فولاد جاسازی‌شده شود و در نتیجه دوام سازه‌ها در دراز مدت را تحت‌تاثیر قرار دهد. مطالعات متعدد نشان داده‌است که سازه‌های بتنی ،ظرفیت مشخصی برای التیام خودکار این ترک‌ها دارند.[۳]
ظرفیت واقعی ترمیم میکروترک ها،در درجه اول،مربوط به ترکیب مخلوط های بتنی است.به ویژه مخلوط‌های با محتوای قیر بالا،خواص درمان ترک قابل‌توجهی را نشان می‌دهند؛که ناشی از آبگیری تاخیری (ثانویه) ماتریکس بتن و ذرات قیر در واکنش با نفوذ آب است.ترمیم خودکار ترک ها،در روش مرسوم ترکیبهای چسبندگی بالا هستند که محدود به ترک هایی با پهنای کمتراز 0.2میلی متر میشوند. محدودیت این اثر تا حدی به دلیل پتانسیل بسیار گسترده ذرات سیمان هیدراته نشده در سطح ترک است. محدودیت دیگر استفاده از مخلوط‌های چسبندگی بالا برای افزایش ظرفیت‌های خود ترمیمی، سیاست‌های جاری هستند که به دلیل پایداری، استفاده گسترده ای از سیمان دارندو چون تولید سیمان باعث تشکیل حدود ۷ % از گاز گلخانه‌ای کربن دی اکسید در سطح جهانی میشود ؛محدودیت استفاده از این مخلوط ها را ایجاب میکند. [۴]
به دلایل مذکور، مکانیزم‌های جایگزین و پایدارتر ضروری هستند. یک مکانیزم ممکن که در حال حاضر؛ در چندین آزمایشگاه مورد بررسی قرار گرفته و توسعه یافته است یک تکنیک مبتنی بر کاربرد باکتری تولید کننده مواد معدنی است.برای مثال آب‌بندی موثر ترک‌های سطحی توسط رسوبات معدنی وقتی مشاهده میشود که مخلوط‌های براساس باکتری‌ها روی سطوح آسیب‌دیده اسپری و یا به صورت دستی وارد ترک‌ها شوند.[۳]
از آنجا که در این مطالعات باکتری‌ها به صورت دستی و خارجی به سازه‌های موجود اعمال میشوند، این نوع ترمیم،در نوع کاملاً خودکار طبقه‌بندی نمی‌شود. بنابراین در بسیاری از مطالعات،امکان استفاده از باکتری‌های زنده به عنوان یک عامل پایدار دربتن های خود ترمیم وجود دارد.[۵]
در یک مطالعه ؛اسپور هایی از باکتری‌های مقاوم به قلیا با جنس باسیلوس به مخلوط بتنی به عنوان عامل خود ترمیمی، اضافه شد. این اسپورها پس از فعال شدن از طریق نفوذ در آب جوانه زدند و مقادیر زیادی از مواد معدنی کربنات کلسیم را از طریق تبدیل ترکیبات آلی اولیه ایجاد کردند که به طور هدفمند، به مخلوط بتن اضافه شدند. با این حال،در این مطالعه مشخص شد که پتانسیل التیام خودکار باکتری‌ها تنها محدود به بتن نسبتا جوان است(7روز درمان یافته) ؛زیرا زنده ماندن و فعالیت مرتبط با اسپورهای باکتری به طور مستقیم (بدون محافظ)در ماتریس بتنی به حدود دو ماه محدود شده‌است. اما این مطالعه، بیشتر براساس نتایج گزارش‌شده در مقاله تحقیقی اخیر است. که در آن ،اسپورهای باکتریایی و ترکیبات اولیه مواد معدنی ،قبل از افزودن به مخلوط های بتنی،در ذرات منبسط و متخلخل رس ،بسته‌بندی میشوند.[۵]
فرض بر این است که حفاظت از اسپورهای باکتریایی درون خاکدانه‌های متخلخل، طول حیات خود را افزایش داده و در نتیجه قابلیت ترمیم خود را هنگامی که در ماتریس ماده تعبیه شده‌است، افزایش می‌دهد.[۵]
باکتری های زنده به عنوان یک عامل خود ترمیم کننده[ویرایش]
باکتری‌های مورد استفاده به عنوان عامل خود ترمیمی در بتن باید برای این کار مناسب باشند. آنها باید قادر به انجام آب‌بندی موثر در طولانی‌مدت (ترجیحاً در کل طول عمر ساخت‌وساز) باشند. مکانیزم اصلی ترمیم باکتریایی ترک این است که باکتری‌ها خودشان به صورت یک کاتالیزور عمل میکنند و یک ترکیب پیش ماده را به مواد پرکننده مناسب تبدیل میکنند. ترکیبات تازه تولید شده مانند رسوبات مواد معدنی کربنات کلسیم، باید به عنوان یک نوع سیمان زیستی عمل کنند که به طور موثر ترک‌های ایجاد شده جدید را آب‌بندی میکنند. بنابراین برای خود ترمیمی موثر،هر دو باکتری و یک ترکیب پیش‌ساز سیمانی باید در ماتریس ماده ترکیب شوند. با این حال؛وجود ماتریکس‌های شامل باکتری های جاسازی‌شده و ترکیبات اولیه ،نباید تاثیر منفی بر سایر ویژگی‌های بتن به دنبال داشته باشند. باکتری‌هایی که میتوانند در برابر حضور ماتریکس بتن مقاومت کنند ،در طبیعت وجود دارند و این باکتری‌ها به گروه خاصی از باکتری‌های مقاوم به قلیا(به فرم اسپور های باکتریایی) وابسته هستند. ویژگی جالب این باکتری‌ها این است که آنها قادر به تشکیل اسپورهایی هستند که دارای سلولهایی کروی با دیواره ضخیم هستند و اینها تا حدی، شبیه دانه‌های گیاهی هستند. این اسپورها زیست پذیر اما راکد هستند و میتوانند تنش‌های مکانیکی و شیمیایی را تحمل کنند و در حالت خشک برای مدت بیش از ۵۰ سال باقی بمانند. (شکل 1)اگرچه هنگامی که اسپورهای باکتریایی مستقیماً به مخلوط بتن اضافه شوند؛طول عمر آنها به مدت یک تا دو ماه محدود میشود.[۴]
کاهش زمان عمر اسپورهای باکتریایی(که در ماتریس سیمانی تعبیه شده) از چندین دهه در حالت خشک به چند ماه،ممکن است به دلیل ادامه آبگیری سیمانی باشد که در نتیجه باعث میشود قطر حفره‌های انحلالی نسبت به اسپورهای باکتریایی(سایز 1 میکرون) بسیار کمتر باشد. نگرانی دیگر این است که آیا اضافه کردن مستقیم ترکیبات پیش ماده زیستی معدنی به مخلوط بتنی منجر به از دست رفتن ناخواسته سایر ویژگی‌های بتن نخواهد شد. در مطالعه قبلی مشخص شد که ترکیبات پیش ماده آلی مختلف، مانند عصاره مخمر،پپتون و کلسیم استات ؛ منجر به کاهش چشمگیر مقاومت فشاری میشود. تنها استثنا برای لاکتات کلسیم موجود بود که در واقع، منجر به افزایش ۱۰ درصدی مقاومت فشاری در مقایسه با نمونه‌های کنترل شد.[۵]
به منظور افزایش چشمگیر طول عمر و عملکرد مرتبط با باکتری‌ها،اثر اسپورهای باکتریایی و همزمان تثبیت ترکیبات پیش ماده زیستی-معدنی (کلسیم لاکتات)در ذرات متخلخل و منبسط رس، مورد بررسی قرار گرفت. مشاهده شد که حفاظت از اسپورهای باکتری با تثبیت آنها در ذرات متخلخل رس، باعث افزایش طول عمر آنها میشود.(شکل2)[۵]
در حال حاضر اجرای آزمایش‌های زیستی نشان می‌دهد که هنوز پس از شش ماه تلفیق با بتن،هیچ تلفات قوه زیستی مشاهده نشده است که نشان می‌دهد بقای طولانی‌مدت آنها در حالت خشک،هنگامی که در بتن جاسازی نشود، حفظ میشود.در آزمایش‌ها بعدی، ذرات خاک رس منبسط شده با یک عامل ترمیم کننده شیمیایی زیستی دو جزئی، به عنوان ماده افزودنی به مخلوط بتن اعمال شدند تا پتانسیل خود ترمیمی بتن را تست کنند.[۵]
التیام خودکار ترک بتن[ویرایش]
نمونه‌های آزمایش بتن تهیه شدند که در آن بخشی از مصالح خرده‌سنگی(با رده سایزی 2 تا 4میلیمتر) ،با ذرات رس منبسط شونده با اندازه مشابه با عامل بهبود دهنده بیو شیمیایی ،جایگزین شدند.قبل از کاربرد، ذرات منبسط شده رس بیش از حد خشک شدند؛تا اینکه به علت تبخیر آب، هیچ کاهش وزن اضافی مشاهده نشد.(یک هفته در دمای 40 درجه سانتی گراد) نمونه‌های کنترل شده، ترکیب یکسانی داشتند اما این ذرات رس گسترده با عامل زیستی - شیمیایی بارگذاری نشده بودند. ترکیب بتنی که شامل هر دو نوع ذرات منبط خاک رس (شامل نمونه های باکتریال یا خالی از این نمونه های باکتریال)در جدول ۱ نشان‌داده شده‌است. مقدار جمع وزنی که در این مورد به کار گرفته میشود،نشان‌دهنده 50 درصد حجم کل است.[۶]
جایگزینی چنین کسری بالایی از شن و ماسه برای رس منبسط، عواقبی برای ویژگی‌های مقاومت بتن دارد. در این مورد خاص، یک کاهش ۵۰ درصدی در قدرت تراکم پس از ۲۸ روز عمل‌آوری هنگامی که در مقایسه با نمونه‌های سنگ دانه مشابه بدون جایگزینی شن و ماسه برای ذرات خاک رس، مشاهده شد. اگرچه نمونه‌های رسی منبسط، کاهش قابل‌توجهی در استحکام، ظرفیت التیام و ترمیم نمونه‌ها داشتند که در آنها ذرات منبسط رس با باکتری‌ها بارگذاری شده و پیش ماده معدنی (کلسیم لاکتات)به طور قابل‌توجهی بهبود یافت.[۶]
ظرفیت خود ترمیمی قطعات بتنی از قبل ترک خورده، با استفاده از تصاویر میکروسکوپ نوری قبل و بعد از تعیین کمی سازی نفوذپذیری تعیین شد.برای نمونه،قطعات بتنی از قبل ترک خورده،در یک حلقه آلومینیومی چسبانده شده و در یک چیدمان مصنوعی قرار داده شده اند.تشکیل ترک در نمونه‌های بتن (۱۰ سانتی متر، ضخامت ۱.۵ سانتی متر)با کاربرد کنترل تنش فشاری-کششی(شکل ۳، تصویر چپ) در 2 ماه درمان شده، بدست آمد.[۶]
پس از القای ترک،هر دو مجموعه کنترل (از هر کدام 6 تا) به مدت دو هفته در آب شیر در دمای اتاق زیر آب فرورفته بودند(که در مجمومه اول ذرات رس اضافه شده نه حاوی اسپورهای باکتریایی و نه با ترکیبات آلی هستند و در مجموعه دوم نمونه های باکتریایی بتن،ذرات رس اضافه شده حاوی اسپورهای باکتریایی و ترکیبات آلی هستند.) پس از آن،نفوذپذیری تمام نمونه‌های ترک دار با ثبت خودکار آبگذری در زمان طی یک دوره زمانی ۲۴ ساعته تعیین شد.(شکل3)[۶]
مقایسه بین نمونه‌های کنترل و باکتریایی، تفاوت معنی‌داری را در میزان نفوذپذیری و در نتیجه ظرفیتخود ترمیمی نشان داد. در حالی که ترک‌های هر شش نمونه باکتریایی به طور کامل آب‌بندی شدند (نفوذ آب صفر میلی لیتر بر ساعت)تنها ۲نمونه از ۶ نمونه تحت کنترل، کاملاً بهبود پیدا کردند. چهار نمونه کنترل دیگر، مقادیر نفوذپذیری (آبگذری)را بین صفر تا 2 میلی لیتر بر ساعت، نشان دادند. بررسی میکروسکوپی ترک‌ها نشان داد که در هر دو نمونه شاهدو نمونه باکتریایی، رسوب کربنات کلسیم اتفاق می‌افتد.[۶]
با این حال،در حالی که در نمونه‌های کنترل ،رسوب تا حد زیادی در نزدیکی لبه ترک رخ داد و قسمت‌های اصلی ترک را ترک کرده بود؛ ترمیم موثر و کامل ترک‌ها در نمونه باکتریایی رخ داد که در اینجا رسوب معدنی عمدتاً در خود ترک رخ داده‌است.(شکل 4)[۶]
بحث و نتیجه‌گیری[ویرایش]
نتایج حاصل از این مطالعه نشان می‌دهد که ترمیم ترک بتن باکتریایی، بر پایه ذرات رسی متخلخل بارگذاری شده با باکتری‌ها و لاکتات کلسیم-به عنوان یک ترکیب پیش ماده آلی-معدنی- بسیار کارآمدتر از بتنی با همان ترکیب ،فقط خالی از ذرات منبسط خاک رس است. دلیل این امر می‌تواند با فرآیندهای کاملاً شیمیایی در نمونه کنترل و فرآیندهای زیستی اضافی در بتن باکتریایی توضیح داده شود. ذرات سیمان هیدراته نشده که در سطح ترک بتن قرار گرفته شده اند؛آبرسانی ثانویه را تحمل میکنند و همچنین در نمونه‌های کنترل، دی‌اکسید کربن موجود در آب حجیم با ذرات موجود پورتلندیت (کلسیم هیدروکسید)واکنش می‌دهند تا رسوبات معدنی کربنات کلسیم ایجاد کنند.[۶]
رسوبات معدنی اخیر به دلیل حلالیت نسبتاً بالای هیدروکسید کلسیم،در نزدیکی لبه ترک ظاهر خواهند شد. در اینجا فرض بر این است که ذرات هیدروکسید کلسیم موجود در سطح داخلی ترک ابتدا تمام کربن موجود در دسترس را از نفوذ آب جمع‌آوری میکند؛که بعد از باقی ماندن کلسیم هیدروکسید، از شکاف در درون آب حل و پخش خواهد شد. واکنش آن با دی‌اکسید کربن موجود در نزدیکی لبه ترک در آب حجیم، منجر به تولید شیمیایی و رسوب مقادیر بزرگتر کربنات کلسیم محلول میشود.[۶]
دلیل احتمالی رسوب کربنات کلسیم در نزدیکی لبه ترک این است که غلظت دو واکنش دهنده‌ها کلسیم هیدروکسید و دی‌اکسید کربن در اینجا نسبتاً بالا هستند. کلسیم هیدروکسید از داخل شکاف به سمت آب حجیم بالایی پخش میشود ؛در حالی که کربن دی‌اکسید با غلظت‌های بالای هیدروکسید کلسیم پخش میشود ؛جایی که که در آن غلظت بالای کلسیم هیدروکسید است.مقدار تولید کربنات کلسیم داخل شکاف در نمونه‌های کنترل بتنی، احتمالاً تنها به دلیل مقدار کم کربن دی اکسید موجود در مقدار محدود آب داخل شکاف است. فرآیند التیام خودکار در بتن باکتریایی به دلیل تغییر متابولیک فعال کلسیم لاکتات توسط باکتری‌های موجود بسیار موثرتر است.[۶]
این فرآیند منجر به مقدار زیادی رسوب کربنات کلسیم در داخل ترک میشود زیرا کربنات کلسیم در این مورد نه تنها به طور مستقیم از تبدیل کلسیم لاکتات در مقادیر برابر کربنات کلسیم تولید میشود؛ بلکه به طور غیر مستقیم از طریق واکنش شیمیایی کربن دی اکسید تولید شده ،تولید میشود.کربن دی اکسید تولید شده در سطح داخلی ترک،به طور مستقیم با ذرات پرتلندیت داخل ترک واکنش خواهد داد. در مورد دوم، این ماده از سطح ترک محو و پراکنده نمی‌شود؛ اما به جای آن مستقیماً با نقطه‌ای که کربن دی‌اکسید تولید میکند، واکنش می‌دهد.بنابراین فرآیند تبدیل کلسیم لاکتات باکتریایی به تولید معادل ۶ معادل کربنات کلسیم منجر میشود که منجر به درز گیری موثر میشود که در شکل 4 B دیده میشود.[۶]
در این مطالعه تاثیر بالقوه تنها کلسیم لاکتات ، (بدون اضافه کردن اسپور های باکتریایی) بر ترمیم ترک در نظر گرفته نشد. به منظور تعیین اثر صرفاً شیمیایی افزودن کلسیم لاکتات بر پتانسیل ترمیم ترک،آزمایش‌ها تحت شرایط کاملاً استریل انجام شد. با این حال، این امر از لحاظ فنی در نظر گرفتن اثرات مطرح‌شده برای استریل کردن حرارت مورد نیاز (15درجه سانتی‌گراد برای بیست دقیقه)یا مواد شیمیایی بر روی خصوصیات نمونه سخت بود . از آنجا که آزمایش‌های خود ترمیمی در این مطالعه تحت شرایط نان استریل( شرایط واقع گرایانه) انجام شد؛باکتری‌های موجود در آب آشامیدنی مورد استفاده برای درمان، آزمایش‌های خود التیام و نفوذپذیری ؛حاوی باکتری‌هایی است که ممکن است( علاوه بر اضافه کردن اسپورهای باکتریایی) به تبدیل متابولیکی کلسیم لاکتات به مواد معدنی کربنات کلسیم منجر شوند. با این حال, یک نشانه روشن برای تبدیل متابولیک( باکتریایی)کلسیم لاتکتات، اخیراً توسط اندازه‌گیری‌های مصرف اکسیژن در نمونه‌های بتنی به دست آمده‌است.[۶]
در حالی که اسپور های باکتریایی و کلسیم لاکتات حاوی نمونه‌های قابل‌توجهی از اکسیژن بعد از غوطه خوردن در آب بودند، تاخیر شدید مصرف اکسیژن در نمونه‌های حاوی کلسیم لاکتات مشاهده شد و هیچ مصرف اکسیژنی در نمونه های حاوی اسپورهایی باکتریایی انجام نشد. با توجه به اینکه داده‌های تجربی اخیر، هنوز نیاز به کمی سازی بیشتر دارند؛پیشنهاد میشود که افزودن اسپورهای باکتریایی به عنوان بخشی از عامل بهبود بیو شیمیایی؛ممکن است در مواردی که نفوذ آب از قبل حاوی باکتری‌هایی بوده که قادر به تبدیل لاکتات کلسیم هستند،ضروری نباشد.[۶]
هدف اصلی از انجام این تحقیق،تعیین این موضوع بود که آیا باکتری تثبیت یافته در ذرات رسی متخلخل قبل ازاضافه شدن به مخلوط بتن می‌تواند به طور قابل‌ملاحظه‌ای خود ترمیمی را در مقایسه با افزودن مداوم باکتری به مخلوط بتن افزایش دهدیا نه. نتایج این مطالعه امیدوار کننده است چون ۱۰۰ درصد(6 از6 نمونه) ترمیم ترک ناشی از دو ماه درمان،در مقایسه با 33 درصد(2 از 6 نمونه) ترمیم در نمونه‌های کنترل رخ داده‌است. وقتی که ذرات ثبیت شده (محافظت شده ) منبسط رس را به ترکیب اضافه کردند نسبت به وقتی که این ذرات را به ظور مستقیم(بدون محافظ) به ترکیب بتن اضافه کردند؛ نشان داد که درصد زنده ماندن اسپور باکتری از دو به بیش از شش ماه افزایش یافت.نگرانی تحقیقات در حال انجام بهبود کیفیت ترمیم شکاف است.برقراری ارتباط بین مقدار عامل ترمیم و التیام موثر عمق و عرض ترک موثر است.[۶]
از این مطالعه میتوان نتیجه گرفت که باکتریای فعال با واسطه رسوب معدنی می‌تواند منجر به اتصال کارآمد و همینطور کاهش نفوذپذیری ماده شود. نتیجه کلی این کار این است که دو مولفه بیو شیمیایی زیستی متشکل از اسپورهای باکتری و یک ترکیب پیش ماده شیمیایی زیستی ارگانیک مناسب، با استفاده از ذرات خاک رس توسعه‌یافته(به عنوان آبگیر)،جایگزین خوبی برای عامل های ترمیم شیمیایی یا سیمانی هستند ؛ به خصوص در شرایطی که بخش‌های بتنی یک ساختمان برای بازرسی دستی و یا تعمیر دستی در دسترس نباشد. با این حال قبل از کاربرد عملی، بهینه‌سازی بیشتر سیستم پیشنهادی مورد نیاز است.برای مثال مقدار عامل ترمیم مورد نیاز باید به حداقل برسد تا از لحاظ اقتصادی با تکنیک‌های ترمیمی فعلی و همچنین کاهش پیامدهای ناشی از افت مقاومت فشاری, به رقابت اقتصادی برسد.[۶]
- ↑ خطای لوآ در پودمان:Citation/CS1/en/Identifiers در خط 47: attempt to index field 'wikibase' (a nil value).
- ↑ Neville, A.M. (1996) Properties of concrete (4th edition). Pearson Higher Education, Prentice Hall, New Jersey.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Li, Victor C.; Yang, E. H. ,Self-Healing in Concrete Material , 2007.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ "Permeability and self-healing of cracked concrete as a function of temperature and crack width". AZoBuild.com (به English). 2004-02-24. Retrieved 2020-12-03.صفحه پودمان:Citation/CS1/en/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ "Self-healing of concrete". Universiteit Gent (به English). Retrieved 2020-12-03.صفحه پودمان:Citation/CS1/en/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۶٫۰۰ ۶٫۰۱ ۶٫۰۲ ۶٫۰۳ ۶٫۰۴ ۶٫۰۵ ۶٫۰۶ ۶٫۰۷ ۶٫۰۸ ۶٫۰۹ ۶٫۱۰ ۶٫۱۱ ۶٫۱۲ ۶٫۱۳ H. M. Jonkers. «مقاله» (PDF).صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
This article "بتن های خود ترمیم" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:بتن های خود ترمیم. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.
