رفاه حیوانات
 | پیشنهاد شده است که این مقاله در رفاه جانوران ادغام شود. (بحث) |
مختصات: ۳۵°۴۳′۲۰″ شمالی ۵۱°۲۴′۲۸″ شرقی / ۳۵٫۷۲۲۲۲°شمالی ۵۱٫۴۰۷۷۸°شرقی
| رفاه حیوانات | |
|---|---|
| اطلاعات کلی سازمان | |
| بنیادگذاری | ١٣٨٠خ |
| شعار | جهان واحد - رفاه واحد |
| سازمان بالادست | سازمان دامپزشکی کشور سازمان جهانی بهداشت حیوانات |
| وبگاه | |
| www | |
از نظر سازمان جهانی بهداشت حیوانات (OIE) رفاه حیوانات (به انگلیسی : Animal Welfare) به معنی کیفیت سازگاری حیوان با شرایطی است که در آن زندگی می کند. از دیدگاه علمی زمانی حیوان در رفاه و آسایش است که از سلامت ، راحتی ، تغذیه مناسب و امنیت برخوردار و قادر به بروز رفتارهای غریزی باشد و از شرایط نامطلوبی مانند درد ، ترس ، اضطراب و ناراحتی رنج نبرد.
پیشگیری از بیماری ها ، درمان دامپزشکی ، سرپناه مناسب ، مدیریت ، تغذیه ، رفتار انسانی با حیوان و کشتار با رعایت اصول اخلاقی ملزومات تأمین رفاه مناسب برای حیوان محسوب می شود.
از آنجا که رابطه تنگاتنگی بین رفاه و سلامت حیوانات وجود دارد موضوع رفاه برای اولین بار به عنوان یک اولویت در برنامه استراتژیک OIE از سال 2001 تا 2005 شناخته شد و کشورهای عضو از جمله ایران (سازمان دامپزشکی کشور) از سازمان جهانی بهداشت حیوانات خواستند که به عنوان یک راهبر و یک سازمان بین المللی مسئول سلامت حیوانات ، راهنمایی ها و دستورالعمل هایی برای اجرای آن در کشورهای عضو تدوین نماید. مرجع ذیصلاح سلامت و رفاه حیوانات در ایران سازمان دامپزشکی کشور می باشد و فردی بعنوان رابط ملی رفاه در این سازمان نماینده سازمان جهانی بهداشت (OIE) است.[۱] مهمترین انگیزه و هدف پیاده‌سازی رفاه حیوانات در کشورها، هدف‌های انسانی و مهربانانه است. در کنار هدف‌های انسانی با کمک شیوه‌های علمی نتیجه‌های اقتصادی پایدار نیز حاصل می شود.[۲]
-
عوامل استرس زا
-
مثلث رفاه در کشتارگاه
رفاه حیوانات و دامپزشکی[ویرایش]
در دامپزشکی رفاه حیوانات بعنوان یکی از عوامل مهم پیشگیری دامپزشکی است. علاوه بر این محور چهارم از آزادی های پنجگانه یعنی آزادی از درد ، جراحت و بیماری از وظایف تخصصی دامپزشکان است. اصل 3 از اصول هفتگانه رفاه حیوانات در خصوص حیوانات آزمایشگاهی نیز در ارتباط مستقیم با دامپزشکان و پزشکان است. گرچه با توجه به اصل 4 یعنی یکپارچگی همه عوامل رفاه حیوانات و با توجه به محوریت سازمان جهانی بهداشت حیوانات مسئولیت دامپزشکان در خصوص رفاه حیوانات مسئولیت محوری خواهد بود. شاید به همین علت است که در تمام کشورها سازمان ذیصلاح در زمینه رفاه حیوانات سازمانهای دامپزشکی یا سرویس دولتی دامپزشکی است.
دامپزشکان قسم یاد می کنند که در جریان درمان حیوانات به رفاه حیوانات نیز توجه دقیق داشته باشند. توجه به رفاه حیوانات از موارد رعایت اخلاق دامپزشکی است.[۳]
از سوی دیگر با نگاه به بخشهای مختلف نظام نامه بهداشت حیوانات ، به رابطه تنگاتنگ مسئولین سلامت حیوانات یعنی دامپزشکان و رفاه حیوانات بیشتر پی خواهیم برد.
در بند الف - دامپزشکی در تمام مراحل پیش از حمل ، حمل و نقل و قرنطینه پس از حمل نقش مستقیم در نظارت بر رفاه و سلامت حیوانات دارد و مسئول صدور تمامی مجوزهای مربوطه است. در بند ب روشهای مشفقانه کشتار حیوانات همگی روشهایی است که به تخصص دامپزشک نیاز دارد. در بند ج در کنترل سلامت جسمی و روحی دام کشتاری و سلامت و کیفیت فرآورده ها ، بخصوص گوشت نقش مستقیم دارد. سلامت روحی و جسمی حیوانات در دوره پرورش توسط دامپزشک به طور دوره ای کنترل می شود و عدم رفاه حیوان بعنوان یکی از عوامل مهم بیماری از دید دامپزشکان مخفی نمی ماند. در بند ه - تقریباً تمامی آزمایشات ، تحقیقات دارویی و حتی پزشکی بر روی حیوانات انجام می شود و سرم و واکسن سازی یا توسط دامپزشکان انجام می شود و یا با همراهی ایشان انجام می شود. بند و - مسئولیت کنترل جمعیت سگهای بدون صاحب با دامپزشکان است و معدوم کردن بخشی از آنها در واقع جزو سرویسهای دامپزشکی است. در بند ز - معمولاً حوادث پزشکی و بیولوژیک بین انسان و دام مشترک هستند و لذا در اغلب تبمهای بحران هر دو تخصص پزشکی و دامپزشکی در کنار هم فعالیت می کنند. در این موارد معمولا مسئولیت رفاه حیوانات نیز با دامپزشکان است. در خصوص بند ح - حیوانات کار معمولاً آسیب پذیرترین هستند و توجه کنید عامل اصلی ایجاد مشکل برای این حیوانات نقصان رفاه هست و لذا توجه به رفاه حیوانات کار می تواند از بروز بسیاری از مشکلات و بیماریهایشان پیشگیری کند.
دامپزشک متخصص رفاه حیوانات مسئولیتهای ویژه ای خواهد پذیرفت و در قالب آن مسئولیت ها وظایف گوناگونی را به عهده خواهند گرفت[۴]. برای این منظور همه آنها باید جوری آموزش ببینند که در هر کدام از مسئولیت ها قادر به انجام مقدمات زیر باشند.
- تعیین موقعیت هایی که رفاه حیوانات مخاطره آمیز است.
- ارزیابی و تعیین بهترین لیست عملیاتی که در آن موقعیت خاص مناسب است.
- نوشتن گزارشی که نشان می دهد چطور می توانیم شرایط را بهتر کنیم یا کنترل کند
- با انجام مقدمات فوق فعالیت را به انجام رساند.
متخصصین رفاه حیوانات باید در هر شرایطی آماده آموزش عمومی رفاه حیوانات و مراقبت از حیوانات - در سلامت ، پیش و پس از درمان- برای ذینفعان و مردم باشد.
مسئولیت های دامپزشک متخصص رفاه حیوانات[ویرایش]
دامپزشک متخصص رفاه حیوانات در کل مسئولیت راهبری رفاه حیوانات را در همه ساختارهای مرتبط با حیوانات دارد. برخی مسئولیت های تخصصی این حرفه به شرح ذیل است.
- دامپزشک مجری قانون رفاه حیوانات (ضابط قضایی یا کارشناس رسمی) : تأمین شواهد برای دادگاه در خصوص ستم به حیوان یا عدم رعایت قوانین و ضوابط رفاه
- دامپزشک مسئول حیات وحش (پارک رنجر) : جمع آوری شواهد شکار یا تله گذاری غیر قانونی (با بررسی آسیب به حیوان) - انجام یا نظارت بر ارائه خدمات دامپزشکی به حیوان آسیب دیده
- دامپزشک مزارع : نظارت بر خطرات بیماری زا یا آسیب رسان یا استرس زا در محیط مزارع پرورش (پیشگیری دامپزشکی) - ارائه درست یا نظارت بر ارائه صحیح خدمات دامپزشکی -
- دامپزشک کشتارگاه : نظارت بر کشتار مشفقانه- نظارت بر عدم وجود عوامل استرس زا در جریان کشتار
تاریخچه[ویرایش]
از زمان تاسیس سازمان جهانی بهداشت دام در سال 1924 میلادی، موضوع رفاه حیوانات و مسئولیت سازمانهای دامپزشکی کشورهای عضو همواره در تدوین مقررات این سازمان مورد تاکید بوده و به مدت بیش از یک دهه قبل در اولویت کاری سازمان جهانی بهداشت حیوانات قرار گرفته است.
بریتانیا (United kingdom) نخستین کشور در دنیاست که قوانین حمایت از حیوانات را اجرا نموده است. در این کشور، قانون پیشگیری از رفتار خشونت آمیز و نامناسب در خصوص گاو در سال 1822 تصویب گردید.
گروه کاری رفاه حیوانات OIE در هفتادمین مجمع عمومی OIE در ماه مه سال 2002 افتتاح شد و اولین توصیه های گروه کاری ، یک سال پس از آن به تصویب رسید و براین اساس، اصول راهبردی OIE در خصوص رفاه حیوانات، در سال 2004 در کتاب قوانین و مقررات بهداشتی حیوانات خشکی زی گنجانده شد.
در همین سال 2004 نخستین کنفرانس جهانی رفاه حیوانات در پاریس نیز برگزار شد که هدف آن کمک به کشورهای عضو برای اجرای مقررات با در نظر گرفتن اختلافات فرهنگی و اقتصادی مناطق و کشورهای مختلف دنیاست. علاوه بر سازمان های دامپزشکی کشورهای عضو OIE ،پرورش دهندگان دام و فعالان بخش های مختلف تولید گوشت و فراورده های گوشتی ، دست اندرکاران دامپزشکی و سازمان های بین المللی غیر دولتی (NGO ها) فعال در زمینه رفاه حیوانات، مورد نظر این کنفرانس بودند.
استانداردهای پنجگانه رفاه حیوانات به عنوان نخستین استانداردهای بین المللی در سال 2005 و پس از تصویب در مجمع جهانی، در فصل هفتم نظامنامه سازمان جهانی بهداشت حیوانات (OIE) افزوده شد. این فصل شامل پنج بخش کلی نقل و انتقال حیوانات از طریق زمین، دریا و هوا، کشتار دام برای مصارف انسانی و یا کنترل بیماری‌ها بود.
نظام نامه بهداشت حیوانات خشکی زی[ویرایش]
از جمله موارد ارائه شده در نظام نامه بهداشت حیوانات خشکی‌زی (Terrestrial Animal Health Code-TAHC) اصول هفتگانه‌ای برای رفاه حیوانات است که عبارتند از:
- رابطه مهم و نزدیکی بین سلامت و رفاه حیوانات وجود دارد.
- آزادی‌های پنجگانه که در سطح بین‌المللی شناخته شده‌اند، شامل: رهایی از گرسنگی، تشنگی و سوء تغذیه، رهایی از ترس و ناراحتی، رهایی از رنج فیزیکی و دمایی، رهایی از درد، جراحت، بیماری و آزادی برای بروز الگوهای طبیعی رفتاری، راهنمای ارزشمندی برای رفاه حیوانات به شمار می‌روند.
- سه اصل شناخته شده بین‌المللی تحت عنوان R های سه‌گانه کاهش در تعداد حیوانات به کار رفته در روشهای آزمایشگاهی (Reduction in number of animal)، بهبود روشهای تجربی (Refinement of experimental methods) و جایگزینی حیوانات با تکنیک‌های بی‌نیاز از حیوانات (Replacement of animals with non-animal techniques)، راهنمای ارزشمندی برای استفاده از حیوانات در تحقیقات علمی هستند.
- ارزیابی علمی رفاه حیوان شامل اجزای مختلفی است که باید در کنار هم مورد توجه قرار گیرند.
- استفاده از حیوانات در کشاورزی و تحقیقات علمی، به عنوان همدم انسان، تفریح و سرگرمی کمک زیادی به سلامتی و نشاط انسان میکند.
- استفاده از حیوانات به همراه خود، یک مسئولیت اخلاقی دارد و آن اطمینان از تامین بالاترین سطح رفاه و آسایش حیوان است.
- بهبود در وضعیت رفاه حیوانات مزرعه (Farm animal) می‌تواند بهره‌وری و امنیت غذایی را افزایش دهد و بنابراین به کسب منافع اقتصادی می‌انجامد.
آخرین ویرایش مقررات سازمان جهانی بهداشت حیوانات (OIE) درباره رفاه حیوانات، شامل «مقدمه ای بر توصیه های مربوط به رفاه حیوانات»، «حمل و نقل دام از طریق دریایی»، «حمل و نقل دام از طریق زمینی»، «حمل و نقل هوایی حیوانات »، «کشتار دام ها»، «کشتار حیوانات برای کنترل بیماری ها»، «کنترل جمعیت سگهای ولگرد»، «استفاده از حیوانات در تحقیقات و آموزش»، «سیستم های پروش گاو گوشتی»، «سیستم های پرورش مرغ گوشتی» می باشد که به اختصار درباره هر یک مطالبی ارائه شده است.
الف. حمل و نقل دام[ویرایش]
سازمان جهانی بهداشت حیوانات (OIE) در رابطه با حمل و نقل حیوانات خشکی زی (حمل و نقل هوایی، حمل و نقل زمینی، حمل و نقل دریایی) و حیوانات آب زی (رفاه ماهیان پرورشی در طی حمل و نقل) مقرراتی را تدوین نموده است.
ب. کشتار حیوانات برای کنترل بیماری ها[ویرایش]
در این بخش، مقررات رفاه حیوانات خشکی زی یا ماهیان پرورشی (بیمار یا در تماس) که برای کنترل بیماری های همه گیر یا سایر موارد اضطراری کشتار می شوند، تبیین شده است.
ج. کشتار حیوانات برای مصارف انسان[ویرایش]
این بخش، با عنوان «کشتار دام ها» در نظام نامه های حیوانات خشکی زی و «جنبه های رفاهی بی حسی و کشتار ماهی های پرورشی جهت مصرف انسانی» در نظام نامه حیوانات آب زی آمده است.
د. پرورش دام جهت مصرف انسانی[ویرایش]
چندین فصل جنبه های درباره رفاه حیوانات در سیستم های پرورش دام های مزرعه، شامل گاو گوشتی و شیری و جوجه های گوشتی می در نظام نامه حیواانات خشکی زی سازمان جهانی بهداشت حیوانات می باشد. سازمان جهانی بهداشت حیوانات در حال تدوین مقرراتی با عناوین "رفاه حیوانات و سیستم های پرورش گاو گوشتی" و "رفاه حیوانات و سیستم های پرورش مرغ گوشتی" و "رفاه حیوانات و گاو گوشتی" است.
ه. استفاده از حیوانات در تحقیقات و آموزش[ویرایش]
اغلب افراد جامعه و از جمله دانشمندان معتقدند که استفاده از حیوانات تنها باید محدود به موارد ضرورت و دارای توجیه اخلاقی باشد و بدین وسیله از تکرار غیرضروری تحقیقاتی که از حیوانات استفاده می‌کنند، جلوگیری شود و در صورت عدم وجود روش جایگزین و با استفاده از حداقل تعداد حیوانات مورد نیاز جهت رسیدن به اهداف آموزشی پژوهشی و به صورتی که حداقل درد و ناراحتی ممکن را برای حیوانات ایجاد کند، انجام شود.
هرچند نگرانی درباره رفاه حیوانات موجب ممنوعیت بهره گیری از حیوانات در تحقیقات علمی در برخی کشورهای دنیا شده است، اما استفاده از حیوانات زنده در تحقیقات برای پیشرفت دانش حفاظت از نسل انسان، سلامت و حیات دام ضروری می باشد.سازمان جهانی بهداشت دام، از ضرورت استفاده از حیوانات در تحقیقات و آموزش آگاه است و از این رو، مقرراتی برای استفاده از حیوانات در تحقیقات، تدوین کرده است. اصول راهنمای سازمان جهانی بهداشت دام در مورد رفاه حیوانات، به سهم عمده استفاده تحقیقاتی از حیوانات در سلامت انسان و حیوانات، اذعان و بر اهمیت سه اصل (Rهای سه‌گانه) تأکید میکند.
سازمان جهانی بهداشت دام از نقش با اهمیت دامپزشکان در تحقیقات روی حیوانات آگاه است. با توجه به آموزش ها و مهارت های منحصر به فرد دامپزشکان، این افراد اعضای ضروری تیم شامل دانشمندان و تکنسین‌های نگهداری از حیوانات هستند. رویکرد گروه در استفاده از حیوانات، براساس این مفهوم است که هرکس در استفاده از حیوانات دخالت دارد به لحاظ اخلاقی در قبال رفاه حیوانات مسئول است.
همچنین در چارچوب توافق رسمی بین OIE و انجمن حمل و نقل بین المللی هوایی (IATA) ) مشکلات پیش روی صنعت خطوط هوایی تجاری در ارتباط با حمل و نقل هوایی حیوانات آزمایشگاهی، به ویژه سگ، گربه، و میمون های آزمایشگاهی را مورد توجه قرار داده است و علاوه بر استانداردهایی برای حمل هوایی حیوانات (از جمله حیوانات آزمایشگاهی)، سازمان جهانی بهداشت حیوانات (OIE) با همکاری انجمن بین المللی حمل هوایی (IATA) برای حمل حیوانات آزمایشگاهی نیز برگه شناسایی شامل اجازه حمل بر اساس استانداردهای رفاه حیوانات تهیه کرده است.
و. کنترل جمعیت سگ های بدون صاحب[ویرایش]
فصل 7-7 نظامنامه حیوانات خشکی زی راهکارهای انسان دوستانه برای کنترل جمعیت سگ ها را بیان می کند. هدف از این توصیه ها یادآوری به کشورهای عضو در خصوص کنترل جمعیت سگ های بدون صاحب و وحشی به روش انسانی و موثر می باشد. سگ های بدون صاحب عامل خطر قوی برای سلامت انسان و دام هستند و ضررهای اجتماعی-اقتصادی و محیطی در بسیاری از کشورها به بار می آورند. سلامت همگانی شامل پیشگیری از بیماری های مشترک، که هاری و هیداتوزیس از اهمیت برخوردارند.
اجرای برنامه کنترل در کنار شناسایی سگ ها و برنامه های پیشگیری و واکسیناسیون برای هاری قدم های اساسی در کنترل هاری در سگ ها می باشند. (سرفصل 8.12.2 نظامنامه خشکی زی "کنترل هاری در سگ ها")
ز. رفاه حیوانات در حوادث[ویرایش]
سازمان جهانی بهداشت حیوانات (OIE) از طریق تدوین استانداردهای تشخیص، شناسایی سریع، گزارش دهی و کنترل بیماری های دامی شامل بیماری های مشترک که می توانند به عنوان عاملی در بیوتروریسم استفاده شوند، نقش پیشرو شناخته شده ای در حمایت از حیوانات در برابر حوادث بیولوژیک ایجاد شده به صورت طبیعی یا توسط انسان دارد.
در هر حادثه ای اولویت با حفظ سلامت و زندگی انسان است. البته رفاه حیوانات نیز اهمیت دارد و نباید مورد غفلت قرار گیرد.
سازمان جهانی بهداشت حیوانات (OIE) در تدوین دومین ویرایش راهنما و استانداردهای وضعیت اضطراری در حیوانات LEGS ) که توسط فدراسیون جهانی صلیب سرخ و انجمن های هلال احمر در ماه می 2015 مورد مشورت قرار گرفت. این مقررات منبع مرجع اطلاعات مدیریت حیوانات در موقعیت های اضطراری هستند.
ح. حیوانات کار[ویرایش]
حیوانات کار به ویژه تک سمی ها، گاو و گاومیش در کشورهای توسعه نیافته و یا کمتر توسعه یافته، نقش مهمی در بخش های مختلف به خصوص کشاورزی و حمل و نقل کالا و انسان دارند. برآوردها نشان می دهند، امرار معاش حدود یک میلیارد نفر از جمعیت دنیا که کم‌ترین درآمد را دارند، به دام ها وابسته است. علیرغم نقش مهم حیوانات کار، دولت ها و سازمان های خیریه شناخت اندکی از این موضوع دارند. معمولا حیوانات کار از مشکلات مربوط به سلامت و رفاه رنج می برند و صرفا تعداد کمی از سازمان های غیردولتی در این حوزه از طریق ارائه خدمات دامپزشکی و آموزش به صاحبان دام و جامعه به ویژه کودکان فعال هستند.
واژه شناسی رفاه حیوانات[ویرایش]
رفاه حیوانات با عبارت هایی نظیر حقوق حیوانات[۵] یا رفاه جانوران اشتباه گرفته می شود. رفاه حیوانات ترجمه ای است که فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای عبارت Animal Welfare پیشنهاد داده است. گرچه هنوز مرحله واژه گزینی برای این عبارت در فرهنگستان انجام نشده است. از لحاظ حرفه ای و تخصصی رفاه حیوانات نظامی است که با پیاده سازی آن در یک مجموعه (در سطح کشور یا یک ساختار دامپزشکی) رفاه حیوانات در آن مجموعه بر اساس شاخص های تعریف شده تضمین خواهد شد. شاخص های رفاه در قالب نظام جهانی روز به روز سختگیرانه تر خواهد شد.
تفاوت رفاه حیوانات و رفاه جانوران[ویرایش]
کلمه حیوان معمولاً به مهره داران اطلاق می شود و جانوران تمام موجودات زنده چند یاخته (غیر گیاه) را در یر می گیرد.[۶] اساساً در جهان سازماندهی خاصی برای رفاه بی مهرگان نظیر حشرات یا جانوران موذی دیده نشده است و لذا تمرکز این مقاله بر رفاه حیوانات است که مدیریت آن توسط سازمانهای مسئول دامپزشکی دولتی کشورها (سرویسهای دامپزشکی دولتی) و در سطح جهانی توسط سازمان جهانی بهداشت حیوانات (OIE) انجام می شود. رفاه حیوانات نظامی است مختص حیوانات مفید برای انسان. این نظام حتی حیوانات حیات وحش را نیز شامل نمی شود. رفاه حیوانات منطبق با فصل هفتم کد ترستریال OIE (سازمان بهداشت جهانی حیوانات) است (OIE TAHC). رفاه حیوانات وظیفه تخصصی دامپزشکان است. جانوران موضوعی عام است و در حال حاضر رفاه جانوران منطبق با نظام خاصی مدیریت نمی شود و در قالب جنبش های خودجوش در سراسر دنیا هدایت می شود.
قوانین راهنمایی که فعالیت های بر روی رفاه حیوانات ترستریال را هدایت می کنند مبتنی بر موارد پنجگانه ای است که به پنج رهایی یا پنج آزادی از سال 1965 شناخته می شوند. این پنج رهایی انتظارات جامعه را در خصوص حیوانات تحت کنترل انسانها توصیف می کند.
+ رهایی از گرسنگی ، بدغذایی و تشنگی
+ رهایی از ترس و تنش
+ رهایی از تنشهای حرارتی (سرما و گرما) و عدم آسایش فیزیکی
+ رهایی از درد ، جراحت و بیماری
+ رهایی جهت بروز رفتار با الگوی نرمال
صفحه رفاه جانوران را می توانید در جستارهای وابسته ببینید.
دیگر سازمانهای مسئول و افراد مؤثر در زمینه رفاه حیوانات[ویرایش]
لیست گسترده ای از سازمانهای بین المللی - منطقه ای و فعال در کشورها در ویکی پدیا آمده است.[۷] سازمانهای بزرگ، نظامهای اختصاصی برای رفاه حیوانات دارند. طبیعتاً معتبرترین آنها سازمان جهانی بهداشت حیوانات OIE است که گسترده ترین و منظم ترین نظامهای رفاه حیوانات را دارد. در حال حاضر این نظام تنها نظام پذیرفته شده در اجماع جهانی است. تمامی سرویسهای دولتی دامپزشکی جهان عضو OIE هستند. بقیه سازمانها و انجمنها در ایران سازماندهی ندارند. وظایف این سازمانها عمدتاً مرتبط با حوزه های زیر است.
- انتقال دانش رفاه حیوانات به ذینفعان مرتبط نظیر مزرعه داران ، سیاست مداران ، دامپزشکان ، محققان ، مالکان حیوانات خانگی و ...
- آغاز و پشتیبانی تحقیقات رفاه حیوانات.
- ارائه اطلاعات کلی مرتبط با رفاه حیوانات که از کانال سازمانهای ذیربط ، صنایع دام و مزارع و همچنین تحقیقات جمع آوری شده اند.
- مقایسه رفاه حیوانات و قوانین مربوطه در کشور متبوع با کشورهای همسایه یا سایر کشورهای منطقه
سازمانهای بین المللی[ویرایش]
- سازمان جهانی بهداشت حیوانات - World Organization for Animal health (OIE)
- انجمن جهانی حمایت از حیوانات - World Animal Protection
سازمانهای فعال ملی[ویرایش]
- Danish Centre for Animal Welfare
- سازمان جهانی بهداشت حیوانات - World Organization for Animal health (OIE)
- انجمن جهانی حمایت از حیوانات - World Animal Protection
دانشگاهها[ویرایش]
- کالج آمریکایی رفاه حیوانات https://www.acaw.org/
- کالج رفاه حیوانات در انگلستان https://www.caw.ac.uk/
بزرگان فعال در عرصه رفاه حیوانات[ویرایش]
دانشمندان و فعالان زیادی در زمینه رفاه حیوانات در جهان فعالیت می کنند که به برخی از مهمترین آنها و مختصری از فعالیت ایشان در ادامه اشاره می شود.
- خانم تمپل گراندین - ایشان، پروفسور و استاد علوم دامی در دانشگاه ایالتی کلرادو است. نوآوری و طراحی تأسیسات نگهداری حیوانات بر اساس اصول رفاه حیوانات در اقصی نقاط جهان از اقدامات ایشان است.[۸] کتابهای ایشان در زمینه رفتارشناسی حیوانات نیز از منابع معتبر در سطح دنیاست.
سازماندهی رفاه حیوانات در ایران[ویرایش]
اقدامات در خصوص رفاه حیوانات از سال ١٣٨٠ در کشور آغاز شد. رفاه حیوانات در کشور توسط مقام مسئول که رییس سازمان دامپزشکی کشور است و یک رابط ملی رفاه حیوانات اداره می شود. در تمام کشورهای عضو ، رفاه حیوانات در واقع تحت نظارت سازمان بین المللی OIE است. استراتژی رفاه حیوانات در مقاطع مختلف توسط سازمان بهداشت جهانی حیوانات به رابط های ملی[۹] ابلاغ می شود و راهبردهای ملی در قالب راهبرد جهانی تدوین و عملیات طبق آنها اجرا می شود. آموزش ، ترویج و فرهنگ سازی از مهمترین محورهای این استراتژی است. در حال حاضر رابط جهانی رفاه حیوانات آقای لئوپولدو استواردو است. تمام اعضای سازمان های (یا سرویسهای) دامپزشکی دولتی هر ساله در یکی از کشورهای عضو (در قالب برنامه های متنوع سازمان جهانی) گرد هم آمده و به تبادل نظر و تجربیات در زمینه رفاه حیوانات می پردازند.
| ردیف | نام رابط | تخصص | تاریخ شروع مسئولیت | تاریخ خاتمه مسئولیت | سالهای مسئولیت | مسئولیت ها | صفحه شخصی |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ١ | عطیه دباغیان | دامپزشک | ١٣٩٣ | تاکنون | ٦ سال | - رئیس گروه امور بین الملل سازمان
- عضو گروه مشورتی منطقه آسیا ، خاور دور و اقیانوسیه[۱۰] |
لینکدین |
| ٢ | محمد سبحانی مطلق | دامپزشک | ١٣٩١ | ١٣٩٣ | ٢ سال | - مدیرکل قرنطینه و امور بین الملل | لینکدین |
اقدامات و فعالیت های انجام شده[ویرایش]
در بهمن ماه سال ١٣٩٤ اولین دوره آموزش مربیان در سه مرحله تئوری و عملی توأم برگزار شد. مربی این دوره آقای راستیسلاو کولسار از سازمان جهانی بهداشت حیوانات بوده است. در این دوره ١٠ مربی تربیت شدند که در حال حاضر این موضوع مهم جهانی را در کشور در بین ذینفعان این صنعت ترویج می کنند.[۱۱]
پس از انجام این دوره ، سمیناری در هتل اوین تهران برگزار شد و بیش از ٥٠ نفر از اساتید رشته دامپزشکی و فعالان حرفه دامپزشکی و سایر ذینفعان صنعت در این سمینار شرکت کردند. آقای دکتر مهدی خلج رییس وقت سازمان دامپزشکی و آقایان راستیسلاو کولسار و آقای توماس گرودنیک سخنرانان افتتاحیه این سمینار بودند و هر ١٠ مربی مطالبی را در سمینار ارائه نمودند.
- دوره آموزشی مربیان رفاه حیوانات -١٣٩٤
-
برگزاری دوره آموزشی مربیان رفاه حیوانات در ایران توسط سازمان جهانی بهداشت حیوانات
-
مدرسین دوره آموزشی رفاه حیوانات - سال 1394
-
آموزش هدایت حیوانات در کشتارگاه با پرچم
با همکاری سازمان دامپزشکی کشور و دانشگاه تهران اولین دوره آموزشی رفاه حیوانات طراحی شد و سیلابس آموزشی مطابق مطالب علمی دانشگاهی دامپزشکی و راهنمایی های سازمان جهانی بهداشت حیوانات در قالب ١ واحد درس اختیاری با نام رفاه و رفتارشناسی حیوانات با کد ٧٥٠١١٤٥ طراحی شد. در نهایت در نیمسال دوم سال ٩٦ اولین دوره رفاه و رفتارشناسی حیوانات در دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران توسط رابط ملی رفاه برگزار گردید. دوره دوم نیز در نیمسال دوم سال تحصیلی 98-99 برگزار شد.
از سال ١٣٩٧ تحقیقات کاربردی رفاه حیوانات با عنوان "انطباق کشتارگاههای استان تهران با استانداردهای رفاه حیوانات OIE : بررسی و مظالعه اولیه"[۱۲] توسط رابط ملی رفاه و همکاران آغاز شد و در سال ١٣٩٨ به صورت مقاله در ژورنال Applied Animal Welfare که از مجلات معتبر بین المللی است چاپ شد. طی این تحقیقات ١٤ کشتارگاه از کشتارگاههای استان تهران از سه منظر 1- نیروی آموزش دیده رفاه حیوانات 2- محیط مناسب و در نظر داشتن پارامترهای طراحی 3- ساختمان ، استفاده از ابزار و تجهیزات مناسب - مورد بررسی و مطالعه قرار گرفتند و مشخص شد 30% نیروی آموزش دیده و آشنا با رفاه در کشتارگاهها فعال هستند و همچنین بیش از 50 درصد ساختارها و ساختمانهای کشتارگاههای موجود نیاز به ارتقاء دارند. [۱۳]
نمایندگان ایران در چهارمین کنفرانس جهانی رفاه حیوانات در گوادالاخارا استان جالیسکو مکزیک شرکت کردند. در پایان بیانیه ای برای این اجلاس صادر شد که راهنمای مناسبی برای پیاده سازی هماهنگ رفاه در کشورهای عضو است.[۱۴]
نماینده ایران در آبان ماه سال ١٣٩٨ در کارگاه رابطین ملی که در جزیره بالی اندونزی برگزار شد، وضعیت ایران و چشم انداز پیاده سازی سیستم رفاه حیوانات در کشور را به صورت مبسوط تشریح کرده و زمینه های همکاری را با رابطین ملی سایر کشورهای منطقه آسیا ، خاور دور و اقیانوسیه مطرح نمود.[۱۵] مقالات مربوط به سایر کشورها را می توانید در صفحه برنامه سمینار مشاهده کنید.
ارزیابی و امتیاز سیستم رفاه حیوانات در ایران[ویرایش]
دو شیوه ارزیابی سیستم رفاه کشورها در جهان وجود دارد. متدهای ارزیابی ساختارهای مرتبط با حیوانات (درمانگاهها، بیمارستانها، داروخانه ها، کشتارگاهها ، دامداریها ، محل های نگهداری حیوانات و ...) نیز وجود دارد.
- ارزیابی دوره ای که توسط OIE انجام می شود
- ارزیابی توسط انجمن جهانی حمایت از حیوانات
| ردیف | سیستم ارزیابی | نتیجه ارزیابی | تاریخ ارزیابی | نتیجه قبلی | تاریخ قبلی | نام ارزیابها | توصیف شیوه ارزیابی |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | سیستم OIE | در حال انجام | نوامبر 2019 | متوسط | ارزیابی بر اساس چک لیست های سازمان OIE
انجام می شود. مدت این ارزیابی معمولاً سه هفته است. که توسط تعدادی کارشناسان مجرب بین المللی انجام می شود. و امتیازی از 0 تا 5 به کشور اعطا می شود. | ||
| 2 | سبستم API | G از A-G | 2nd Edition
2020 |
1st Edition
2014 |
ارزیابی بر اساس شیوه انجمن جهانی حمایت از حیواناj
انجام می شود شاخص ارزیابی API نام دارد که خود از جمع 10 شاخص فرعی محاسبه می شود. و امتیازی از A-G به کشور اعطا می گردد که A بالاترین امتیاز است |
استاندارد مدیریت رفاه حیوانات[ویرایش]
رفاه حیوانات بر اساس استاندارد [۱]ISO/TS 34700:2016 [۱۶] مدیریت می شود. گرچه این سیستم خیلی به موضوعات سلامت و دامپزشکی مربوط نمی شود و بیشتر مربوط به سازماندهی زنجیره تأمین غذا است.
استاندارد رفاه حیوانات ، ایزو TS 34700 سال انتشار 2016 : مدیریت رفاه حیوانات - نیازمندیهای عمومی و راهنمای سازماندهی در زنجیره تأمین غذا
ISO/TS 34700:2016 - Animal welfare management — General requirements and guidance for organizations in the food supply chain
ایزو ISO/TS 34700:2016 نیازمندی ها و راهنمای پیاده سازی ضوابط رفاه حیوانات را ارائه می کند. استاندارد 34700 این موارد را بر اساس مقدمات توصیه هایی برای رفاه حیوانات در بخش اول فصل هفت OIE TAHC (Chapter 7.1) تدوین نموده است. استاندارد ISO/TS 34700:2016 برای حیوانات خشکی زی که برای تولید غذا یا تغذیه استفاده می شوند ، کاربرد خواهد داشت. موارد زیر از شمول این استاندارد خارج هستند.
- حیواناتی که برای تحقیقات و آموزش استفاده می شوند.
- حیواناتی که در پناهگاههای حیوانات و باغ وحشها نگهداری می شوند.
- حیوانات همراه
- حیوانات بدون صاحب و حیات وحش
- حیوانات آبزی
- حیواناتی که به منظور حفظ سلامت عمومی یا حیوانات بر اساس دستورالعمل سازمانهای ذیصلاح کشته می شوند
- تله های کشتار با شفقت برای حیوانات و جانوران موذی
کاربرد این مستند محدود به بخش هایی است که پروسه آن یا گونه های حیواناتی که در فصل های خاص OIE TAHC مطرح شده اند. در زمان انتشار این نسخه استاندارد فصل های زیر مورد نظر بودند.
- فصل 7.2 : حمل حیوانات از طریق دریا
- فصل 7.3 : انتقال حیوانات از مسیر زمینی
- فصل 7.4 : حمل حیوانات از طریق هوایی
- فصل 7.5 : کشتار حیوانات
- فصل 7.9 : رفاه حیوانات و سیستم تولید گاوهای گوشتی
- فصل 7.10 : رفاه حیوانات و سیستم تولید مرغهای گوشتی
- فصل 7.11 : رفاه حیوانات و سیستم تولید گاوهای شیری
این مستند برای راهنمایی کاربران برای انجام یک آنالیز گپ و برنامه ریزی رفاه حیوانات که منطبق با OIE TAHC است طراحی شده است. این استاندارد همچنین می تواند برای تسهیل پیاده سازی استانداردهای رفاه حیوانات برای بخش عمومی یا خصوصی که حداقل ضروریات OIE TAHC را رعایت کند ، بکار رود. محدوده این استاندارد در هر زمانی می تواند بازنگری شود و این بازنگری منوط به تکمیل یا اصلاح محتوای OIE TAHC است.
اطلاعات عمومی استاندارد ISO/TS 34700:2016
| وضعیت | انتشاریافته | تاریخ انتشار | 2016-12 |
|---|---|---|---|
| نسخه | 1 | تعداد صفحه | 8 |
| کمیته فنی | ISO/TC 34 Food Products | ||
| ICS | 67.020 Processes in the food Industry | ||
برنامه های دوره ای ترویج رفاه حیوانات[ویرایش]
در طول سال برنامه های منظمی برای تشریک مساعی جهانی و ترویج رفاه حیوانات با مدیریت سازمان جهانی بهداشت حیوانات تدوین شده است که توسط کشورها یا در سطح منطقه یا جهان اجرا می شود.
- اجلاس سالانه رؤسای سرویسهای دامپزشکی کشورهای عضو
- اجلاس جهانی رابط های ملی رفاه حیوانات در کشورهای عضو - هر چهار سال یکبار
- کارگاههای آموزشی رابطین ملی رفاه حیوانات منطقه آسیا ، اقیانوسیه و خاور دور
- جلسات هماهنگی رابطین رفاه منطقه ای (الکترونیکی و حضوری)
- درس اختیاری رفاه و رفتارشناسی حیوانات در دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران (کد ٧٥٠١١٤٥)
- انجام تحقیقات کاربردی رفاه و ارائه مقاله بین المللی
- برگزاری دوره های استانی رفاه توسط رابط ملی رفاه حیوانات و سایر مربیان رسمی
- دوره های کوتاه مدت و میان مدت مدرسه ملی سرویس دامپزشکی فرانسه با همکاری OIE
مقالات و انتشارات در زمینه رفاه حیوانات[ویرایش]
مجموعه مقالات سمینار روان و رفتار حیوانات توسط فرهنگستان علوم چاپ شد. این مجموعه به کوشش دکتر حسن تاجبخش و دکتر محمدقلی نادعلیان جمع‌آوری و در تابستان ١٣٩٦ برای بار دوم به چاپ رسید[۱۷].
مقاله‌هایی نیز در نشریات کشور به چاپ می‌رسد که هدف آنها ترویج رفاه حیوانات و گسترش این علم است. نگاهی اجمالی به آنها شناخت بیشتری از این موضوع به دنبال خواهد داشت.
- مجموعه نسخه دامپزشکی[۱۸]
- رفاه حیوانات ضامن سلامت انسان - شماره هفتاد و سه
- ذبح شرعی ضامن رفاه دام - شماره هشتاد و دو
- برنامه استراتژیک ششم 2016-2020 (شامل رفاه حیوانات)- شماره هشتاد و هشت
- مبانی و مقررات رفاه حیوانات در نظام‌نامه‌های سازمان جهانی بهداشت حیوانات - شماره نود و دو
- راهبرد جهانی رفاه حیوانات - شماره صد و یک
- رفاه واحد : اساس بهبود رفاه انسان و حیوانات - شماره صدو پنج
- پیش‌نویس لایحه ممنوعیت حیوان‌آزاری نهایی شد - شماره صد و شش
- استانداردهای بین‌المللی سازمان جهانی بهداشت حیوانات ضامن تجارت ایمن دام و فرآورده های دامی- شماره صد و دوازده
- بهبود رفاه حیوانات با هدف تأمین غذای مردم دنیا (یادداشت خانم مونیکا الوئا)- شماره صد و شانزده
- مقالات و پوستر در سمینارها
- بررسی مقدماتی وضعیت رعایت مقررات سازمان جهانی بهداشت حیوانات در زمینه رفاه دام در کشتارگاههای دام استان تهران». دهمین کنگره دانشجویان دامپزشکی تهران - مقاله A-10-472-1 و پوستر A-10-609-1
- مبانی و مقررات رفاه حیوانات در نظام‌نامه‌های سازمان جهانی بهداشت حیوانات - نوزدهمین کنگره دامپزشکی ایران (صفحه ٩٠ تا ٩٤)
رفاه حیوانات در فرهنگ‌ها[ویرایش]
.jpg)
روز ١٤ هر ماه گوش (ایزد) یا گوش روز یا گئوش روز یا گَاوش اوروَن نامیده می شود. گئوش نام ایزدبانوی نگهبان یا دیده بان رفاه حیوانات یا حقوق حیوانات است. این روز اختصاص به حیوانات مفید دارد و نماد روز ١٤ هر ماه گاو و نماد گل آن میزورس یا همان شکوفه ولیگ (زالزالک) است. در سال ١٣٦٩به پیشنهاد دکتر حسن تاجبخش روز ١٤ مهر ماه به عنوان روز دامپزشکی معرفی شد.[۱۹]
سنگ نگاره های تخت جمشید و سایر محوطه های باستانی و تاریخی در کشور نشان توجه ایرانی به رفاه حیوانات را در خود دارد.
- مهربانی با حیوانات در فرهنگ پارسی
-
مهربانی با حیوانات در سنگ نگاره های هخامنشی - سایت شب
-
مهربانی با حیوانات - دوره هخامنشی - انجمن خرد
-
سخن پیامبر در خصوص نیکی با حیوان
بزرگان و شاعران ایران زمین توجه خاصی به رفاه حیوانات داشته اند که بخشی از آنها به همت خانم دکتر خاوری خراسانی جمع آوری شده است.[۲۰] مشهورترین شعری که همه ما شنیده ایم که فردوسی پاکزاد می سراید که چون حیوان (حتی مورچه) جان دارد، شایسته رفاه است.
| میازار موری که دانه کش است | که جان دارد و جان شیرین خوش است | |
| سیه اندرون باشد و سنگدل | که خواهد که موری شود تنگدل |
اوحدی مراغه ای نیز همین معنی را در شعر خود آورده است.
| گر حیاتی و بینشی داری | حیوان را ز خود نیازاری | |
| چه نگه می کنی که گاو و خرند | این نگه کن که چون تو جانورند |
نظامی گنجوی در داستان لیلی و مجنون در حمایت از آهوان بندی بلند سروده است.
| دام از سر آهوان جدا کن | این یک دو رمیده را رها کن | |
| بی جان چه کنی رمیده ای را | جانیست هر آفریده ای را |
عطار می گوید :
| سگ آنگه گفت ، ای شیخ یگانه | چو دیدم جامه او صوفیانه | |
| شدم ایمن کز او نبود گزندم | چه دانستم که سوزد بند بندم | |
| عقوبت گر کنی او را کنون کن | وز او این جامه ی مردان برون کن |
سعدی در عظمت نیکی به حیوان می فرماید:
| به خدمت میان بست و بازو گشاد | سگ ناتوان را دمی آب داد | |
| خبر داد پیغمبر از حال مرد | که داور گناهان او عفو کرد |
سعدی باز می گوید:
| بدو گفتم این ریسمان است و بند | که می آرد اندر پی ات گوسفند | |
| سبک طوق و زنجیر از او باز کرد | چپ و راست پوییدن آغاز کرد | |
| هنوز از پی اش تازیان می دوید | که جو خورده بود از کف مرد و خوید |
سعدی در مزیت رعایت رفاه حیوانات می گوید :
| خر که کمتر نهند بر وی بار | بی شک آسوده‌تر کند رفتار |
ماهاتما گاندی : عظمت و پیشرفت اخلاقی یک ملت را میتوان از روی نحوۀ برخورد آن با حیوانات محک زد.
بودا : کسی که در جستجوی خوشبختی، با خشونت به سایر موجودات، که خود در آرزوی خوشبختی هستند، ظلم میکند خوشبختی را نخواهد یافت.
فیثاغورس : آنچه انسان با حیوانات انجام میدهد، به انسان باز میگردد.
مشکلات پیاده سازی نظام رفاه حیوانات در کشور[ویرایش]
در حال حاضر می توان گفت زیرساخت های رفاه حیوانات در کشور ایجاد شده است و مشکل در پیاده سازی و ترویج نظام است. این نوع مشکل در کشور ما بسیار فراگیر است و به هماهنگی تیمی که مشکل ریشه ای است بر می گردد. بر اساس مطالعات محدودی که انجام شده است مشکلات را می توان در دسته های زیر بر شمرد.
- مطالعات و مقالات اندک - به همکاری بیشتر و مؤثرتر دانشگاهها نیاز دارد.
- فعال نبودن ساختارهای حق نشر و تکثیر که اکراه عوامل، محققان، دانشجویان و هنرمندان در انتشار نتایج فعالیتهایشان را در پی دارد. این مشکل روند پیشرفت سیستم، فرهنگ سازی و ترویج را به شدت کند می کند.
- عدم انسجام گروههای فعال در زمینه رفاه و حقوق حیوانات و فعالان این حوزه ها
- نبود قوانین و مقررات مروج رفاه
- کمبود انتشارات راهنما - ضوابط باید توسط سازمان نظام دامپزشکی و نظام فنی و اجرایی تدوین و بر اجرا و پیاده سازی آنها نظارت شود.
- آگاهی کم عوامل دامپزشکی و صنعت دام، طیور و آبزیان در این زمینه
- اشکالات طراحی و معماری در ساختمانها و ابزار و سازماندهی و شیوه های ارتقاء رفاه
- نبود سیستم ارزیابی ساختارهای دامپزشکی ، کشتارگاهها و مراکز نگهداری حیوانات به عنوان نوعی سیستم تشویقی و تنبیهی - (بعنوان مکمل و زیرشاخه های سیستم های ارزیابی کشوری-PVS و API)
- مشکلات فرهنگی کشور که موجب افراط و تفریط می شود که هر دوی اینها موانعی را در پیاده سازی سیستم و نظام ایجاد می کنند.
جستارهای وابسته[ویرایش]
- Animal Welfare in Iran
- جستجو در: گوگل: «رفاه حیوانات» – خبرگزاری‌ها ·کتاب‌ها · پژوهش‌ها · منابع فارسی · تصویر
منابع[ویرایش]
- ↑ دباغیان، عطیه (۱۳۹۳). «رفاه حیوانات ضامن سلامت انسان». نشریه نسخه (۷۳): ۱۶.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ Vosogh Ahmadi, Bouda; Professor Moran, Dominic; D'Eath, Richard B. (۲۰۲۰-۰۵-۱۵). «The Economics of Farm Animal Welfare-Theory, Evidence and Policy» (به English). CABI Publishing. شابک ۹۷۸۱۷۸۶۳۹۲۳۱۲.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «عکس / سوگندنامه دامپزشکی». www.hakimemehr.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۹.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ "Pet Care - What Is a Veterinary Animal Welfare Specialist?". WagWalking (به English). Retrieved 2020-03-29.صفحه پودمان:Citation/CS1/en/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «Magiran | روزنامه شرق (1397/07/19): تفاوت بین رفاه حیوانات و حقوق حیوانات». www.magiran.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۰۶.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ جانوران
- ↑ WIKIPEDIA. "لیست سازمانهای فعال در زمینه رفاه حیوانات". ویکی پدیا (به English).صفحه پودمان:Citation/CS1/en/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «Biography: Temple Grandin Ph.D». www.grandin.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۹.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ سازمان بهداشت جهانی حیوانات - منطقه خاورمیانه. "رابط های ملی ایران". نمایندگان منطقه ای - خاورمیانه (به English).صفحه پودمان:Citation/CS1/en/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ RAWS NEWS (February 2017). "گروه مشورتی منطقه آسیا ، خاوردور و اقیانوسیه" (PDF). سازمان جهانی بهداشت حیوانات (به English).صفحه پودمان:Citation/CS1/en/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ خبرنگار حکیم مهر (۲۵ بهمن ۱۳۹۴). «خبر برگزاری اولین دوره رفاه حیوانات». حکیم مهر.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ خطای لوآ در پودمان:Citation/CS1/fa/Identifiers در خط 47: attempt to index field 'wikibase' (a nil value).
- ↑ دباغیان، عطیه؛ خانقاهی ابیانه، حمید؛ رضایی گلستانی، محمد رضا؛ امان الهی، داوود (۱۳۹۴). «بررسی مقدماتی وضعیت رعایت مقررات سازمان جهانی بهداشت حیوانات در زمینه رفاه دام در کشتارگاه های دام استان تهران». دهمین کنگره دانشجویان دامپزشکی تهران.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ سازمان جهانی بهداشت حیوانات (8 December 2016). "بیانیه چهارمین کنفرانس جهانی رفاه حیوانات" (PDF). OIE (به English).صفحه پودمان:Citation/CS1/en/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ عطیه دباغیان (November 2019). "وضعیت و چشم انداز رفاه حیوانات در ایران، RAWS Implementation" (PDF). OIE (به English).صفحه پودمان:Citation/CS1/en/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ 14:00-17:00. "ISO/TS 34700:2016". ISO (به English). Retrieved 2020-03-27.صفحه پودمان:Citation/CS1/en/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ تاجبخش، حسن ؛ نادعلیان، محمدقلی (تابستان 1396) ؛ مجموعه مقالات سمینار روان و رفتار حیوانات - فرهنگستان علوم.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ خطای لوآ در پودمان:Citation/CS1/fa/Identifiers در خط 47: attempt to index field 'wikibase' (a nil value).
- ↑ «گوش یا گئوش؛ چهاردهمین روز ماه در گاهشمار زرتشتی». امرداد. ۲۰۱۹-۰۵-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۳۱.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ دکتر خاوری خراسانی، ایراندخت؛ (1392) ؛ نقل از کتاب «نگاهی به رابطه همزیستی میان دام و انسان - به نظم و نثر» - شابک : 1-001-338-600-978.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
This article "رفاه حیوانات" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:رفاه حیوانات. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.
