مباحث مجمل و مبین و آثار آن در تفسیر قرآن
تعریف مجمل برخی از معانی لغوی اجمال عبارت اند از: مختصر آوردن کلام، مبهم و سر بسته بیان کردن مطلب، و مجمل در فرهنگ فارسی به سخن مبهم مختصرو سربسته معنا شده و در اصطلاح علم اصول فقه مجمل را به چیزی که دلالتش واضح نباشد تعریف کرده اند. اقسام مجمل اجمال را دو قسم دانسته اند:
- حقیقی
- حکمی
- نخست
اجمال حقیقی یا ذاتی و آن در کلامی است که مراد استعمالی اش نامعلوم باشد
- دوم
اجمال حکمی یا عرضی و آن در کلامی است که مراد استعمالی اش معلوم ولی مراد جدی اش نامعلوم است تقارب معنایی مجمل و مبهم مجمل و مبهم تقارب معنایی دارند ولی مجمل و مهمل متفاوتند و تفاوت آن دو در این است که مجمل کلامی معنادار است که معنای آن یا سربسته و بدون تفصیل یا نامعلوم و مردد میان دو احتمال است. ولی مهمل کلامی بی معناست و گاه ممکن است به کلامی از آن جهت که معنایش سربسته است مجمل گفته شود و از آن جهت که گوینده به بیان جزییات پرداخته است مهمل گفته شود تفاوت مجمل و متشابه در تفاوت مجمل و متشابه دیدگاه ها مختلف اند: برخی آن دو را یکسان و برخی آن دو را مغایر دانسته و برخی مجمل را قسمی از متشاب شمرده اند ولی اگر آیات متشابه به آیاتی که معنا یا مراد جدی آنها نامعلوم و مردد میان چند احتمال مساوی است تعریف شود می توان آیات مجمل و آیات متشابه را یکسان یا دیت کم در بسیاری از مصداق مشترک دانست گاه موضوع اجمال کاری است که کسی انحام می دهد و مقصود انجام دهنده از آن کار نا معلوم است و گاه موضوع احمال کلمه ای است که لفظ آن مجمل است و گاه کلمه ای است که در معنای آن اجمال است و گاه جمله ای است که مقصود گوینده آن نامعلوم است اسباب اجمال جمله ها اسباب و علل اجمال جمله ها گاه وجود مشترک لفظی در جمله است و گاه وجود ضمیر یا ضمیرهایی است که مرجع انها معلوم نیستند و گاه موصولی است که معنای صله آن مردد میان چند نفراست و گاه قرینه صارفه از معنای حقیقی یک کلمه است که معنای صله آن مردد میان چند نفر است و گاه قرینه صارفه از معنای حقیقی یک کلمه است که معنای مجازی آن متعدد است و قرینه ای تعیین کننده بر معناهای مجازی آن نیست و گاه وجود استثنای مبهم در کلام است همچنین گاه سبب اجمال آن است که گوینده درباره موضوعی سربسته و بدون تفصیل سخن می گوید و گاه سبب اجمال رمزی بودن کلام مانند حروف مقطعه سیوطی حذف برخی اجزای جمله احتمال عطف و استیناف غرابت لفظ تقدیم و تاخیر عدم کثرت استعمال در زمان ما قلب منقول و تکرار قطع کننده اتصال کلام در ظاهر را نیز از اسباب اجمال برشمرده است ولی در سبب اجمال بودن برخی از این امور و مجمل بودن برخی مثال هایی که برای این امور آورده تامل و اشکال است. حکمت وجود مجمل در قران، مبیَّن، مبیِّن و اقسان آن ورود الفاظ مهمل در قرآن کریم ورود الفاظ مهمل در قرآن کریم جایز نیست و در جواز ورود الفاظ مجمل در قرآن اختلاف نظر است ولی حلی از عالمان شیعه فخر رازی و سیوطی از عالمان اهل تسنن ورود الفاظ مجمل در قرآن را به دو لیل (نخست امکان آن از جهت حکمت و عقل دوم وقوع اجمال در آیات قرآن ) جایز دانسته اند و استدلال دیگران بر جایز نبودن آن را ردکرده اند و برای تاکید بر جواز آن می توان گفت: وجود آیات مجمل در قرآن سبب می شود مومنان به قرآن به ضرورت وجود مبینی برگزیره از جانب خدا فهم آن پی ببرند و از مفسران برگزیده خدا احساس بی نیازی نکنند چنان که در برخی روایات نیز به این فایده و حکمت اشاره شده است مثال ها از آیات مجمل در قرآن آیات مجمل «و المطلقات یتربصن بانفسهن ثلاثه قرو ...» « وان طلقتموهن من قبل ان تمسوهن و قد فرضتم لهن فریضه فنصف ما فرضتم الا ان یعفون او یعفوا الذی بیئه عقده النکاح ...» «احلت لکم بهیمه الانعام الا ما یتلی علیکم ..» «اقیموا الصلاه و آتوا الزکاه...» «... و لله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا ...» «... و اتوا حقه یوم حصاده ...» « والذین فی اموالهم حق معلوم » همه از آیات مجمل قرآن هستند آیات « من کان یرید العزه فلله العزه جمیعا الیه یصعد الکلم الطیب و العمل الصالح یرفعه ...» « و السارق و السارقه فاقطعوا ایدیهما ...» نیز از آیات مجمل قرآن شمرده شده اند. تعریف مبیَّن و مبیِّن * مبیَّن اسم مفعول از مصدر تبیین به روشن واضح و لفظی که دلالتش واضح شده است و در اصطلاح علم اصول فقه به کلامی که معنای آن و دلالت آن بر مقصود گوینده آشکار باشد مبیَّن گفته می شود.چه اینکه معنا و دلالت آن به خودی خود آشکار باشد چه به وسیله قرینه ای آشکار شده باشد. * مبیِّن اسم فعل از مصدر تبیین بوده و در لغت به معنای آشکار کننده معنای کلام مجمل باشد مبین گفته می شود وگاه از کلامی که دافع اجمال باشد با عنوان تبیین یا بیان نیز یاد می شود. مبیِّنِ آیات مجمل یا آیات قرآن هستند یا روایات معتبر پیامبر اکرم (ص) و اوصیای رانقدر آن حضرت همچنین عمل پیامبر و اوصیای آن حضرت به عبادت هایی که در قرآن کریم مجمل بیان شده اند را نیز می توان مبیِّن چگونگی و رافع اجمال آیات بیانگر آن عبادت ها شمرد. سیوطی از مبیِّن با عنوان تبیین یاد کرده و آن را منقسم به دو قسم متصل و منفصل دانسته و برای هر یک مثال هایی از قرآن آورده است ولی هم در تقسیم آن به دو قسم متصل و منفصل اشکال است زیرا تبیین متصل برای آیات مجنل تصور ندارد چون با وجود تبیین متصل در کلام اجمالی پدید نمی آید و هم در برخی مثال هایی که برای تبیین منفصل آورده مناقشه است. تاخیر بیان و آثار مباحث مجمل و مبین تاخیر بیان از وقت خطاب یا از وقت حاجت تاخیر بیان از وقت خطاب تا زمانی که وقت عمل به آن نرسیده باشد جایز است ولی تاخیر بیان از وقت حاجت ( عمل کردن به تکلیف) چه نسبت به کلام مجمل و چه نسبت به کلام عام و مطلق جایز نیست زیرا بدون آگاهی از اجزا شرط ها و خصوصیات تکلیف عمل به آن نا ممکن و تکلیف به ما لا یطاق اختلافی نیست البته قبح تاخیر بیان از وقت حاجت در صورتی است که مفسده ای مهم تر در بیان یا مصلحتی بزرگ در تاخیر آن نباشد. فواید و آثار مباحث مجمل ومبین در تفسیر قرآن مباحث مجمل و مبین در تفسیر قرآن فواید و آثار درخور توجهی دارند که از جمله آن هاست
- معلوم شدن برخی از علل نیاز به تفسیر در فهم قرآن ** آگاه شدن به چگونگی تفسیر آیات مجمل و پی بردن به حکمت وجود آن آیات در قرآن
- روشن تر شدن اهمیت تفسیر قرآن به قرآن
- روشن تر شدن ضرورت تفسیر روایی و نیاز به روایات پیامبر و اوصیای گرانقدر آن حضرت در تفسیر قرآن است.
منابع[ویرایش]
الگو:کتاب علوم قرانی 4 نوشته علی اکبر بابایی
This article "مباحث مجمل و مبین و آثار آن در تفسیر قرآن" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:مباحث مجمل و مبین و آثار آن در تفسیر قرآن. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.
