سقز (فراورده گیاهی)

موضوع:(فرآورده گیاهی سقز)

پژوهشگران:هستی عرفانیان؛ترنم تیموری

دبیر راهنما:سرکار خانم احمدی

دبیرستان دخترانه متوسطه(دوره اول)قلم چی منطقه۹

سقز (wild pistacio)، بنه و پسته کوهی یا کندر از جمله مفید‌ترین گیاهان دارویی است که مصرف آن فواید بسیاری را برای سلامت فرد به دنبال دارد و صمغ یا شیره غلیظ درختی به نام بنه است.

معمولا از تنه این درخت در فصل پاییز به طور طبیعی یا با ایجاد شکاف صمغی خارج می‌شود که در فارسی به آن سقز گویند و در ساخت آدامس مورد استفاده قرار می‌گیرد، همچنین خواص درمانی و صنعتی بسیاری دارد.

یکی از ارزنده ترین فرآورده های جنگل های غرب ایران در جنگل های سردشت، بانه، مریوان، کرمانشاه، ایلام و لرستان سقز یا شیره جمع آوری شده و پرورده درختان بنه می باشد. بهره برداری از محصولات فرعی جنگل ها و مراتع در ایران از دیرباز رایج بوده و فرآورده های گیاهی جهت مصارف گوناگون داروئی، خوراکی و صنعتی مورد استفاده مردم قرار گرفته است.

انتشارات این درخت از جزایر کاناری و کشورهای ساحلی دریای مدیترانه آغاز می شود و تا آسیای صغیر و سوریه و قفقاز و ایران و افغانستان و پاکستان امتداد می یابد. درختی است با تاجی گرد، تنه ای به طور نسبی قطور و پوستی ناصاف و تیره رنگ. برگ مرکب شانه ای فرد، تخم مرغی شکل با حاشیه ای کم و بیش مژه دار، سطح رویه برگ ها شفاف و از تعدادی برگچه باریک تشکیل گردیده است

درخت سقز از تیره پسته‌ایان بوده با ارتفاع ۲ تا ۷ متر که گاهی به ۹ متر هم می‌رسد و معولا در کوهستان‌های با آب و هوای نه چندان سرد می‌روید.

عمر درخت سقز طولانی بوده در بعضی مناطق ایران درخت‌هایی با عمر ۱۵۰۰ سال یافت می‌شود و در حال حضر جزو لیست درختان حفاظت شده قرار دارد. قسمت‌های مورد استفاده درخت سقز، میوه، برگ، صمغ و گال‌های گیاه است.

سقز داررای تربانتین و کلوفان است که از درجه خلوص بالایی برخوردار می‌باشد. به طور کلی سقز جزو دسته صمغ‌هایی قرار می‌گیرد که دارای خواص دارویی، خوراکی و صنعتی فراوان است و در طب سنتی نیز مورد استفاده قرار میگیرد.

قسمت اصلی این گیاه که مورد استفاده قرار میگیرد شیره این درخت سقز است!!

سقز را با نام‌های مختلفی می‌شناسند از بنه و پسته کوهی گرفته تا کندر و جزء یکی از مفیدترین گیاهان دارویی و یا شیره درختانی است که خواص دارویی فراوانی دارد.

سقز در کل طبع گرم و خشکی دارد و طبیعت سقز تازه گرم و خشک و سقز خشک شده گرم و خیلی خشک است.

سقز در صنایع!!...

از دیگر کاربرد‌های سقز می‌توان به استفاده از آن در داروسازی، صنایع پلیمری، چسب، رنگ و لاک اشاره نمود. املسیون موجود در خواص سقز در تهیه روغن‌های چاپ، پارکت و کفپوش استفاده می‌شود. کلوفان خام موجود در این صمغ، به عنوان حجیم کننده و پرکننده صمغ‌های گران بها، آهار کاغذ، چسب و از مشتقات آن در روغن‌های معدنی، مرکب چاپ روزنامه ها، محلول‌های چسبی، روغن‌های کابل، مایع جوشکاری، کف پوش، تهیه رزینات فلزی، صنایع کاغذ‌های اختصاصی و رنگ‌های سرامیکی است.

زیاد روی در خوردن میوه، بنه و سقز سبب زخم شدن دهان و کم اشتهایی می‌گرددمیوه بنه دارای ویتامین A، B و D است به همین علت مقوی اعصاب بوده، ترک لب را درمان می‌کند و از شب کوری جلوگیری می‌نمایدخواص سقز (طبیعت، خواص درمانی و کاربردهای سقز)

فواید و خواص درمانی سقز!...

خوردن کندر در ماه‌های آخر بارداری هر روز صبح ناشتا سبب ازیاد هوش و حافظه جنین نیز می‌شود.

جویدن سقز سبب پاکسازی معده و دستگاه گوارش می‌شود.

جویدن سقز بوی بد دهان را رفع می‌کند و خشکی دهان را از بین می‌برد.

جویدن سقز دندان‌ها را سفید و از پوسیدگی آن‌ها جلوگیری می‌کند.

خوردن شیره سقز به طور ناشتا، سنگ کلیه را دفع می‌کند

استفاده از پودر سقز به نرم کردن سینه و درد‌های ریوی کمک می‌کند.

صمغ سقز را با روغن زیتون مخلوط نمایید و برای برطرف کردن ترک و خارش‌های پوستی از آن‌ها استفاده نمایید.

برای التیام زخم‌ها شیره سقز را روی آن بمالید.

ترکیب شیره سقز با عسل و آلوئه ورا برای درمان زخم‌های دیابتی بسیار مفید است.

از بخارپز سقز برای تقویت چشم، درمان درد‌های روماتیسمی و تسکین درد‌های مفصلی استفاده می‌شود.

برای پاکسازی کبد و درمان سردرد از ترشی بنه می‌توان استفاده کرد.

شیره سقز یبوست را درمان می‌کند و به هضم راحت غذا کمک کرده و اشتها آور است.

از ترکیب سقز و زفت برای درمان کچلی استفاده می‌شود.

سقز با باکتری‌های عامل زخم معده و زخم اثنی عشر مبارزه می‌کند.

برای درمان کم خونی از بنه می‌توان استفاده نمود

رفع و درمان سرطان تنها با معجزه ی گیاهی(سقز)..

سابقه و هدف: سرطان یکی از عوامل اصلی مرگ و میر در جهان است و د رسال های اخیر آمار مبتلایان به این بیماری رشد چشمگیری داشته است. عوارض و در برخی موارد ناکار آمدی درمان های رایج موجب تحقیقات گسترده جهت دستیابی به داروهای جدید به خصوص ب امنشاگیاهی شده است. بررسی دانش طب سنتی می تواند منجر به انتخاب گیاهان مؤثر و سرعت بخشی به تحقیقات گردد. یکی ازگیاهانی که به منظور درمان بیماری های مختلف از جمله سرطان، مورد توجه حکمای طب سنتی بوده سقز است که با نام هایی چون بُطم، علک البُطم یا حبه الخضرا در منابع طب سنتی ذکر شده و نام علمی آن Pistaciaatlanticaمیباشد. در این مطالعه شواهد موجود در طب سنتی و طب نوین در رابطه با اثرات این گیاه در درمان سرطان، بررسی می گردد. مواد و روش ها: دراین مطالعه کتابخانه ای کتب طب سنتی با استفاده از واژگان مربوطبه گیاه سقز و واژگان مربوطبه بیماری سرطان نظیر سرطان، ورمصلب، خنازیر، سقیر وس مورد جستجو قرار گرفت. علاوه بر این، مقالات چاپ شده در مورد اثرات ضد سرطان این گیاه، ب اکلیدواژه های P‏istaciaatlantic a،Bane،سقز و بَنه با استفاده از موتورهای جستجوگر نظیر،Cochrane،Pub Med،ScopusوGoogle Scholar بدون محدودیت تاریخ مورد استخراج قرارگرفت. براساس نتایج این مطالعه مشخص گردید که درکتب طب سنتی در موارد متعدد یاز علکالبطم جهت درمان سرطان استفاده شده است. درمطالعات نوین نیز قسمت های مختلف گیاه سقز در کنترل و مهارت کثیر رده های مختلف سلول های سرطانی اثرات قابل توجهی را نشان داده اند. تا کنون ترکیبات مختلفی نظیر ترکیبات فنلی دراین گیاه شناسایی شده که دارای اثرات آنتی اکسیدان والقای آپوپتوز در سلول_های سرطانی هستند. با توجه به شواهد فراوانی که در طب سنتی و نوین در مورد اثرات ضد سرطان این گیاه وجود دارد می توان گفت احتمالا سقز دارای قابلیت فراوانی دارد جهت بررسی های بیشتر به خصوص درقالب مطالعات بالینی به منظور دستیابی به داروها یا ترکیبات نوین ضد سرطان می باشد

بهره برداری با شیوه ای سنتی و به روش زیر انجام می‏گیرد :

ابتدا درختان مناسب با قطر حداقل 30 سانتیمتر را انتخاب کرده و با تیشه زخم هایی به اندازه 5 سانتیمتر و عمق 1 سانتیمتر به حالت زیگزاگی و با فاصله 20 سانتیمتر از همدیگر را روی تنه درخت ایجاد می کنند . تعداد زخمهای ایجاد شده روی یک درخت نباید بیشتر از 25 زخمه باشد چون در اینصورت به مرور زمان به درخت صدمات زیادی وارد آمده و باعث خشک شدن تدریجی آن می شود . اگر چه اغلب مشاهده می شود که گاه تا 70 زخمه نیز بر یک درخت زده شده است . همچنین زخم ها باید بر تنه اصلی درخت زده شود و از زخمه زدن بر شاخه های فرعی درخت اجتناب کرد.

بعد از ایجاد زخمها ، با خاک رس کاسه های گلی کوچکی درست کرده ( که در زبان کردی به این کاسه ها "کوجیره" گفته می شود ) و در زیر زخمهای ایجاد شده بر روی درخت نصب می‏کنند . خاک رس بعلت خاصیت چسبندگی فراوان مناسبترین خاک برای درست کردن کاسه های گلی است . ورز دادن گل برای تهیه کاسه نیز بسیار مهم است چون اگر گل تهیه شده خوب ورز داده نشده باشد ، کاسه درست شده پس از خشک شدن در مقابل آفتاب ترک خورده و از درخت جدا می شود .بعد از این مرحله می بایست چند هفته صبر کرد تا شیره درختان به داخل کاسه ها تراوش کرده و کاسه ها پر از شیره شود عد از پر شدن کاسه ها از شیره ، که بسته به شرایط آب و هوایی منطقه ممکن است 3 الی 5 هفته طول بکشد ، اقدام به جمع آوری کاسه ها می نمایند . جمع آوری کاسه ها در صبح زود و از موقع طلوع آفتاب شروع شده و تا هنگامی که هوا هنوز خنک است ادامه می یابد چون با گرم شدن هوا شیره سقز ( که در این مرحله به شیره بنیشته تال گفته می شود ) رقیق و چسبنده شده و جمع آوری آن ضایعات زیادی به همراه خواهد داشت .

بهتر است بعد از جمع آوری محل زخمها را با گل پوشانده شود تا با این کار درخت از ابتلا به آفات در امان بوده و درمان زخمهای آن با سرعت بیشتری انجام پذیرد . همچنین بر روی زخمی که ایجاد شده تا چند سال بعد از آن که زخم کاملاً ترمیم شود ، نباید زخم جدیدی ایجاد کرد .

پس از جمع آوری کاسه ها در حالی که شیره بعلت خنکی هوا سفت شده است و حالتی مانند خمیر نان دارد ، اقدام به جدا سازی شیره از کاسه ها می نمایند . بدین ترتیب که انگشت اشاره را با روغن محلی چرب نموده و آن را در شیره فرو برده و با یک حرکت سریع شیره را از کاسه گلی جدا می نمایند .

چون شیره خام بسیار رقیق بوده و حمل آن مشکلاتی را به همراه دارد ، اغلب بعد از جمع آوری ، شیره ها را در ظرف های حلب می ریزند و پس از اضافه نمودن مقدار مشخصی آب ، آن را می جوشانند که با اینکار شیره ، غلیظ شده و ناخالصی هایی مانند سنگریزه ، گرد و خاک ، برگ و ... که در هنگام جمع آوری شیره به آن چسبیده است ، جدا می شود . پس از پایان یافتن عمل جوشاندن ، شیره ها را در داخل کیسه هایی که از پارچه مخصوص درست شده است می ریزند و در آب سرد می گذارند تا کاملاً سفت شود و حمل و نقل آن با راحتی بیشتری صورت پذیرد .

به این ترتیب کار بهره برداری از درختان پایان یافته و سقز سفید صادراتی بدست می آید .

کلیه مراحل بهره برداری توسط استادکاران محلی انجام می گیرد که بسیار با تجربه بوده و کلیه کارها را با مهارت فراوان انجام می دهند .

متاسفانه جنگلهای بنه منطقه اغلب بدلیل بهره برداریهای بی رویه و همچنین بهره برداری در سالهای خشک ( که درخت نیاز به استراحت دارد ) ، صدمات جبران ناپذیری دیده اند که امید است با افزایش آگهی در ارتباط با نحوه صحیح بهره برداری ، این گونه باارزش حفظ شده ، و از نابودی آنها جلوگیری گردد .

علاوه بر این می توان با استقرار صنایع تبدیلی در منطقه ، از صادر شدن این محصول بسیار پرارزش بصورت خام جلوگیری کرده و از آن استفاده های بهینه ای را بعمل آورد .

هشدار، سقز مجوزدار بخرید در زمان خرید آدامس طبیعی سقز انواعی را که مورد قبول وزارت بهداشت و دارای تاریخ مصرف است انتخاب یا سقز تصفیه شده را از عطاری های مجاز تهیه کنید و از خرید انواعی که بدون نام و نشان بوده و اغلب توسط دستفروشان دوره گرد به فروش می رسد اجتناب کنید.

خوب است بدانید سقز برای تهیه آدامس طبیعی باید تصفیه و ترکیبات روغنی و غیر خوراکی آن حذف شود که این فرآیند باید تحت نظر متخصصان مربوط و در شرایط بهداشتی انجام شود.

متاسفانه سقزهای بی نام و نشان اغلب به صورت سنتی و محلی و در دیگ هایی که از نظر بهداشتی غیراستاندارد بوده پخته می شوند که خود می‌تواند موجب بروز برخی ناراحتی های گوارشی در مصرف کننده شود.

از سوی دیگر به دلیل آن که در روش سنتی در زمان استخراج تدریجی شیره سقز از تنه درخت به درون ظروف گلی، روی این شیره چسبناک گرد و خاک می نشیند احتمال این که محصول بار میکروبی بالایی داشته باشد زیاد است.

همانطور که مطالعه کردید طبق گفته های اساتید و دکتر های مختلف در جامعه اسلامی دریافتیم که سقز را میتوان به گیاهی شفا بخش نام گذاری کرد امروزه در صنعت داروسازی داروهای زیادی وارد بازار میشوند که علاوه بر شیمیایی بودن برای قسمت هایی از بدن مضر نیز هستن ولیکن ما میتوانیم با استفاده کردن از این گیاه (فرآورده) طبیعی و پر اهمیت در سلامت انسان در عرصه داروسازی کمک بگیریم و داروهایی همچون تسکین درد؛درمان سیستم گوارش؛اختلالات بینایی؛یبوست و....مورد استفاده قرار داد!!

مناطق رشد و نحوه استخراج[ویرایش]

درخت بنه در مناطق غربی و لرنشین ایران رشد می‌کند و درختی از مناطق سرد سیری است. معمولاً در فصل پاییز و با ریختن برگ درخت بنه، شکاف کوچکی روی تنهٔ درخت

ایجاد می‌کنند و از آن شکاف شیرهٔ سقز ترشح می‌شود که در ابتدا به رنگ سبز متمایل به سفید بوده و پس از گذشت مدتی به رنگ زرد تغییر رنگ می‌دهد. از شیرهٔ درخت بنه در طب سنتی و مدرن و صنعت آدامس‌سازی استفاده فراوان می‌شود.

خواص درمانی[ویرایش]

معمولاً از سقز برای رفع سو هاضمه و بیماری‌های گوارشی استفاده می‌شود.^{^{[نیازمند منبع]}}

سقز ماده‌ای اشتهاآور است و اکثر مواقع پزشکان طب سنتی برای رفع کم اشتهایی سقز تجویز می‌کنند. همچنین مصرف سقز می‌تواند برای کبد و طحال نیز مفید باشد و جویدن سقز به عملکرد بهتر و سریع تر کبد کمک می‌کند. مخلوط کردن سقز با پیه آب شده برای نرمی ناخن‌های خشک و شکننده مفید است و خواص آنتی‌بیوتیکی سقز می‌تواند برای درمان زخم معده کاربرد داشته باشد. همچنین اهالی محلی سقز را به صورت ناشتا مصرف می‌کنند زیرا معتقدند موجب دفع سنگ کلیه و درمان بیماری‌های کلیوی می‌شود و مخلوط آن با روغن زیتون التیام بخش سوزش و خارش بدن است. از دیدگاه پزشکان طب سنتی مصرف سقز و مالیدن آن روی زخم موجب کاهش درد و بهبودی سریع تر آن می‌گردد و جویدن سقز باعث کاهش و رفع بوی بد دهان و سنگینی معده می‌شود.^{^{[نیازمند منبع]}}

منابع[ویرایش]

مجله پزشکی دکتر سلام

جام جم آنلاین

کتاب میوه درمانی (از مجموعه کتاب‌های ۷۲ دقیقه ای)

This article "سقز (فراورده گیاهی)" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:سقز (فراورده گیاهی). Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.