طرح‌های عوام‌گرایانه در ایران

طرح‌های عوام‌گرایانه در ایران به مجموعه طرح‌هایی گفته می‌شود که با وجود ایرادات علمی، عقلی و منطقی به دلیل آنکه از سوی اکثریت عوام جامعه مورد پسند زودگذر است، از طرف افرادی که نیازمندِ حمایت عوام جامعه هستند مطرح و ارائه و اجرا می‌گردد. در راه و منشِ پوپولیسم یا عوام‌گرایی هدف رأی عامه مردم است.

رفتارها و طرح‌های پوپولیستی، بازی با حقوق گروهی از مردم و ندید گرفتن منفعت بلندمدت آن‌ها به پای مصلحت‌ها و منافع سیاسی زودبازده، و طرح شعارهای وسوسه‌انگیز عوام‌فریبی و خیانت به مردم ناآگاه (از جمله حتی حامیان فرد پوپولیست، که شعار حمایت از او را سر می‌دهند) است.

به صورت کلی ارادهٔ عوامگرایان پشت مفهوم موسع و تعریف نشده " منافع مردم " پنهان شده و به جنگ واقعیتها و اصول مسلم علمی و مدیریتی و واقعیتهای عریان اجتماعی می‌روند. مفهوم منافع مردم آنقدر کلی است که نه تنها نمی‌توان با سنجه‌های عینی و مادی از پس اندازه‌گیری آن برآمد، بلکه بالعکس آنقدر فراخ و گل و گشاد است که هر سیاستمدار پوپولیستی می‌تواند پشت آن سنگر بگیرد.

اصولاً جوامع با نگرش کوتاه‌مدت راحت‌تر اسیر پوپولیسم می‌شوند، پوپولیسم مقابل عقلانیت و خردگرایی است. آن‌ها اهل استدلال عقلانی و خردورزی و بررسی ابعاد آثار درازمدتِ تصمیم خود بر کشور و مردم نیستند و صرفاً می‌خواهند به هدف و منفعت «کوتاه‌مدت مورد نظر خود» دست یابند.

پوپولیست‌ها بر رفتار عوام آگاه هستند و روانشناسی مردم را خوب می‌دانند و بر این واقعیت واقفند که مردم به راحتی مصلحت و خیر بلندمدتشان را فدایی دستاوردهای کوتاه‌مدت می‌کنند.

ظاهر پوپولیسم منفعت مردم است اما باطن و خروجی آن به زیان مردم است. پوپولیسم نوعی مخدر است و اعتیادآور که مردم به سرمستی کوتاه‌مدت ناشی از آن دل‌خوش می‌دارند.

نمونه‌ها در جراید و مطبوعات ایران[ویرایش]

طرحی برای افزایش ظرفیت رشته‌های پزشکی بدون ایجاد هیچ گونه زیرساخت دانشگاهی جهت تربیت دانشجویان علوم پزشکی توسط یک استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران که هیچ‌گونه فعالیتی در زمینه‌ی آموزش پزشکی نداشت به نام دکتر مجید حسینی^[۱] با شعار من یک خیابانی هستم^[۲] در سال ۱۳۹۸ مطرح گردید. وی با شکل‌دهی یک مناظره تلویزیونی جنجالی با مسئولین وزارت بهداشت^[۳] و سعی در تخریب جامعه پزشکی داشت و صحبت‌های بسیار عوامانه و به دور از شان یک استاد دانشگاه تهران بود به این خاطر خود را به عنوان یک فرد خیابانی معرفی نمود. مناظره وی نمونه بارز خشونت علیه پزشکان بود.^[۴]
در دولت نهم وام‌های ۳ میلیون تومانی برای تسهیل ازدواج جوانان به آن‌ها داده می‌شد و برخی منتقدان، دولت را به ایجاد اشتغال پایدار و تأمین مسکن را به جای پرداخت وام توصیه می‌کردند.
طرح مسکن مهر، پرداخت یارانه و اقداماتی از این قبیل، همواره با واکنش رسانه‌ها و احزاب رقیب روبرو می‌شد و محمود احمدی‌نژاد به عنوان فردی پوپولیست و عوام فریب معرفی می‌شد.
بنا به نظر میثم آخوندی در سایت متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی قزوین، تخصیص سبد کالا از جمله اقداماتی است که با انتشار آن در رسانه‌ها اقدام شد تا پیوند با مردم را نشان داده‌شود.
طرح تحول نظام سلامت ویژگی‌های منفی طرح مسکن مهر و اعطای فراگیر یارانه را همزمان با هم دارد. از یکسو همانند طرح اعطای یارانه نقدی، فراگیر است به این معنی که ابتدا به همه یارانه داده شد، و طرح تحول سلامت از طرف دیگر معایب طرح مسکن مهر را هم دارد به این معنی که وقتی شروع شود چنان حمایت اجتماعی از آن ایجاد می‌شود که هرچند غلط باشد دولت‌های بعد نمی‌توانند آن را کنار بگذارند و مجبور می‌شوند به اکراه آن را ادامه دهند. صلاح الدین خدیو نیز در یادداشتی به بررسی طرح تحول نظام سلامتی پرداخته و اعلام کرد که که روح پوپولیستی مسکن مهر در کالبد طرح تحول نظام سلامت هم حلول کرده‌است.

ویژگی‌های پوپولیسم[ویرایش]

توده گرایی و مخالفت با احزاب؛ از ویژگی‌های پوپولیست‌ها پیشبرد اهداف سیاسی، مستقل از نهادهای موجود و با فراخوانی توده مردم به اعمال فشار است.

نظرات و عقاید صاحب‌نظران ایرانی[ویرایش]

محمود سریع القلم، استاد علوم سیاسی دانشگاه شهیدبهشتی:
پوپولیسم یعنی اینکه مردم پول اندکی بگیرند و برای یک ماه راضی باشند. افراد پوپولیستی با این کار امتیاز سیاسی می‌گیرند و هیچ‌کس هم نمی‌پرسد که آیا این کار منطقی است یا خیر.