شهنشاهنامه احمد تبریزی
منظومهٔ حماسی- تاریخی شهنشاهنامه یکی از شاهنامه‌های تاریخی مهم دوره ایلخانی، دربارهٔ تاریخ مغول و ایلخانان است که احمد تبریزی آن را در دربار سلطان ابوسعید بهادرخان (۷۱۶–۷۳۶ ق) سروده‌است. در این منظومه احوال چنگیزخان، اجداد و جانشینان او تا دو سال بعد از مرگ سلطان ابوسعید روایت شده و کار نظم آن در سال ۷۳۸ هجری به پایان رسیده‌است.
سبک[ویرایش]
شهنشاهنامه در بحر متقارب و به سبک و شیوهٔ شاهنامهٔ فردوسی سروده شده و دارای ۱۶۴۱۹ بیت است.
تنها نسخهٔ خطی موجود شهنشاهنامه، به همراه سه منظومهٔ حماسی دیگر، در مجموعه‌ای واحد به شمارهٔ Or. 2780 در کتابخانهٔ ملی بریتانیا نگهداری می‌شود. این مجموعه شامل ۲۴۳ برگ است که به‌ترتیب حاوی منظومه‌های گرشاسب‌نامه (۴۰–۱)، شهنشاهنامه (۱۳۲–۴۱)، بهمن‌نامه (۱۸۷–۱۳۴) و کوش‌نامه (۲۴۳–۱۸۸) است. شهنشاهنامه ۹۰ برگ است و به نظر می‌رسد که این نسخه، به‌جز برگ ۴۳، افتادگی دیگری ندارد و صفحات ابتدایی و انتهایی و انجامهٔ نسخه نیز موجود است. در انجامهٔ نسخه، به نام کتاب (شاهنشاهنامه)، نویسنده (محمد بن سعید بن سعد الحافظ القاری) و تاریخ پایان نوشتن آن (چهاردهم رجب سال ۸۰۰ هجری) اشاره شده‌است. ابیات برگ پایانی شهنشاهنامه حاوی اطلاعات مهمی دربارهٔ این اثر است. شاعر پس از ذکر نام خود (احمد)، به تاریخ پایان یافتن منظومه، یعنی سال ۷۳۸ هجری و زمانی که برای سرودن آن صرف کرده‌است (هشت سال)، اشاره می‌کند.
چاپ و ویرایش[ویرایش]
این منظومه در پاییز ۱۳۹۷ با تصحیح مهشید گوهری کاخکی و جواد راشکی توسط انتشارات موقوفات افشار با همکاری انتشارات سخن چاپ و منتشر گردید.
در مقدمهٔ کتاب، علاوه بر معرفی نسخه و منظومهٔ شهنشاهنامه و شاعر آن، برخی از ویژگی‌های زبانی، ادبی و هنری کتاب ذکر شده‌است. همچنین برای نشان دادن قدرت شاعری احمد تبریزی و میزان الگوپذیری او از دیگر آثار حماسی، شهنشاهنامه و شاهنامهٔ فردوسی از نظر ویژگی‌های زبانی، تصویرآفرینی‌ها و درونمایه‌های مشترک با یکدیگر مقایسه و چگونگی به کار گرفتن شخصیت‌های شاهنامه در شهنشاهنامه بررسی شده‌است. سپس پاره‌ای از خصائص تاریخی اثر و اهمیت آن از این جنبه مطرح گردیده‌است. در پایانِ مقدمه، رسم‌الخط نسخه و شیوهٔ تصحیح متن ارائه شده‌است
اهمیت[ویرایش]
منظومهٔ شهنشاهنامه یکی از نخستین آثار در دورهٔ شکل‌گیری تواریخ منظوم است و از برخی جنبه‌های ادبی و تاریخی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یکی از ویژگی‌های مهم و برجستهٔ شهنشاهنامه، کوشش شاعر برای سره‌نویسی است که بر ارزش زبانی و تشخص سبکی اثر افزوده و آن را از سایر آثار مشابه متمایز ساخته‌است. شهنشاه‌نامهٔ احمد تبریزی، اثری منحصر به فرد در زبان فارسی محسوب می‌گردد: از یک جهت، نخستین نمونهٔ یک متن کامل و مستقل به زبان فارسی سره است و از جهتی دیگر، تنها اثر منظومی که به فارسی سره سروده شده‌است.
احمد تبریزی چندین‌بار در منظومه ادّعا کرده که تمام شهنشاهنامه به زبان پارسی و دری سروده شده و او از آوردن کلمات غیرفارسی خودداری کرده‌است؛ بدین‌گونه شاعر کوشیده‌است تا نشان دهد که سره‌نویسی شهنشاهنامه کاملاً آگاهانه و هدفمند بوده‌است. احمد تبریزی در دورهٔ استیلای مغول و در دربار ایلخانان که غالب عناوین، القاب و احکام حکومتی در آن به زبان مغولی بوده، به نظم حماسهٔ تاریخی خود پرداخته‌است. در آن زمان زبان عربی نیز همچنان مورد توجه دانشمندان و نویسندگان فارسی‌زبان بود و به کار بردن واژگان عربی، نشانهٔ فضل و دانش صاحب اثر محسوب می‌شد؛ بسامد واژگان و ترکیبات ترکی و مغولی و عربی در سایر آثار تاریخی این دوره بسیار بالاست و بی‌شک تبریزی در سرودن منظومهٔ تاریخی خود از این‌گونه آثار بهره برده، اما هوشمندانه و با جدّیت بسیار از کلمات بیگانهٔ موجود در آن‌ها پرهیز کرده‌است. شاید مهم‌ترین انگیزهٔ تبریزی برای سرودن چنین منظومه‌ای، انگیزهٔ ملی و تلاش برای حفظ زبان فارسی بوده‌است.
در دوران سرودن شهنشاهنامه، زبان فارسی یگانه عنصر هویّت‌بخش فرهنگ ایرانی بود که ساکنان فلات ایران و دوستداران ایران فرهنگی را با وجود تنوع قومی یکپارچه می‌کرد. شاعر شهنشاهنامه هم اگرچه از مردم تبریز و در خدمت ایلخانان ترک‌نژاد بود، اما خود را متعلّق به ایران فرهنگی می‌دانست و به فرهنگ و ملیت و زبان ایرانی تعلق خاطر داشت و چون نمی‌توانست بیگانگان را از سرزمین خود بیرون براند، به پاس‌داشت زبان فارسی پرداخت و کوشید تا با خارج کردن واژه‌های بیگانه و سرودن منظومه‌ای به فارسی سره، در این راستا گام بردارد.[۱]
منابع[ویرایش]
کتاب‌ها[ویرایش]
تبریزی، احمد. ۱۳۹۷. شهنشاهنامه. تصحیح مهشید گوهری کاخکی و جواد راشکی. تهران: انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری سخن.
نوشتارها[ویرایش]
گوهری کاخکی، مهشید و دیگران. ۱۳۹۲. «ارزیابی جایگاه مغولان و ایرانیان در شهنشاه‌نامۀ احمد تبریزی». جستارهای ادبی. سال ۴۶. ش۱. صص۸۴–۵۷.
گوهری کاخکی، مهشید و مهدوی، جواد. ۱۳۹۸. «سره‌نویسی فارسی در دربار ایلخانان(شهنشاه‌نامۀ احمد تبریزی: یگانه اثر منظوم به فارسی سره)». نامهٔ فرهنگستان. ش ۶۶. صص ۱۰۹–۱۱۹.
پانویس‌ها[ویرایش]
- ↑ «سره‌نویسیِ پارسی در دربارِ ایلخانان: نگاهی به شهنشاه‌نامهٔ احمدِ تبریزی». ۱۰ سپتامبر ۲۰۲۰.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
This article "شهنشاهنامه احمد تبریزی" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:شهنشاهنامه احمد تبریزی. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.
