بیمارستان های قدیمی امام رضا
| بیمارستان های قدیمی امام رضا | |
|---|---|
| کشور |  ایران |
| استان | خراسان رضوی |
| شهرستان | مشهد |
| اطلاعات اثر | |
| کاربری | بیمارستان |
| دورهٔ ساخت اثر | پهلوی اول |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۵۹۵۸ |
| تاریخ ثبت ملی | ۱۳۸۱/۰۵/۰۸ |
از اوایل دوره رضاشاه و تقریبا از سال ۱۳۰۵ به بعد، تحولات گسترده‌ای در بیشتر شهرهای ایران اتفاق افتاد. مشهد، با توجه به وجود حرم امام رضا (ع)، در این زمینه جایگاه ویژه‌ای داشت و تقریبا یک دستور اصلاحات اساسی در کل شهر داده شد.
در سال ۱۳۰۵ که می‌خواستند دارالشفاء مشهد را به بیمارستان تبدیل کنند، از کریم طاهرزاده بهزاد، از نخستین تحصیلکرده‌های معماری ایران، کمک گرفتند. او که از مشروطه‌خواهان بود، پس از مشروطه و دوران استبداد صغیر، به استانبول رفت و پنج سال در آنجا معماری خواند، دو سال نیز برای دوره عالی به برلین رفت و مدرک تخصصی معماری گرفت. از او برای طراحی بنای آرامگاه فردوسی دعوت شد و در همان زمان، طراحی نقشه بیمارستان شاهرضا، از سوی آستان قدس رضوی، به او سپرده شد.
نقشه ساختمان اصلی بیمارستان از معماری گذشته اروپا بهره برده است. این ساختمان دارای دو پلان H شکل با یک قسمت مرکزی است که بخشهای مختلف را توسط راهروی یک‌طرفه بسیار بلندی، به‌صورت کاملا خطی، به هم متصل میکند. پلنینگ و ترکیب و حجم کلی ساختمان به معماری قرن ۱۹ اروپا بازمی‌گردد.
در جزییات معماری بیمارستان امام رضا(ع)، ترکیب‌های گوناگونی دیده می‌شود که این ساختار، ویژگی خاص این بیمارستان است. طاهرزاده در این بنا توانسته است از سبک‌های مختلف و ترکیب آزادی از همه جزییات معماری، با گرایشهای مختلف عثمانی یا اوایل جمهوری ترکیه و معماری تاریخی ایران، بهره گیرد. در ستون‌ها، از المان‌های تخت جمشید، استفاده شده است. در جزییات دست‌اندازهای بالای ساختمان معماری اواخر دوره عثمانی به کار رفته است. حتی در برخی دست‌اندازهای گلدانی، از ویژگی‌های معماری اروپا نیز استفاده شده است.
بیمارستان امام رضا (ع) در مشهد، بنای بسیار ارزشمند و مهمی است، به ویژه آنکه از ابتدا، به‌شکل اختصاصی برای بیمارستان در نظر گرفته شده و شاید بتوان گفت نخستین بیمارستان دوران جدید پس از قاجار است. در ایران، نمونه این بنای ارزشمند را بسیار کم داریم. دبیرستان شاهرضا و تئاتر مشهد نیز با همین روحیه ساخته شده بودند که متأسفانه دبیرستان تخریب و تئاتر نیز با سبک دیگری بازسازی شد. این بیمارستان، تنها بنایی است که با این روحیه باقی مانده و از معماری شرقی و ایرانی نیز بهره برده است. متأسفانه خیلی در آن دست برده‌اند که کاش این‌گونه نمی‌شد. (۱)
از آغاز سال ۱۳۰۷ ساختمان بیمارستان شروع گردید طرح بنا توسط آقای طاهرزاده ترسیم و مشغول کار شدند.مصالح کار اکثر در داخله تهیه شده به این ترتیب که سنگ های بنا از معدن کوه خلج که در جنوب شرقی شهر مشهد واقع و سنگ های مرمر آن را از معدن شام دیز در جنوب غربی مشهد و گچ و آجر آن را از گچ و آجر مشهد و کار های نجاری و آهنگری آن توسط کارگران و استادان مشهدی و سمینت آن از کارخانه سمینت سازی طهران تهیه گردیده است وپول آن به جیب کارگران و استادان ایرانی رفته است. »
تاریخچه بیمارستان[ویرایش]
بیمارستان امام رضا (ع)، یکی بزرگترین بیمارستانهای شهر مشهد می باشد، احداث این بیمارستان در زمینی به مساحت ۵/۲۸ هکتار و زیر بنای ۲۸۵۰۰ متر مربع در سال ۱۳۰۷ آغاز و تقریبا از سال ۱۳۱۳ تحت نام مریضخانه شاهرضا شروع به فعالیت نمود. در آغاز دارای صد تخت و بخشهای داخلی، جراحی، چشم پزشکی، کودکان، عفونی، زایشگاه، درمانگاه، آزمایشگاه، رادیولوژی، دندانپزشکی و تشریح حیوانات و قسمتهای وابسته بود. در سال ۱۳۲۴ ساختمان گوش و حلق و بینی دایر و تا سالهای ۲۸ و ۱۳۲۷ تعداد تختها به ۲۵۰ تخت افزایش یافت. در سال ۱۲۴۱ لگاد و رئیس بخش جراحی این بیمارستان مرحوم “دکتر بول ون” بود. این پزشک دلسوز بلژیکی پس از آشنایی با دین مبین اسلام مسلمان گردید و سالها با دلسوزی در این بیمارستان به طبابت مشغول بود. تعداد پزشکان در آن سالها ۴۵ نفر بود. یک دندانپزشک، ۶ داروساز، ۱۸ پزشکیار، ۲۷۰ پرستار و ۵ ماما عهده دار وظایف درمانی بیمارستان در آن سالها بوده اند.
در سال ۱۳۵۴ بر اساس یک توافق نامه آستانه قدس اقدام به تهیه مقاوله نامه واگذاری ۹۰ ساله ای نمود که طبق آن قرار داد بیمارستان به دانشگاه فردوسی مشهد واگذار گردید. از آن تاریخ به بعد بیمارستان به یک مرکز آموزشی درمانی تحت نظارت دانشگاه فعالیت می نمود. طبق آمارهای موجود تعداد کل تخت های بیمارستان در آن سالها به ۳۶۳ تخت افزایش یافته بود.
دراوج شکل گیری انقلاب شکوهمند اسلامی در سالهای ۱۳۵۷ و ۱۳۵۶ به زعامت ولایت فقیه و فرزانه انقلاب حضرت امام خمینی (ره) این بیمارستان نیز در ردیف یکی از پایگاهها و مراکز مبارزه با رژیم ستم شاهی قرار گرفت. بطوریکه در سال ۱۳۵۷ بسیاری از علما و روحانیون مبارز خراسان از جمله رهبر عظیم الشان انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای نیز در جمع علما متحصن در مجتمع آموزشی حضور داشتند و به هدایت و رهبری امت بپا خواسته خراسان و جامعه دانشگاهی می پرداختند. با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در سال ۱۳۵۷ نام شاهرضا از عنوان این بیمارستان حذف گردید و نام مقدس و منور امام رضا (ع) مزین شد.
مشخصات بیمارستان[ویرایش]
در حال حاضر بیمارستان امام رضا (ع) با داشتن ۸۵۶ تخت بعنوان یک بیمارستان جنرال و درجه یک در ردیف یکی از بزرگترین مراکز عمده آموزشی ودرمانی سطح کشور قرار دارد. بطوریکه این مرکز علاوه بر درمان بیماران مراجعه کننده بعنوان یک پایگاه تحقیقات آموزش پزشکی و یک مرکز تعلیم و تربیت دانشجویان و دانشجویان رشته های پزشکی در سطح تخصصی و فوق تخصصی می باشد و همه ساله تعدادی استاژر، انترن و رزیدنت تحت نظر روسای بخشهای مختلف این بیمارستان تحت آموزشهای علوم بالینی قرار می گیرند.
پوشش درمانی این بیمارستان نیز بسیار وسیع می باشد درمانگاه و بخشهای اورژانس در مجتمع درمانگاهی این بیمارستان قرار دارد که بصورت شبانه روزی با حضور پزشکان داخلی و جراحی در ارائه خدمات درمانی به مراجعین فعال است. مجتمع درمانگاهی (پلی کلینیک) بیمارستان دارای درمانگاههای تخصصی زیر می باشد : ارتوپدی، ارولوژی، جراحی عمومی، پوست، چشم پزشکی، داخلی تخصصی، گوش و حلق و بینی، زنان و زایمان، درمانگاه مصدومین و مسمومین، پانسمان و تزریقات و بهداشت و تنظیم خانواده. همچنین واحدهای مختلف دیگری در این مجتمع درمانگاهی مستقر می باشد که وظیفه خدمات حمایتی و اداری بیماران بعهده این واحدها می باشد از جمله واحد پذیرش و اسناد پزشکی، کارشناسی امور بیمه گری و مددکاری اجتماعی.
در این بیمارستان علاوه بر دارا بودن مجتمع درمانگاهی بخشهایی نیز بمنظور بستری نمودن بیماران نیازمند وجود دارد، بخشهایی از جمله ارتوپدی، ارولوژی، جراحی، قلب سی سی یو، داخلی تخصصی، آی سی یو داخلی، چشم پزشکی، گوش و حلق و بینی، پوست، روماتولوژی و هماتولوژی، اطفال، نوزادان، آی سی یو نوزادان، زنان و زایمان، عفونی، سوختگی، دیالیز سنگ شکن که در بخشهای مذکور نسبت به پذیرش و بستری بیماران نیازمند و درمان آنها اهتمام لازم صورت می پذیرد. ضمنا بخشهای پاراکلینیکی این بیمارستان نیز مشتمل بر بخشهای رادیولوژی و پزشکی هسته ای سی تی اسکن، آزمایشگاههای تخصصی مرکزی، فیزیوتراپی و ادیومتری که ارتباط با امور تشخیصی درمان بیماران انجام وظیفه می نمایند.
معمار بيمارستان[ویرایش]
مهندس کریم طاهر زاده بهزاد از معماران پیشگام آعاز قرن اخیر در ایران بود ، او در زمان تبعید آزادیخواهان مشروطه در سال ۱۲۸۶ شمسی (۱۹۰۸) میلادی مجبور به ترک وطن شد و در دوران محاجرت در دانشکده هنرهای زیبای استانبول و آکادمی معماری برلین به تحصیل معماری پرداخت در سال ۱۳۰۵ او از اولین آرشیتکتهای ایرانی تحصیل کرده بود که به ایران بازگشت و به فعالیت معماری پرداخت .
اولین اثر طاهر زاده بهزاد در ایران آرامگاه فردوسی ، تجلی دیگاه گرایشهای باستانی ، تاریخی و هویت ایرانی بود او با استفاده از عناصر و موتیف های محلی و غیر محلی توانایی خود را در ارئه شیوه ای جدید در معماری به نمایش گذاشت .گزسنش آزاد در تزئینات و استفاده از موتیف ها و عناصر شیوه های مختلف در برخی بناها از جمله بیمارستان امام رضا (ع) در مشهد او را به سوی نوعی معماری که رنگ و بوی محلی دارد رهنمون ساخته . بناهای او در بنگاه راه آهن ضمن حذف ترئنات محلی و ساده تر شدن بنا گرایش به جریان معماری آرت دکو با مراجع بین الملی را ارائه میکند .
به نقل از روزنامه اطلاعات ۲۵ مهرماه ۱۳۱۳« علاوه بر مهندسین ،روزی هزار کارگر برای ساخت بیمارستان کار میکردند و قریب به یک میلیون و هشتصد هزار نفر عمله برای اتمام این بنا کار کرده اند و و حدود هفتصد میلیون ریال مخارج ساختمان و بنا شده است و گنجایش هفتصد تختخواب را برای معالجه مرضی و دردمندان دارد. …»
متن خبر روزنامه اطلاعات ۲۵ مهرماه ۱۳۱۳ در خصوص راه اندازی بیمارستان
«از خيابان فلکه بالا و امام رضا(ع) و جم عبور مي کنم به مقصد، نزديک و نزديک تر مي شوم .يک بناي معظم چون شهر زيبا و تازه اي که از زیردست مهندس و معماران استاد بيرون آمده باشد در مقابل خود مي بينم. اين شهر کوچک و زيبا ، … یک بيمارستان است. در شش سال پيش از اين، اثري از آبادي در اين قسمت موجود نبود . از شش سال به اين طرف هر کس صبح ها در خيابان جم ايستاده تماشا مي کرد يک فوج يا تيپ هزار نفري از عملجات ايراني را مي ديد که به اين نقطه آمده و در ساختمان اين بناي معظم کار مي کردند…
هدف از ساخت[ویرایش]
بيمارستان امام رضا(ع) بطوريکه قبلا اشاره شد،اصولا براي مرضای فقير و بي نوا در زمين هاي الندشت که نسبت به شهر مشهد ارتفاع بيشتر و هواي بهتري دارد تاسيس يافته است.اما از نظر کمک به بهداشت عمومي و احتياج اهالي شهر معدودی هم مرضاي غير فقير با دريافت حق العلاج پذيرفته مي شوند و وجوهي که از اين طريق حاصل مي گردد به مصرف خود بيمارستان مي رسد.
دارالشفای سابق از زبان دکتر شاهین فر[ویرایش]
دارالشفاء سابق آستانه در بازار بزرگ مشهد مقابل در مسجد گوهرشاد واقع و دائر بوده، که محل آن حاليه جزو مستقلات آستانه و به نام سراي ناصري معروف و تاجرنشين مي باشد و تعدادي بيمار و معلول نيازمند را در آن جا نگهداري مي نمودند. بيماران بر روي زمين که به وسيله گليم فرش شده بود بستري مي شدند و به وسيله حکيمان سنتي معالجه مي شدند. يک نفر به نام جراح باشي، امور رگ زدن، شکسته بندي، نيشتر زدن، زخم بندي و ختنه را انجام مي داد.
تهیه لوازم و تجهیزات[ویرایش]
اکثر لوازم مورد نياز و اثاثيه اوليه خود بيمارستان با دستور نيابت توليت محمدولي خان اسدي و به دستياري علي موتمن, متصدي امور حسابداري آستان قدس و با رعايت کامل صرفه جوئي و دقت از مشهد و تهران و از نمايندگي هاي کمپاني هاي خارج خريداري و تهيه گرديد.
پس از اتمام ساخت بيمارستان امام رضا (ع) در سال ۱۳۱۳ بيماران و اثاثيه و لوازم موجود از باغ عشرت آباد (محل موقت دارالشفاء) به اين بيمارستان انتقال داده شد.
نخستین بیمارستان[ویرایش]
بيمارستان امام رضا (ع) در مشهد بسيار ارزشمند است، بويژه آنکه از ابتدا به‌شکل اختصاصي براي بيمارستان در نظر گرفته شده و شايد بتوان گفت، نخستين بيمارستان دوران جديد پس از قاجار است. در ايران، نمونه اين بناي ارزشمند را بسيار کم داريم. دبيرستان شاهرضا و تئاتر مشهد نيز به همين سبک ساخته شده بودند که متأسفانه دبيرستان تخريب و ساختمان تئاتر نيز با سبک ديگري بازسازي گرديد.
سبک معماری بیمارستان
معماري بيمارستان امام رضا(ع) برگرفته از معماري تاريخ ايران است. معماری بیمارستان ترکیب خاصی ازسبک معماری دوره های برجسته و مختلف هخامنشیان،سلجوقیان و صفویان می باشد که با تناسب و ذوق سلیم آمیخته و ترکیب با سبک معماری جدید عصر آن زمان بوده که با الهام از سرستونهاي تخت جمشيد ، طاقهاي ساساني و گنبد سبز فيروزه اي اسلامي- ايراني-که در مرکز ساختمان قرار دارد و به صورت ماهرانه به همديگر پيوند خورده است – نشان دهنده تاريخ باشکوه يک ملت است. اين بيمارستان با قدمت ۸۰ ساله را مي توان کانون رشد و پويايي دانش پزشکي و پايگاه قدرتمند آموزش و درمان برشمرد.
نقش موثر معماری و باغسازی بیمارستان در تسکین روحیه بیماران
بيمارستان امام رضا(ع) به لحاظ كاربري آموزشي، پژوهشي و درماني و نيز از لحاظ نوع معماري، باغسازي، و درختان بلند و مصفا در تلفيق با يكديگر نقش موثري در تسكين روحيه بيماران و همراهيان دارد و علاوه بر آن به دليل انتساب آن به استان قدس رضوي و حضرت ثامن الحجج ( ع) جايگاه منحصر به فرد در اذهان عمومي دارد .
زمان افتتاح بیمارستان های مهم[ویرایش]
( روزنامه اطلاعات۲۵/مهر ۱۳۱۳)“مهمترین ساختمان های بیمارستان قسمتی است که مرکب از ۵ بنای عالی می باشد، از این قرار:قسمت جراحی که در دو سمت آن دو قسمت دیگری برای عمل یکی مردانه و دیگری زنانه،قسمت چهارم مخصوص امراض داخلی و قسمت پنجم مخصوص امراض جلدی است. در سرسرای وسط این قسمت که شخص بایستد ۲۲۰ متر طول آن خواهد بود و هر یک از قسمت های مزبور مرکب از اتاقهای متعدد و مجهز با لوازم کامل و اتاق ها با هشت تا ده تختخواب جهت مرضی مجهز شده است و فعلا دارای یکصدو شصت و دو تختخواب است .
قسمت دیگر مخصوص امراض مسریه است …که در شمال غرب بیمارستان است …ودارای چهل تختخواب مردانه و زنانه است.
قسمت دیگر زایشگاه بیمارستان است که در جنوب بیمارستان بنا شده و دارای ۲۵ تختخواب است…
قسمت دیگر بخش امراض چشم ،حلق و بینی و گوش است که چهل و چهار تختخواب در قسمت های مختلفه آن به نظر می رسد.
عمارت مخصوص جهت پرورشگاه اطفال ساختمان شده است که از وجهه خدمت عمومی نهایت شایان توجه می باشد.
قسمت دیگر که در بیمارستان جلب توجه می کند قسمت رادیوتراپی و دارالتجزیه و یکی از قسمت های ممتاز و عالی بیمارستان می باشد.
قسمت دیگر رختشویه خانه است که با اصول فنی و مقررات صحی تهیه و ساختمان گردیده
و قسمت های عمده این بیمارستان مجهز با لوله های آب سرد و گرم می باشد ،چند ساختمان دیگر هم تا پایان سال آینده بر قسمت های مذبور علاوه می شود. یکی جهت مدیریت بیمارستان و دیگری جهت کلیه پرستاران .
گفتنی است : ساختمان هاي قديمي منفرد شامل سردرب ورودي , ساختمان اداري , حسابداري , ساختمان رياست و ساختمان آزمايشگاه ، در تاريخ ۱۳۸۱/۵/۸ به شماره ۵۹۵۸ در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده است.
منابع[ویرایش]
- سخنان بیژن شافعی (معمار و محقق برجسته معماری دوران تحول در ایران)
- سایت دانشکده علوم پزشکی مشهد
- تاریخ ایران
- روزنامه اطلاعات ۲۵ مهرماه۱۳۱۳
- فهرست آثار ملی
This article "بیمارستان های قدیمی امام رضا" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:بیمارستان های قدیمی امام رضا. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.
