عروض دودویی

وزن کمی هر عبارت ( مصرع یا پاره ای از شعر نیمایی یا ... ) مجموعه ای از هجاهای بلند و کوتاه متوالی است . در عروض از نماد «-» برای هجاهای بلند و از نماد «U» برای هجاهای کوتاه استفاده می‌شود . به عبارت دیگر کلیهٔ وزن‌های عروضی را می‌توان با دو نماد و تنها دو نماد «-» و «U» بیان کرد. در کتاب «عروض دودویی» مولف این مفهوم را با مفهوم اعداد دودویی ارتباط می‌دهد . می دانیم که اعداد دودویی برای بیان مقادیری که دو مقدار دارند به کار می روند و این دو مقدار را با نماد (0) و (1) نمایش می دهند . مولف از نماد (0) برای هجای کوتاه و از نماد (1) برای هجای بلند استفاده می‌کند و با توجه به آنکه وزن مجموعه ای از هجاهای بلند و کوتاه متوالی است در این سیستم وزن مجموعه ای از نمادهای (0) و (1) می‌شود. مثلاً وزن مصرع «نگارینا دل و جونم تو داری» که در عروض علمی به شکل (-U- - U- - U - - U) نمایش داده می‌شود در این روش به شکل (10110110110) نمایش داده می‌شود ، به عبارت دیگر هیچ تغییری جز تغییر نمادها در این تبدیل اتفاق نیفتاده است. اکنون با توجه به این نکته که «هر عدد دودویی معادل یک عدد دهدهی است و برعکس » می توانیم برای هر وزن – که رشته ای از ارقام (0) و (1) است – یک معادل دهدهی بیابیم ، مثلاً معادل دهدهی رشتهٔ (10110110110) برابر است با عدد دهدهی «1774» . ( برای تبدیل یک عدد دهدهی به عدد دودویی و برعکس می توانید از وبسایتهایی مثل https://www.rapidtables.com/convert/number/decimal-to-binary.html استفاده کنید . وزن_شعر_فارسی

طبقه بندی[ویرایش]

اکنون می‌توان با این روش شروع به طبقه‌بندی شعر عروضی کرد زیرا می‌توان به ازای هر وزن یک کد عددی منحصر به فرد تولید کرد . استاد نجفی معتقد بودند که «مهم ترین و مشکل ترین مسئله عروض فارسی از قدیم تا امروز طبقه بندی وزن ها بوده است» ( به نقل از کتاب دربارهٔ طبقه‌بندی) با این روش کلیه وزن‌ها ( چه کشف شده چه کشف نشده ، چه دارای موسیقی مطبوع چه نامطبوع و چه بدون موسیقی ) طبقه‌بندی می‌شوند و در جای منحصر به فرد خود قرار می‌گیرند و می‌توان مانند یک لغت نامه به سادگی یک وزن را در یک کتاب فرهنگ عروضی یافت .

مزایای عروض دودویی[ویرایش]

در صفحه 72 کتاب «عروض دودویی» مزایای زیر برای این سیستم بیان شده‌است :

ریاضی بودن تعریف : عروض دودویی ، کاملاً سیستمی و بر مبنای ریاضی تعریف شده‌است و وابستگی به سلیقه شخصی ندارد و نام گذاری قراردادی نیست . دقت کنید حتی اگر نمی‌خواهید معادل دهدهی یک وزن را بیابید ، کافی است آن وزن را تقطیع کرده و با مراجعه به فهرست آخر کتاب آن را بیابید مانند دیوان غزل که بر اساس الفبا ( برعکس از آخرین کلمهٔ مصرع اول غزل ) مرتب می‌شود .

به عبارت دیگر تقطیع خود کد است و احتیاج به کدگذاری مجدد ندارد آن را فقط دهدهی می کنیم تا یادسپاری آن آسان تر باشد.

مستقل بودن از تقطیع و بحث‌های تقطیع : نحوه و قوانین تقطیع بر عهدهٔ عروض گذاشته شده‌است و این روش تنها تقطیع را ( که رشته ای از هجاها است ) تبدیل به یک کد یکتا می‌کند .
یکتایی کد وزن : برخلاف نامگذاری افاعیلی که گاهی یک تقطیع را چند نام می نهادند در عروض دودویی تنها یک کد تولید می‌شود . ( البته سایر سیستمهای طبقه‌بندی کد یکتا دارند اما کد دودویی از نامگذاری آن‌ها بسیار ساده تر است )

«شماری از اوزان بود که برابر موازین عروض و ضوابط علمی می شد پایه ها را در دو یا سه بحر مختلف یا بیشتر تنظیم و نامگذاری کرد ... مثلاً وزن ( مفاعلن فاعلن مفاعلن فاعلن ) که می شود آن را در پنج بحر نامگذاری کرد: بسیط مثمن مخبون ، رجز مثمن مخبون مرفوع ، مجتث مثمن مخبون محذوف ، مضارع مثمن مقبوض محذوف » ( فرهنگ کاربردی ... : 3)

یکپارچگی اطلاعات : در حال حاضر اطلاعات هر وزن در بخش‌های مختلف کتاب‌های عروض وجود دارد . با این سیستم هر وزن کد گزاری می‌شود و می‌توان تمام اطلاعات موجود در کتاب‌های مختلف راجع به این وزن را در شرح این وزن جمع‌آوری کرد. دقت کنید تا قبل از این کدگذاری هر سیستمی به یک روش وزنها را طبقه‌بندی می‌کند و امکان مرتب کردن وزن‌ها برای آن‌ها یا وجود نداشت یا قراردادی و پیچیده و غیر کاربردی بود. این عدم یکپارچگی باعث می شد هیچ وقت شاعران و عروضیان نتوانند اطلاعات خود را به اشتراک بگذارند و مثلاً ندانیم وزن‌های کشف شده چه تعداد است و چه زمانی و توسط چه کسی کشف شده‌است . این مثل آن است که بخواهیم لغت نامه بنویسیم اما هر پژوهشگری کلماتی را با روش خاص خود در کتابی شرح داده باشد و امکان یکپارچه کردن کلیه اطلاعات بدون داشتن یک روش نظام مند برای منظم کردن کلمات محال است.
سادگی: اگر شاعران را مهم‌ترین کاربران عروض بدانیم (وزن یکی از مهم‌ترین ابزارهای شاعران است) ، این روش به آن‌ها وزنهای شعر فارسی را به راحتی نشان می‌دهد و آن‌ها به راحتی می توانند با انواع وزنها و شرح آن وزن و تاریخچهٔ آن آشنا شوند . این کار در کتاب‌های فعلی عروض بسیار سخت و پیچیده است . اگر اوزان شعر فارسی با این روش گردآوری می شد و شاعران با تمامی اوزان آشنا می شدند ، شاید شعرهای زیباتری از شاعران داشتیم زیرا ابزارهای بیشتری به شاعران می دادیم.
قابلیت بومی سازی برای هر زبان : عروضیان هر زبان می توانند بنا به ویژگی‌های زبان خود ، از این سیستم استفاده کنند ، مثلاً در شعر عرب که بیت واحد شعر است می توانند سیستم تقطیع خود را بر اساس بیت بگیرید.
مستقل از سیستم نواگذاری : دلیل وجود نواگذاری ، لمس موسیقی وزن توسط گوش است زیرا سیستم دودویی یک سیستم ریاضی است و توسط انسان ملموس نیست . از طرفی بهتر است هر زبان بر اساس منطق کلمات خود ، سیستم نواگذاری خود را پایه گذاری کند . با این جداسازی تمام زبان‌ها ضمن حفظ نواگذاری بومی خود ، قادر به استاندارد سازی وزن‌ها بر اساس منطق ریاضی هستند .
جستجوی سریع : به راحتی و با یک اپلیکیشن تبدیل اعداد دودویی به دهدهی و برعکس می توانیم با داشتن یک کد دهدهی یا رشتهٔ دودویی به آن وزن دسترسی پیدا کنیم و اطلاعات لازم را در آن بیابیم .
سادگی : سیستمهای طبقه‌بندی دیگر بسیار سخت است اما یادگیری این سیستم بسیار راحت است . حتی بدون تبدیل دودویی به دهدهی و تنها با تقطیع و یافتن رشتهٔ دودویی وزن می‌توان یک وزن را یافت.
جامع بودن : این طبقه‌بندی تمام حالتهای ممکن را ( اعم از موزون یا ناموزون ) پوشش می‌دهد حتی حالتهایی که نمی‌تواند به وجود آید. مثلاً رشتهٔ (1000000) نمی‌تواند در زبان فارسی به وجود آید اما اگر فرضاً در زبانی دیگر ، این رشته موجود باشد این سیستم قابلیت نامگذاری آن را دارد.
جهانی بودن : این روش می‌تواند به عنوان روش بین‌المللی و استاندارد برای نامگذاری وزن‌های کمی به کار رود . این یک روش مستقل برای کلیه کارشناسان ادبیات در تمامی زبانهایی که اشعارشان هجایی است می‌باشد و این روش منحصر به شعر زبان فارسی نیست . با فراگیر شدن این روش ، محققان زبانها به راحتی می توانند ، تحقیقاتشان را با یکدیگر به اشتراک بگزارند. دقت کنید همانطور که مندلیف جدول خود را بر اساس زبان و فرهنگ روسی بنا نکرد و آن را بر اساس طبیعت اشیا بنا کرد، عروض نیز شکلی جهانی برای زبانهای هجایی است و ما حق نداریم سیستمی بنا کنیم که بر اساس زبان فارسی بنا نهاده شده باشد.
جاگذاری منحصر به فرد : هر عنصر در یک جا و فقط یک جا می‌تواند بنشیند زیرا هر تقطیع معادل یک عدد است و هیچ تقطیع دیگری با آن یکسان نخواهد بود.
وزنهای تازه کشف شده : هر گاه وزن جدیدی کشف شود ، بلافاصله در جای خود می نشیند . فرض کنیم کد وزنی 9876521 را شاعری برای اولین بار استفاده کند، بلافاصله برای این کد یک پرونده تشکیل می دهیم و آن را در سر جایش قرار می دهیم.
رهایی شاعران از ارکان افاعیلی : شاعران دیگر احتیاج ندارند افاعیل عروضی را در کنار هم قرار دهند. آن‌ها می توانند تنها به موسیقی کلمات فکر کنند و با کنار هم نهادن آن‌ها معادل دودویی آن را بیابند. آن‌ها می توانند مانند موسیقی دانی که به نتها فکر می‌کند، تنها به هجاهای کوتاه و بلند ( صفر و یک ) بیندیشند و خروجی آن را با یک رشتهٔ صفر و یک و عدد دهدهی متناظر بیان کنند. در ضمن در این فرهنگ عروضی ( در صورت تکمیل ) آن‌ها به راحتی با انواع وزن آشنا می‌شوند و می توانند تنوع وزنی به شعرهایشان بدهند. تنوع شعری باعث تنوع موسیقی هم می‌شود و موسیقی ایرانی هم می‌تواند توسعهٔ بیشتری در زمینهٔ وزن‌ها بیابد.
قابلیت ارتباط کامپیوتر با وزن‌های دودویی : با توجه به آنکه ما وزن‌ها را تبدیل به کدهای صفر و یک کرده‌ایم ، وزنها قابلیت خوانایی و آنالیز توسط کامپیوترها را دارند و این کار باعث سهولت تحقیقات دربارهٔ وزن شعر با کمک کامپیوترها می‌شود . ( با ایجاد یک دیتابیس از کلیه اشعار فارسی از ابتدا تا کنون با وزن هر مصرع ، محققان ادبیات به راحتی قادر به انواع پژوهشهای مختلف تنها با فشردن دکمه ای خواهند بود. این دیتابیس می‌تواند قالبهای ادبی ، آرایه‌های به کار رفته در هر بیت ، موسیقی هر بیت ، شرح هر بیت ، کلمات سخت ، دکلمه (ها) ی شعر ، کلیه ارجاعاتی که در کتاب‌ها به این بیت شده‌است ، موسیقی‌هایی که بر اساس این اشعار ساخته شده‌است و ... را داشته باشد )
قابلیت هوش مصنوعی جهت یادگیری و خواندن شعر: با توجه به آنکه عروض پایهٔ درست خوانی شعر است و همهٔ اشعار را می‌توان با دانستن وزن و موسیقی آن درست خواند ، کامپیوترها قادر به خواندن درست و فصیح اشعار فارسی خواهند بود. علاوه بر آن قابلیت گفتن شعر عروضی نیز توسط هوش مصنوعی با این بستر فراهم می‌شود.

منابع[ویرایش]

ابولحسنی ، سید نقی ، عروض دودویی نگارش 0.0 ، ناشر مولف ، تهران 1397 ، شابک : 2 – 1519 – 00 -622 - 978

This article "عروض دودویی" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:عروض دودویی. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.