سنگ نگاره مرد بالدار در پاسارگاد

نقاشی والیس از سنگ‌نگارهٔ مرد بالدار در پاسارگاد

سنگ نگاره مرد بالدار در پاسارگاد بر روی بازماندهٔ دیوار درگاه شمال خاوری پاسارگاد کنده‌کاری شده است. بالای این نقش سنگ‌نبشته ای سه زبانی بوده که مسافران اروپایی آن را توصیف و نقاشی کرده بودند. این سنگ‌نبشته دربردارندهٔ جملهٔ «من کورشم شاه هخامنشی» بود و همین موضوع باعث شد برخی این سنگ‌نگاره را مجسمه کورش بپندارند در حالیکه بر پایهٔ دیدگاه کارشناسان جملهٔ یادشده در واقع معرّف سازندهٔ تندیس است نه خود تندیس.

این سنگ نگاره از بالای سر تا كف پا ۲.۳۵ متر و با تاج ويژه‌اش ۲.۹۰ متر بلندی دارد.^[۱]^[۲]

ویژگی ها[ویرایش]

آنچه دربارهٔ این اثر هنری در کتاب راهنمای جامع پاسارگاد نوشته علیرضا شاپور شهبازی و فرح نیازکارآمده است:

ريش وی كوتاه و مجعد است و دو گوشهٔ چشم بادامی و طرح بينی و گوش‌ها زير كلاهی كه تاج را نگه می‌دارد، پنهان شده‌است. علاوه بر چهره، تنه و پاهای او به طرف راست (رو به داخل تالار) است؛ گويا خواسته‌اند نشان دهند كه وی به سوی تالار در حركت بوده است. دست چپ نقش تقريبا در پشت تنه پنهان است؛ ولي دست راست در جلو سينه بالا آمده است و انگشتان دست كاملا باز هستند و حالتی شبيه به «سلام» يا «نيايش» را نشان می‌دهند. چهار بال بسيار بزرگ، يك جفت رو به پايين و جفتی رو به بالا، از جمله نشانه‌های اين مرد است. پرها و شاهپرها را به دقت در دو يا سه طبقه نشان داده‌اند و در پشت سر، قسمت اول بال‌های چپ و در قسمت جلو، بخشی از بال‌های راست را پولك‌پولك كرده‌اند. تن‌پوش اين انسان جبه‌ای بلند و بی‌كمر است كه از گردن تا قوزك پای او را می‌پوشاند كه حاشيه‌ای مستطيل‌شكل داشته‌است. با وضع كنونی نقش، درست مشخص نيست كه آيا اين انسان كفش داشته يا چنان كه دیوید استروناخ عقیده داشت، برهنه پا بوده‌است. چشم‌گيرترين بخش اين نقش، تاج اوست؛ كلاهی بزرگ و گرد و بسيار چسبان كه از بالای پيشانی تا پشت گردن را پوشانده و طرح آن و نيز برجستگی‌هايی كه به‌صورت رشته‌های موازی ترسيم شده، بیانگر آن است كه جنس كلاه از فلز و احتمالا از زر بوده است. از فرق كلاه دو شاخ قوچ برآمده كه هر يك دو تاب مختصر دارد و به نوكی تيز منتهی می‌شود. بر روی اين دو شاخ سه قرص خورشيد را به‌صورت سه دايرهٔ متحدالمركز نقش كرده‌اند و بر روی آن‌ها سه مخروط كوزه‌مانند گذاشته‌اند كه نوارهايی از گردن آويخته دارند و در اصل سه گوی ديگر بر فرازشان بوده كه امروز اثری از آن‌ها نيست. چند برگ با رگه‌های تنگ موازی از ميان و دو سوی مخروط‌ها بيرون زده و سر يك مار كبری از تاب دوم هر شاخی رو به بيرون آمده است كه تاجی مانند يك گوی بر سر دارد. از مدت‌ها پيش دريافته‌اند كه نقوش «انسان بالدار» و «گاو بالدار» روی درگاه‌های اصلی از هنر آشوری، به ويژه از نقوش كاخ سناخريب اقتباس شده‌اند. با وجود تفاوت‌های جزيی در ريش و لباس و حالت ايستادن و تاج مصری‌الاصل انسان بالدار، نمونهٔ اصلی آن را در هنر آشوری به ویژه در «نگهبان بالدار و جادويی» كاخ سارگن دوم در خرس‌آباد تشخيص داده‌اند. در فنيقيه هم خدای محلی به‌صورت مردی مصور میشد كه تاجی مانند تاج انسان بالدار پاسارگاد داشته‌است. با توجه به دقتی كه كوروش در نگاه‌داری فرهنگ ملل تابع داشته، هيچ جای تعجب نيست كه هنرمندان مزدور او اجزای دينی و هنری اقوام گوناگون را برگرفته و در قالبی پارسی‌پسند می‌ريختند. اگر لازم باشد توجيهی آيينی برای اين نقش بكنيم، بايد آن را «يك نگهبان جادويی» كاخ كوروش بدانيم كه بال‌های او يادآور فرمانروايی كوروش بر «چهار گوشهٔ جهان» است و شاخ قوچ آن هم يادآور عقیده‌ای ايرانی كه قوچ نمادی از «فر كيانی» بوده كه شاهان ايرانی همواره به تاييد آن نياز داشتند و بدون آن نمی‌توانستند فرمانروايی كنند.