مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب

مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب یک مؤسسه در ایران است که در زمینهٔ حفظ و انتشار متون کهن فعالیت می‌کند.

تاریخچه[ویرایش]

میراث مکتوب عنوان مؤسسه ای پژوهشی در تهران (ایران) كه فعالیت های آن بر تصحیح نسخه های خطی فارسی و عربی و تحقیق در متون، پژوهشهای متن شناسی، نسخه شناسی و فهرست نویسی، میراث های مشترك ایران و حوزۀ ایران فرهنگی، و تاریخ علم متمركز است. اكبر ایرانی از مؤسسان این مركز بوده و از آغاز تا كنون ریاست آن را بر عهده دارد.

تأسیس مراكزی در ایران كه اختصاصاً به كار تصحیح و نشر متون كهن اشتغال داشته باشند، پیش از انقلاب اسلامی در سال 1357 ش سابقه داشته است. دو مؤسسه معتبر به نام های «بنیاد فرهنگ ایران» (به مدیریت پرویز ناتل خانلری) و «بنگاه ترجمه و نشر كتاب» (به مدیریت احسان یارشاطر) بخش اعظم فعالیت خود را به تصحیح و نشر متون كهن فارسی اختصاص داده بودند. بنیاد فرهنگ در طول فعالیت خود (1343-1358 ش) كه تا یك سال پس از انقلاب نیز ادامه یافت، نزدیك به نود متن كهن فارسی را به دست مصححان نامدار منتشر كرد و بنگاه ترجمه و نشر كتاب نیز به همین روش متون معتبر و كهنی را با تصحیحات روشمند به سبك جدید خاورشناسان منتشر نمود. پس از انقلاب با آنكه مراكزی دولتی مانند مركز نشر دانشگاهی (به مدیریت نصرالله پورجوادی) به طور پراكنده برخی متون كهن فارسی را منتشر كردند، اما میراث مكتوب به عنوان یگانه مركزی كه فعالیت خود را بر روی تصحیح و تحقیق متون كهن متمركز كرده شناخته می شود. مركز پژوهشی میراث مكتوب در سال 1372 ش به قصد حمایت از كوشش های محققان و مصححان و احیا و انتشار مهمترین آثار مكتوب فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی با نام «دفتر نشر میراث مكتوب» و با كمك وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تأسیس شد. پس از یك دهه فعالیت، مؤسسه نخست به «مركز نشر میراث مكتوب» و سپس در سال 1384 ش با دریافت مجوز چهار گروه پژوهشی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، به «مؤسسه پژوهشی میراث مكتوب» تغییر نام داد و علاوه بر كار نشر به كار پژوهش نیز رو آورد.

اهداف و فعالیت‌ها[ویرایش]

این مؤسسه با هدف شناسایی و معرفی آثار خطی دانشمندان و متفکران حوزهٔ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران تشکیل شد. در این راستا، این مؤسسه اقدام به نشر نسخه‌های خطی آثار نویسندگان اهل ایران یا کشورهای اسلامی، تحقیق در حوزهٔ این نسخه‌ها، و سایر فعالیت‌های مرتبط می‌پردازد. این مؤسسه همچنین برای برگزاری نشست‌های علمی و پژوهشی، کارگاه‌های آموزشی، و نشر آثار مرتبط علمی و پژوهشی در این حوزه اقدام کرده‌است.

انتشارات[ویرایش]

میراث مكتوب منشورات خود را در چند عنوان اصلی و بر اساس موضوع منتشر می كند. در حوزه متون كهن، کتابهای مؤسسه به 19 موضوع اصلی تقسیم می شود، از جمله زبان و ادبیات فارسی، علوم و معارف اسلامی، علوم و فنون، تاریخ و جغرافیا، متن شناسی، فهرست نسخه های خطی، نسخه برگردان، رسائل، ارج نامه ها، همایش ها و نكوداشت ها و ....

کتابها[ویرایش]

در مجموع، منشورات مركز تا كنون به 330 عنوان (440 مجلد) رسیده است. بخش اصلی این آثار به متون فارسی اختصاص دارد. بسیاری از این متون كه در سلسله ای غیر از زبان و ادبیات فارسی نیز منتشر شده اند، به عنوان یك متن كهن فارسی نیز دارای اهمیت بسیارند. شماری از متون كهن و مهم فارسی كه میراث مكتوب منتشر كرده است(به ترتیب تاریخ متون): بخشی از تفسیری كهن به فارسی به تصحیح مرتضی آیت¬الله زاده شیرازی (احتمالاً از قرن چهارم)، تاج التراجم شاهفور اسفراینی به تصحیح نجیب مایل هروی و علی اكبر الهی خراسانی (قرن پنجم)، زادالمسافر ناصرخسرو به تصحیح محمد عمادی حائری (قرن پنجم)، علی نامه از سراینده ای متخلص به ربیع به تصحیح رضا بیات و ابوالفضل غلامی (قرن پنجم)، الابنیة عن حقائق الادویة اثرِ ابو منصور موفّق بن علی هروی (قرن پنجم- چاپ نسخه برگردان)، شرح التعرف لمذهب التصوف اثرِ ابو ابراهیم اسماعیل بن محمد مستملی بخاری (قرن پنجم- نسخه برگردان)، لطایف الامثال و طرایف الاقوال رشید وطواط به تصحیح حبیبه دانش آموز (قرن ششم)، دقائق التأویل و حقائق التنزیل ابوالمكارم حسنی به تصحیح جویا جهانبخش (قرن هفتم)، شرح نظم الدر صائن الدین تركه به تصحیح اکرم جودی(قرن هشتم)، جامع التواریخ رشیدالدین فضل الله همدانی به تصحیح محمد روشن (قرن هشتم)، مجموعۀ رشیدیه شامل کتاب¬های توضیحات رشیدی، مفتاح¬التفاسیر، سلطانیه، لطایف الحقایق به تصحیح هاشم رجب¬زاده (قرن هشتم)، جواهرنامۀ نظامی به تصحیح ایرج افشار (قرن هشتم)، دیوان حافظ به کوشش بهروز ایمانی (کتابت 801 هـ. چاپ نسخه برگردان)، هفت اورنگ جامی به تصحیح جابلقا دادعلیشاه و دیگران (قرن نهم)، از آثار مهم عربی كه میراث مكتوب منتشر كرده نیز باید این آثار را نام برد: کتاب الوحشیات اثرِ ابو تمام حبیب بن اوس طائی (قرن سوم- نسخه برگردان)، دیوان خازن اثرِ ابومحمد عبدالله بن احمد خازن به تصحیح احمد مهدوی دامغانی (کتابت 481 هـ. چاپ نسخه برگردان)، آثار الباقیة عن القرون الخالیة ابوریحان بیرونی به تصحیح پرویز اذكایی (قرن پنجم)، الجماهر فی الجواهر از ابوریحان بیرونی به تصحیح یوسف الهادی، الیمینی محمد بن عبدالجبار عتبی به تصحیح یوسف الهادی (قرن پنجم)، التعریف بطبقات الامم قاضی صاعد اندلسی به تصحیح غلامرضا جمشیدنژاد اول (قرن پنجم)، دیوان ابی بكر خوارزمی به تصحیح حامد صدقی (قرن پنجم)، مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار محمد بن عبدالكریم شهرستانی به تصحیح محمدعلی آذرشب (قرن ششم)، مجموعه آثار امامیه (منتخباتی از عیون اخبار الرضا (ع)، امالی شیخ صدوق، صحیفة الرضا (ع) و ...) (قرن ششم- نسخه برگردان)، خریدة القصر و جریدة العصر عمادالدین اصفهانی به تصحیح عدنان آل طعمه (قرن ششم)، لطائف الاعلام عبدالرزاق كاشانی به تصحیح مجید هادی زاده (قرن هشتم) و تقویم الایمان میر داماد به تصحیح علی اوجبی (قرن یازدهم).

جدای از این آثار ، میراث مكتوب مجموعه ای با عنوان «كارنامۀ دانشوران اسلام و ایران» به چاپ می رساند. در این مجموعه متون كهن به قصد استفادۀ جوانان یا كسانی كه دانش استفاده از اصل متون كهن را ندارند، تلخیص، ساده نویسی و بازنویسی می شود. از این سلسله کتاب ها تا كنون 111 جلد منتشر شده است.

نشریات[ویرایش]

میراث مكتوب همچنین سه نشریه منتشر می كند:

دو فصلنامۀ آینه میراث كه از تابستان 1377 ش به طور مرتب منتشر شده و 65 شماره اصلی و 40 شماره ضمیمۀ آن تا زمستان 1398 به چاپ رسیده است. این دو فصلنامه «ویژۀ پژوهشهای ادبی و متن‌شناختی» است. دورۀ جدید آینه میراث از شماره بیست آغاز شده كه با تغییراتی در ظاهر و محتوای نشریه نیز همراه بوده است. آینه میراث از شماره 23 دارای درجه علمی ـ ترویجی و از شماره 50 دارای درجه علمی- پژوهشی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران است.

فصلنامۀ گزارش میراث كه فصلنامۀ «تخصصی اطلاع‌رسانی در حوزۀ نقد و تصحیح متون، نسخه‌شناسی و ایران‌شناسی » است و از مهر 1385 تا زمستان 1398 شمسی، 81 شماره اصلی و 12 شماره ضمیمۀ آن منتشر شده است.

دوفصلنامۀ میراث علمی ایران و اسلام که به پژوهش های «تاریخ علوم و فناوری دورۀ اسلامی» اختصاص دارد و تاکنون 15 شمارۀ اصلی و 2 شمارۀ پیوست از آن منتشر شده است.