ناصر فرهمند

ناصر فرهمند متولد ۱۲۹۷ درگذشته ۱۳۴۹ از پیشگامان و پایه‌گذاران تئاتر اصفهان بود. تئاتری به مفهوم مدرن و امروزی (و نه تعزیه و آیینی) که تا پیش از آن، در این شهر، بنوعی در انحصار ارامنه جلفا و معمولاً به زبان ارمنی بود . رضا ارحام صدر و نصرت الله وحدت او را استاد خود و کسی می‌دانند که آنها را از دبیرستان ادب و اجرای نمایشهای مدرسه ای به دنیای تئاتر حرفه ای وارد کرد.

نشسته ناصر فرهمند در نقش ژان والژان ایستاده مرتضی دخانی در نقش ژاور در نمایی از نمایش بینوایان اثر ویکتور هوگو اجرا شده در سال ۱۳۲۴ – ۱۳۲۵ شمسی توسط گروه «تئاتر اصفهان»، که عبدالحسین سپنتا در شماره ۲۷ اسفند ۱۳۲۴ شمسی «روزنامه سپنتا»، نقدی بر آن نگاشته است

زندگی هنری

فرهمند با همکاری مرتضی دخانی (که بعدها در دوره اوج کار فرهمند، مهمترین و با ارزشترین همتای او می‌شود)، محمد میرزا رفیعی (که گفته می شود او نخستین بازیگر فارسی زبانی بود که پیشتر به تئاتر جلفا و ارامنه راه پیدا کرده بود) ، عزت الله نوید، اصغر صانعی، «تماشاخانه المپ» اولین گروه تئاتر حرفه ای اصفهان را در سال ۱۳۲۱ پایه‌گذاری نمود. این شالوده در طی دوره کوتاهی، تبدیل به تئاتری می شود که هرشب درش بازست و می توان بلیطش را خرید و به تماشا نشست و در آن دکوراتور، گریمور و غیره بطور تعریف شده و حرفه ای وجود دارند. تئاتری که بسیاری از جمله رضا ارحام صدر، نصرت‌الله وحدت، جهانگیر فروهر و همسرش (گیتی فروهر )، کریم غفاریان، عیوقی، مهدی ممیزان و بسیاری دیگر یا کارشان را با آن آغاز نمودند و یا در آن رشد کردند.

این گروه سپس با عزم داشتن سالنی بهتر، در سال ۱۳۲۲ به سینمایی در دروازه دولت (واقع در شمال چهل ستون) نقل مکان می‌کند و خود را گروه «تئاتر سپاهان» می‌نامد. روشن ضمیر (معروف به کارگری، مالک سالن تئاتر ) به تهران می‌رود تا عده ای از هنرپیشگان تئاتر تهران را که شهرتی داشتند، مثل: حسین امیرفضلی، عباس همت آزاد را به اصفهان آورد. وی به جای تابلوی ورزشی و هنری «المپ»، بخش ورزش را از تئاتر جدا کرد و نام آن را «ستاره صبح» گذاشت. نمایش «نادر شاه افشار» و چند نمایش کمدی تا مدتی، در «تماشاخانه ستاره صبح» اجرا شد. در حدود سال ۱۳۲۵ شمسی، میان علی صدری (مدیر اداری تئاتر) و ناصر فرهمند (مدیر هنری تئاتر)، اختلاف می افتد و گروه دو دسته می شود. علی صدری با یاری ارحام صدر، نصرت الله وحدت و بعدها، علی محمد رجایی (که به دعوت صدری، از کرمان به همراه دخترانش به اصفهان می آید)، «گروه تئاتر سپاهان جدید» را بوجود می آورد. عده ای دیگر از جمله مرتضی دخانی، مهدی ممیزان، دکتر حیدران، علی مرتضوی، عزت الله نوید، شیروانی و البرزی، با مدیریت  ناصر فرهمند،  گروه «تئاتر اصفهان» یا همان «تماشاخانه اصفهان» را در سالن «سینمای شاهپور» ایجاد می کنند.

آثار شاخص

از جمله نقش‌های به‌یادماندنی فرهمند، حاج عبدالغفار است که تبدیل به سریال شد. حاج عبدالغفار در اصفهان، حاج عبدالغفار در تهران، حاج عبدالغفار در آفریقا و عاقبت حاج عبدالغفار در کرهٔ مریخ. فرهمند در این سریال نمایشی، کاراکتری را ارائه می‌داد که از گفتن حرف حق باکی ندارد و از همه چیز و همه کس انتقاد می‌کرد. او برای بیان این شخصیت، از لهجهٔ «سِدِهی» که برای تئاتر لهجه‌ای بسیار کمدی است، استفاده می‌کرد. سِدِه یکی از دهات نزدیک اصفهان بود که بعداً نامش به همایون‌شهر (خمینی شهر امروز) تبدیل شد. ناصر فرهمند با این لهجه ناهنجاری‌های جامعه را به باد انتقاد می‌گرفت. وی از لباس و گریم بسیار سادهٔ دهاتی استفاده می‌کرد و همین امر باعث می‌شد که انتقادات او روی تماشاچی اثر بیشتری بگذارد. ضمناً او یک دوچرخه کمدی و زهوار دررفته‌ای هم داشت که سفرهایش را با آن انجام می‌داد. یکی از خصوصیات دوچرخه‌اش این بود که به‌جای چراغ از فانوس نفتی و به‌جای زنگ از زنگولهٔ گاوی استفاده می‌کرد. یکی دیگر از نقش‌های بیاد ماندنی او نقش ملت در نمایشنامهٔ نفت بود. این نمایشنامه را او هنگام ملی شدن صنعت نفت نوشت و حدود شش ماه به روی صحنه بود. از جمله همکاران او تا این زمان مرتضی دخانی (تا آنجا که به یاد دارم ایشان دکتر دامپزشک بود)، خندان، اکبر جِقِه، خانم کلارا استپانیانس, خانم مهپاره (او دختر جوان بسیار زیبایی بود که خانواده‌اش از پناهندگان لهستانی بودند که در جنگ دوم به ایران پناهنده شده بودند) و خانم شبنم (زبیده) جهانگیری بودند.

نمایش بسیار تأثیر گذار دیگری که «تماشاخانه اصفهان» آن را خلق کرد، نمایش «نفت» نوشته مهدی ممیزان، و به کارگردانی و بازیگری فرهمند در نقش «ملت» و عباس سراج در نقش «دارسی» بود، سایر هنرمندان تئاتر اصفهان از جمله مرتضی دخانی در نقش ناصرالدین شاه، کلارا (استپانیانس) و خود ممیزان هم در این تئاتر ایفای نقش می‌کردند، آنگونه که دربارهٔ این کار نوشته شده و در عکس‌های آن هم مشهود است، شیوه اجرای «نفت» بسیار پیشرو و متفاوت بوده‌است و کسانی که به یاد دارند از آن با عنوان «تئاتر مستند» یاد می‌کنند؛ ارائه نمایش نفت در سال ۱۳۳۰ که اوج جریان نهضت ملی شدن نفت است با چنان اقبال پرشوری مواجه می‌شود که ماه‌ها در اصفهان و چند ماه هم در آبادان به صحنه می‌رود. ناصر فرهمند جدیدترین مجلات تئاتری آن زمان اروپا و اولین ترجمه نمایشنامه‌های نویسندگان پیشرو اروپا مانند «سارتر» را مطالعه می‌کرد، به جز «بینوایان» شاخص‌ترین نمایش خارجی اجرا شده در تماشاخانه اصفهان، «اتللو» اثر شکسپیر با کارگردانی او بود که در فروردین ۱۳۲۸ شمسی به روی صحنه رفت و در زمستان ۱۳۲۹ نیز تکرار شد، در واقع نمایش «اتللو» با وجود امکانات محدود از هر نظر با اجراهای هم عصر اروپایی خود برابری می‌کرد. مهارت بالای او در ایفای آن نقش، سبب شد که جشنواره استراتفورد انگلستان که جشنواره آثار شکسپیر است و تمامی اجراهای اتللوی جهان را به مناسبت سال اتللو بررسی کرده بود ناصر فرهمند را به عنوان بهترین اتللوی جهان از تئاتر اصفهان به همراه سرلارنس اولیویه از تئاتر لندن و سرگئی باندار چوک از تئاتر مسکو مورد تقدیر قرار دهد.

از دیگر هنرپیشگانی که طی سالیان بعد کار خود را با او شروع کردند می توان به هوشنگ حریرچیان ، اسکندر رفیعی، ابراهیم شمس و بسیاری دیگر را نام برد. یاد این نکته ضروریست که فرهمند همواره از اجرای موسیقی در اجرای تئاترهای خود بهره می برد و بزرگانی چون جلیل شهناز، حسن کسائی (که به گفته خودش اولین اجرای عمومی اش در بیست سالگی در گروه تئاتر اصفهان بود) و سایرین نیز در کنار آثار گروه تئاتر اصفهان و فرهمند ‌‌هنر آفرینی نمودند.

درگذشت

او در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۴۹ش در تهران وفات یافت و در تکیه ایزدگشسب تخت پولاد اصفهان بین قبور پدر و مادرش دفن شد.

منابع

• نبوی، ابراهیم. کشکول نبوی:عهد جدید. H&S Media Ltd. . 2012. شابک ۹۷۸۱۷۸۰۸۳۱۰۵۳.
• ممنون، پرویز. سیری در تئاتر مردمی اصفهان.انتشارات مرکز مردم‌شناسی ایران-وزارت فرهنگ و هنر. مهر ۱۳۵۶
• کوشان، ناصر. تاریخ تئاتر اصفهان، نشر افراز. ۱۳۹۹. شابک ۹۷۸۴۳۷۸۷۰۹۶۴۲
• «اصفهان پایتخت تئاتر ایران: یادنامه ای دربارهٔ تئاتر اصفهان». تارنمای انسانشناسی و فرهنگ. ۹ ژانویه ۲۰۲۱.
• «مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد اصفهان، ناصر فرهمند». ۹ ژانویه ۲۰۲۱.

This article "ناصر فرهمند" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:ناصر فرهمند. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.

This page exists already on Wikipedia.

---

 Facebook Page

 Follow us on Twitter !

Read or create/edit this page in another language

• ناصر فرهمند in English