زنجیره تأمین معکوس
 | این مقاله، زنجیره تأمین معکوس، اخیراً بهواسطهٔ فرایند ایجاد مقاله ایجاد شدهاست. بازبینیکننده در حال بستن درخواست است و این برچسب احتمالاً بهزودی برداشته می‌شود.
ابزارهای بازبینی: پیشبارگیری بحث اعلان به نگارنده |
خطای اسکریپتی: پودمان «AfC submission catcheck» وجود ندارد.
مدیریت زنجیره تأمین معکوس (پس رو)
سالهاست که اهمیت مدیریت زنجیره تأمین به عنوان مهمترین عامل رقابت‌پذیری سازمان ها و اجزای زنجیره تأمین شناخته شده است. اما با مطرح شدن مفاهیم مربوط به مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها، زنجیره تأمین پایدار به عنوان موضوع جدیدی در سال‌های اخیر معرفی شده که هدف آن ایجاد تعادل بین دستاوردهای اقتصادی، پیامدهای زیست‌محیطی و اجتماعی زنجیره‌های تأمین سازمان‌ها است. بخش‌هایی از این موضوع مربوط به مسائل زیست‌محیطی زنجیره تأمین همچون کاهش مصرف انرژی، کاهش آلاینده‌های جوی، بهینه‌سازی مسیرهای حمل و نقل برای کاهش ردپای زیست محیطی و ... است که در مدیریت زنجیره تأمین سبز مورد بررسی قرار می‌گیرد. بخشی از مباحث زنجیره تأمین سبز که به بازگشت ضایعات، خرابی‌ها، محصولات کارکرده و ... در زنجیره تأمین به عقب می‌پردازد با عنوان زنجیره تأمین پس‌رو (معکوس) مطرح شده است.
تعریف مدیریت زنجیره تأمین پس رو یا معکوس
زنجیره تأمین پس‌رو یا معکوس جزئی از موضوعات مطرح در زنجیره تأمین سبز است که به حرکت رو به عقب کالاها و محصولات کارکرده می‌پردازد. همانند بسیاری دیگر از مفاهیم مطرح در مدیریت، در ادبیات این موضوع نیز تعاریف متعددی ارائه گردیده است. با بررسی تعریف های مختلف می توان آن را به صورت زیر تعریف کرد:
فرآیند برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل کارآ و اثربخش جریان مواد اولیه، موجودی‌های در جریان ساخت، ضایعات تولید، محصولات نهایی، بسته‌بندی‌ها و اطلاعات مربوط به آنها از تولیدکننده، توزیع‌کننده یا مصرف‌کننده به واحد مناسب به منظور بازیابی ارزش یا انهدام مناسب آن [۱]
مزایای زنجیره تأمین پس‌رو
این زنجیره‌ها با بازگرداندن ضایعات و محصولات کارکرده به مراکز مختلف در زنجیره تأمین سنتی، ارزش دوباره و عمر طولانی‌تری به محصولات می‌دهند. با این ترتیب مجموعه متنوعی از فرصت‌ها را در اختیار اجزای زنجیره قرار می‌دهد که برخی از آنها عبارتند از:
+ تبدیل بازگشتی‌ها به درآمد: بازگشتی‌ها منابع ناشناخته درآمد هستند که با دسترسی به مقدار مناسبی از آنها در زمان مناسب، سازمان می‌تواند صرفه‌جویی بیشتری داشته باشد و به درآمد بالاتری دست یابد. این محصولات ممکن است مجدداً به فروش برسند، دوباره بسته‌بندی شوند یا به روش‌های متعدد دیگری از جمله بازیافت و بازتولید ارزش دوباره‌ای به دست آورند. با به وجود آمدن و توسعه بازارهای دست دوم در کشور ما نیز می‌توان امیدوار بود که شاهد رشد بازگشتی‌ها و زنجیره‌های تأمین پس‌رو در کشور باشیم.
+ از دست ندادن سودها: مدیریت مناسب بازگشتی‌ها و ردیابی فعالیت‌ها به پیشگیری از جریمه‌ها و غرامت‌های مختلف دولتی و قانونی کمک میکند. در سطح بین‌المللی سازمان‌هایی مانند سازمان غذا و دارو (FDA) مسئولیت نظارت بر فعالیت تولیدکنندگان را بر عهده دارند و در صورت وجود مشکل در محصول بر بازخوانی و اصلاح آن نظارت می‌کنند. در سطح ملی نیز سازمان‌هایی وجود دارند که مشکلات محصولات و تولیدکنندگان را در کشور پیگیری و نظارت می‌کنند. برای مثال کمیسیون ایمنی محصولات مشتری (CPSC) در آمریکا بر فراخوان‌های محصولات بازگشتی مشکل‌دار نظارت دارد. در ایران نیز سازمان حمايت مصرف‌كنندگان و توليدكنندگان مشابه چنین وظیفه‌ای را بر عهده دارد.
+ وفاداری مشتری: تحقیقات نشان داده‌اند در سازمان‌هایی که رتبه بالاتری در لجستیک پس‌رو دارند، مشتریان نیز رضایت بیشتری دارند. مطالعه‌ای در سال 2005 نشان داد که حدود 95درصد از مشتریان اگر تجربه ناخوشایندی از بازگشت محصول یک سازمان داشته باشند، دیگر به آن مراجعه نخواهند کرد. بنابراین یک سازمان می‌تواند با راه‌اندازی و مدیریت مناسب لجستیک پس‌رو انتظار وفاداری بیشتری را از مشتریان خود داشته باشد.
+ استفاده از مزایای بازگشت و انهدام: با جمع‌آوری آمار درباره محصولات بازگشتی، تاریخ پایان عمر محصول و محل آن، نوع مشکلات ایجاد شده، روش تعیین تکلیف و... سازمان می‌تواند به بهبود فرآیندهای مختلف خود بپردازد.
+ بیشینه کردن نرخ بازگشتی: در صورتی که بازگشتی‌ها به خوبی مدیریت و جایگزینی شوند، کارآیی زنجیره تأمین افزایش می‌یابد. به این معنی که محصولات برگشتی نه تنها برای سازمان یک هزینه به شمار نمی‌آیند، بلکه فرصتی هم برای فروش مجدد یا فروش قطعات محصول در اختیار آن می‌گذارند.
+ مزایای زیست‌محیطی: با توسعه جوامع و رشد روزافزون مصرف‌گرایی، زمین به تدریج به تلّی از زباله تبدیل خواهد شد. بازیابی ارزش محصولات کارکرده با کاهش ضایعات و زباله‌ها، از نظر اقتصادی و زیست‌محیطی کمک شایان توجهی به جوامع میکند. اقداماتی مانند فروش و استفاده مجدد، بازسازی، بازتولید، بازیافت و ... باعث می‌شوند که مقدار زیادی از منابع به دفعات استفاده شده و عمر طولانی‌تری بیابند.
اقداماتی مانند فروش و استفاده مجدد، بازسازی، بازتولید، بازیافت و ... در کنار سودآوری برای سازمان، باعث می‌شوند که مقدار زیادی از منابع به دفعات استفاده شوند و عمر طولانی‌تری بیابند. علاوه بر مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی، راه‌اندازی زنجیره تأمین پس‌رو برای بازگرداندن محصولات کارکرده از مشتریان به ایجاد یک تصویر سبز در ذهن مشتریان و افزایش وفاداری آنان خواهد انجامید. البته میزان اهمیت و هزینه‌های زنجیره تأمین پس‌رو به نوع صنعت و کانال‌های توزیع آن بستگی دارد. عموماً برای صنایع و سازمان‌هایی که محصولات گران قیمت و با ارزش بالاتری تولید می‌کنند، زنجیره تأمین پس‌رو حیاتی‌تر است و باید توجه بیشتری به آن معطوف شود. سازندگان قطعات خودرو نمونه‌ای از این صنایع هستند .
تصمیمات پایان عمر در زنجیره تأمین پس‌رو
زنجیره تأمین پس‌رو با روش‌های مختلف بازیابی ارزش، به تکمیل و بستن چرخه زیست محیطی و بازگرداندن مواد و محصولات به مبدأ کمک میکند. منظور از تعیین تکلیف محصولات بازگشتی، تصمیم‌گیری درباره پایان عمر محصول و نوع گزینه بازیابی است که باید به گونه‌ای انجام شود که ارزش محصولات بازیابی شده را بیشینه کند یا آن را به بهترین روش ممکن منهدم سازد. در ادبیات موضوع و مطالعات مختلف، روش‌ها و گزینه‌های متفاوتی برای برخورد با محصولات بازگشتی تعریف شده‌اند که همه آنها برای همه محصولات کاربرد ندارند و باید بسته به نوع صنعت و تکنولوژی هر محصول، گزینه‌های ممکن تعریف شوند. در سال‌های اخیر واژه بازیافت به عنوان معادل recycling کاربرد زیادی پیدا کرده و تقریباً شناخته شده است. استنباط عمومی از زنجیره تأمین پس‌رو و تعیین تکلیف محصولات بازگشتی نیز عموماً همین گزینه است. اما نکته اینجاست که بازیافت تنها به عنوان یکی از گزینه‌های بازیابی محصولات (Recovery)، آنهم در آخرین رده‌ها مطرح است. برخی از مهمترین گزینه ها که در ادبیات موضوع به آنها اشاره شده، عبارتند از:
+ استفاده مجدد (Product Reuse) – در این گزینه محصول بازگشتی مجدداً استفاده یا فروخته می‌شود. در استفاده مجدد بیشترین ارزش از محصول بازیابی می‌شود و برترین گزینه از نظر زیست‌محیطی و اقتصادی است.
+ بهینه کردن محصول (Product Upgrade) – بویژه برای محصولاتی که شامل قطعات و اجزای متعدد هستند، کاربرد دارد و شامل تعمیر، اصلاح، نوسازی یا بازتولید محصولات می‌شود.
+ بازیابی مواد (Material Recovery) – زمانی که محصول دیگر قابل استفاده نیست و قطعات یا اجزای آن نمی‌توانند تعمیر یا تعویض شوند، ممکن است خود اجزا و قطعات قابل استفاده باشند. انواع روش‌های مطرح در این گزینه شامل اوراق کردن محصولات و بازیافت مواد اولیه می‌شود.
+ مدیریت ضایعات (Waste Management) – این گزینه برای مواردی کاربرد دارد که محصول یا اجزایش به هیچ‌وجه قابل استفاده نیستند. این کار می‌تواند به روش‌های مختلفی مانند سوزاندن یا دفن کردن انجام گیرد.
+ نوسازی (Refurbish) و تغییر وضعیت (Recondition) - این موارد برای محصولاتی مانند موبایل و تلویزیون کاربرد دارند که محصول بازگردانده شده، پس از تمیزکاری، تست و بسته‌بندی شده و برای فروش مجدد به بازار ارسال می‌شود.
+ بازتولید (Remanufacture) - جدا کردن قطعات و بازسازی محصول بازگشتی با استفاده از قطعات جدید یا دست دوم را بازتولید می‌نامند که می‌تواند در دسته بهینه کردن محصول هم قرار بگیرد.
+ تعمیر (Repair) - اصلاح و به‌روزآوری محصول بازگشتی به نوعی که مجدداً قابل استفاده باشد [۲].
جریان های مواد و محصولات بازگشتی در زنجیره های تأمین
به زبان ساده محصولات به این دلیل بازگردانده می‌شوند که نمی‌توانند به خوبی کار کنند یا دیگر نیازی به عملکرد آنها نیست. محصولات می‌توانند در هر مرحله‌ای از زنجیره، به مراحل قبلی بازگردند. در یک دسته‌بندی کلی می‌توان انواع بازگشتی‌ها را بر اساس محل بازگشت آنها به ترتیب زیر گروه‌بندی نمود:
== بازگشتی‌های تولیدکننده؛ محصولات یا قطعاتی که در همان فاز تولید، به دلایل متعددی از جمله مشکلات کیفی، پرتی‌های تولید و اضافه‌های مواد اولیه نیاز به دوباره‌کاری پیدا می‌کنند.
== بازگشتی‌های توزیع‌کننده؛ محصولاتی که پس از پایان تولید توسط اجزای زنجیره (شامل همان تولیدکننده) بازگردانده می‌شوند. این گروه شامل زیرگروه‌های زیر است:
= بازخوانی‌های محصول به دلایل ایمنی یا کیفی؛
= بازگشتی‌های تجاری (Commercial returns) - بازگشت ارسالی‌های اشتباه یا محصولات آسیب‌دیده یا به فروش نرفته توسط خریدار به فروشنده بر اساس قرارداد؛
= تعدیل موجودی - محصولات قدیمی، منسوخ و تاریخ مصرف گذشته؛
= بازگشتی‌های عملکردی - محصولاتی که عملکردشان آنها را در زنجیره تأمین به عقب می‌راند مانند پالت‌ها و جعبه‌های محصول.
== بازگشتی‌های مشتریان؛ مشتری به دلایل مختلفی از جمله گارانتی، وارانتی، نیاز به خدماتی مانند تعمیر یا قطعات، پایان عمر (End-of-Life) یا پایان استفاده (End-of-Use) محصولات را بازمی‌گرداند[۳].
استفاده از زنجیره تأمین پس‌رو (معکوس) به عنوان یک مزیت رقابتی
زنجیره تأمین پس‌رو (معکوس) با توجه به گستردگی دامنه کاربردش در همه کسب و کارها اعم از تولیدی، خدماتی یا حتی مجازی قابل استفاده است؛ اما نه به عنوان یک هدف، که به عنوان ابزاری برای دستیابی به موفقیت در بازار. سازمان‌های موفق از قابلیت‌های زنجیره تأمین پس‌رو (معکوس) خود برای ایجاد و حفظ مزیت رقابتی استفاده می‌کنند. دو روش اصلی کسب مزیت رقابتی (بر اساس استراتژی‌های اصلی مدل پورتر) با استفاده از زنجیره تأمین پس‌رو (معکوس) عبارتند از :
- رهبری در هزینه
به طور متوسط 70درصد از قیمت تمام شده یک محصول مربوط به مواد اولیه آن است که در صورت استفاده از قطعات کارکرده و بازتولید محصول، این مقدار به 40درصد کاهش می‌یابد. بنابراین زنجیره تأمین پس‌رو (معکوس) می‌تواند با کشف و استفاده از ارزش‌های نهفته در محصولات بازگشتی، نقش مؤثری در افزایش فروش و کاهش هزینه‌های سازمان داشته باشد. برخی از نمونه‌های موفق این استراتژی عبارتند از جنرال موتورزCisco، palm، Ericsson ، Ore، Image Microsystems ، T-Mobile (تشریح اقدامات این سازمان ها در منبع [۴] ارائه شده است.)
- تمایز
در این استراتژی سازمان می‌کوشد در ویژگی خاصی از نظر مشتری سرآمد باشد. در سازمان‌های متخصص زنجیره تأمین معمولاً ویژگی‌هایی مانند چابکی و پاسخگویی سریع زنجیره تأمین، مدیریت موجودی مناسب، مدت زمان تأمین تقاضای مشتریان می‌تواند آنها را متمایز سازد. برخی از راهکارهای زنجیره تأمین معکوس برای کسب تمایز در بازار عبارتند از:
+ شنیدن صدای مشتری و بهبود رضایت او: به طور خاص در فرآیند بازگشت محصول به دلیل مشکلات آن و در شرایط گارانتی و ضمانت، مشتری ارتباطات بیشتری با سازمان خواهد داشت و از شنیدن صدای خود اطمینان می‌یابد. در موارد بازگشت به دلیل پایان عمر یا پایان استفاده نیز ارتباط سازمان با مشتری و کمک به او برای خلاص شدن از محصول قدیمی و حتی ارائه پیشنهاد و راهکار برای خرید محصول جایگزین، علاوه بر تصویر ذهنی مناسب برای مشتری، امکان خرید مجدد او از سازمان را افزایش می‌دهد. استفاده از کوپن‌ها، جوایز یا تخفیف‌هایی برای بازگرداندن محصول توسط مشتری و ارتباط مداوم با مشتری از راهکارهای افزایش احتمال بازگرداندن محصول توسط او است. همچنین فراخوان محصولات یا خدمات در زمان ایجاد مشکل بالقوه یا بالفعل برای آنها، به حفظ ارزش برند و وفاداری مشتریان کمک خواهد کرد.
+ استفاده از فن‌آوری‌های روز و ارائه تخفیف‌ها و مشوق‌های بازیابی به مشتریان: گروهی از محصولات پس از مدتی باید به روز شده یا برخی از قطعات آنها تعویض شوند. استفاده سازمان از فن‌آوری‌هایی مانند RFID یا IOT در محصولات خود، به کنترل وضعیت محصول و ارتباط با مشتری کمک می کند.
+ ایجاد تصویر سبز سازمان در ذهن مشتریان: با افزایش آگاهی‌های زیست‌محیطی، مشتریان تمایل بیشتری برای خرید کالاهای سبز و کاهش آلودگی‌های محیط زیست دارند. بنابراین ایجاد یک تصویر سبز در ذهن مشتریان به موضوع اصلی بسیاری از فعالیت‌های ترویجی و بازاریابی سازمان‌ها تبدیل شده است. برخی از ابزارها و روش‌هایی که می‌توانند به ایجاد تصویر سبز کمک کند، عبارتند از برچسب‌های زیست‌محیطی و سبز (Ecolabels and green stickers)، شفافیت سازمان و دسترسی مشتری به جزئیات در مورد محصول، خدمت، فعالیت‌ها و ارائه گزارش‌های عملکرد اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی به صورت عمومی، ترویج مصرف مسئولانه در طول چرخه عمر و برنامه‌ریزی برای دستیابی به دفن صفر (مثال هایی برای هر کدام از استراتژی ها و نمونه هایی از سازمان های موفق در هر استراتژی در منبع [۴]ارائه شده است.).
البته باید توجه داشت که ادعای غلط سازمان می‌تواند تأثیر بسیار بدی بر مشتری داشته باشد و کل کسب و کار را با مشکل مواجه سازد. کسانی که ادعاهای سبز دروغین دارند به عنوان greenwasher شناخته می‌شوند که ممکن است تبلیغاتی غیرمنصفانه یا با ادعای نادرستی انجام داده باشند و حتی مشکلات قانونی برای سازمان به وجود خواهد آمد.
This article "زنجیره تأمین معکوس" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:زنجیره تأمین معکوس. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.
- ↑ Dale S. Rogers, Ronald S. Tibben-Lembke, Going Backwards: Reverse Logistics Trends and Practices, Reverse Logistics Executive council, 1999.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ Gobbi, Chiara. The Reverse Supply Chain: Configuration, Integration and Profitability. Department of Management Engineering, Technical University of Denmark. Lyngby : DTU Management Engineering, Technical University of Denmark, 2008. p. 260, Ph.D. Dissertation
- ↑ میترا موبد، یحیی زارع مهرجردی. زنجیره تامین پس‌رو اجزا، مدلسازی و نمونه‌های اجرایی: به انضمام نمونه‌هایی از پرسشنامه‌های پژوهشی و قوانین مدیریت پسماند ایران. انتشارات مهرجرد، 1396.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ میترا موبد، یحیی زارع مهرجردی. زنجیره تأمین معکوس: مزیت رقابتی سازمان‌های پیشرو، کنفرانس بین المللی توسعه و تعالی کسب و کار، تهران، 1393
