نو بسترسازی در برنامه درسی

جنبش برنامه درسی بسان هر جنبش فکری دیگری در حوزه مطالعات برنامه درسی در واکنش به ضعف‌ها و نارسایی‌های موجود در دیدگاه‌های نظری و یا اقدامات عملی رشته شکل‌گرفته و دارای نگاهی اصلاح‌گرایانه و راهگشا همراه با طرح مشخصی برای خروج از انسداد و بن‌بست موجود و حرکت به‌سوی فرصت‌ها و سرزمین‌های جدید برای توسعه و بالندگی رشته است. بی‌تردید حرکت به فراسوی آنچه نوفهم‌گرایی در صدد آن بوده است، از سیما و تصویرهای جدید رشته پرده‌برداری خواهد کرد که هم ورود به این فضاها و خلق این تصاویر برای متخصصان و صاحب‌نظران حوزه مطالعه برنامه درسی هیجان‌انگیز خواهد بود و هم قابلیت‌ها و توانمندی‌های رشته را بیش‌ازپیش به تصویر خواهد کشید و هم منشأ و مصدر خدمات متنوع و متعدد برای سپهرهای مختلف زندگی آدمی خواهد بود.

رشته مطالعات برنامه درسی از نظر قدمت جزو رشته‌های جوان و در آستانه تحول در نظام تعلیم‌وتربیت می‌باشد که رشد این رشته در چند دهه اخیر واقعاً چشمگیر بوده است. چالش‌ها و مشکلاتی که این رشته با آن روبرو می‌باشد، از طرفی زمینه رشد و شکوفایی این رشته را فراهم می‌کند و از طرفی هم برای متخصصان این رشته تبعات ناخوشایندی را به همراه داشته است.

پاینار و همکاران (۱۹۹۵) تحت یک بررسی جامع وضعیت رشته را مورد تحلیل قرار داده‌اند، وی و همکارانش در این مطالعه سیر تغییروتحول برنامه درسی را در دو دوره مشاهده نموده‌اند:

أ. موج اول: سنت‌گرایان که مشتمل بر دو بخش است:

1) سنت‌گرایان کلاسیک: به پیشگامانی در حوزه برنامه درسی اطلاق می‌شود که برای نخستین‌بار این رشته را به‌صورت یک فن مطرح نمودند، افرادی نظیر بوبیت و تایلر.

2) تجربه‌گرایان مفهومی: عمدتاً مفاهیم علوم اجتماعی را اقتباس کرده و در برنامه‌های درسی به کار برده‌اند، این گروه علاقه‌مندند تا پدیده‌های برنامه درسی را به‌صورت تجربی موردمطالعه قرار دهند.

ب. موج دوم: نوفهم گرایان هستند که مفاهیم اساسی برنامه درسی را مورد بازبینی و نقد قرار داده‌اند و اشاره می‌کنند که رشته برنامه درسی فقط یک‌رشته علمی نیست که بتوان تنها طراحی، تدوین، اجرا و ارزشیابی کرد بلکه برنامه درسی پدیده‌ای پیچیده و دارای ابعاد و هویت‌های سیاسی، فمینیستی، هنری، زیست‌محیطی، تاریخی و نژادپرستی است (پاینار و دیگران؛ ۱۹۹۵).

ت. نوفهم‌گرایان بر این باورند که دغدغه اصلی رشته، نه تدوین برنامه درسی یا برنامه‌ریزی در سی بلکه فهم برنامه درسی است.

به این صورت می‌توان گفت که در نتیجه موج دوم حوزه تخصصی رشته دچار تحولی عمیق شده است و در نتیجه این تحول عنوان رشته از " برنامه‌ریزی درسی " به

" مطالعات برنامه درسی " تغییریافته است.

وضعیت انسدادی در رشته مطالعات برنامه درسی در ایران

بررسی‌های مطالعاتی و تحقیقات جامع نشان داده است که متأسفانه رشته مطالعات برنامه درسی ارتباطی با دنیای پیرامون خود ندارد و به‌نوعی دچار اوتیسم یا درخودماندگی شده است و دیگر به‌عنوان یک‌رشته ارتباط ساز دیده نمی‌شود.

در جنبش نوفهمی آن چیزی که درواقع اتفاق افتاده است تلاشی هدفمند برای درک و فهم برنامه درسی به‌عنوان یک گفتگوی پیچیده می‌باشد و تلاشی سخت کوشانه برای بازکردن زوایای جدید و طیف‌های گوناگون بالاتر از نگاه تایلری به برنامه درسی (نگاه کنید به پاینار و دیگران، ۱۹۹۵؛موریس، ۲۰۱۶).

اوتیسم زمینه‌ای: این مفهوم را به این صورت می‌توان تعریف کرد که تلاش بیش از حد برای تمرکز بر روی آموزش‌وپرورش و عدم توجه به بسترها و زمینه‌های دیگری که می‌توان در رشته ملاحظه نمود، این رشته را در حالتی شبیه به اوتیسم و یا به عبارت دیگر اوتیسم زمینه‌ای قرار داده است.

نتیجه وضعیت انسدادی در مطالعات برنامه درسی در ایران چیست؟

یکی از چالش‌های پیشرو در مطالعات برنامه درسی در ایران، وجود نوعی تعارض و کشمکش بین ادبیات دوران کلاسیک و اندیشه‌های نوفهم‌گرایی است که نتایجی مانند:

1. ضعف در تولید فکر؛

2. پرورش مقلد؛

3. عمل در برنامه درسی بهنگام نیست؛

4. جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل؛

5. جایگاه رشته برنامه درسی در دانشگاه‌ها و جامعه زیر سؤال رفته است.

چه باید کرد؟

برای مواجه شدن و یافت راهکار برون‌رفت از این شرایط سه راهکار پیشنهاد می‌شود:

1. چشم‌ها را بروی واقعیت ببندیم؛

2. نسبت به وضع موجود انتقاد کنیم؛

3. به فراسوی نظام آموزش‌وپرورش برویم.

نو بسترسازی یا تکثر بسترها یعنی چه؟

معنی این مفهوم این است که متن، نشانه و معانی را از زمینه اولیه‌اش خارج کرده و در زمینه‌های جدید بکار بریم.

تکثر بستر در رشته برنامه درسی

به‌کارگرفتن و واردکردن رشته مطالعات برنامه درسی در حوزه‌های جدید که دارای ظرفیت‌های نظری و عملی درخور و شایسته باشد.

منظور از مهاجرت رشته‌ای چیست؟

این مفهوم دارای این معنی می‌باشد، حرکت از سرزمین اصلی و مادری که آموزش‌وپرورش است به سرزمین‌ها و عرصه‌های جدیدتر که در آنجا امکان رشد و اعتلایی برای رشته وجود داشته باشد.

تئوری‌های پشتیبان و حامی این نظریه

دو نظریه حامی این جنبش هستند که یکی مربوط به رشته محیط‌زیست می‌باشد و دیگری مربوط به رشته فیزیک:

1. برنامه درسی آکواریومی: این نظریه به این موضوع اشاره دارد که اگر تعدادی ماهی در یک آکواریوم باشند ولی اگر هوا و آب موجود در آن آکواریوم و همچنین تهویه مناسب وجود نداشته باشد به‌مرورزمان این آب سمّی شده و محیط برای ماهی‌ها کشنده خواهد شد، به همین ترتیب، این مثال نیز برای رشته مطالعات برنامه درسی نیز صادق است به صورتی که اگر این رشته با دنیای پیرامونی خود ارتباطی سازنده نداشته باشد به‌مرورزمان دچار انسداد و نابودی خواهد شد.

2. تئوری جهان‌های متعدد و چندگانه: برخی معتقدند که هنگامی‌که انفجار بزرگ یا Big bang اتفاق افتاد، جهان‌های متعددی به وجود آمدند، زمانی که این انفجاری بزرگ در رشته مطالعات برنامه درسی به وقوع پیوست مانند انتشار کتاب بوبیت، این رشته نیز دارای جهان‌های متعددی شد، و لازمه ادامه حیات برای این رشته برقراری ارتباط‌های سازنده با این جهان‌ها و جهان‌های دیگر است.

استراتژی راه‌های خروج

با مرور نظریه برنامه درسی آکواریومی می‌توان درک کرد که درخودماندگی رشته مطالعات برنامه درسی تبدیل شده است به علتی برای حرکت به سمت راه‌های خروج که می‌توان از ۱۲ راه خروج یا مفر یا سپهر جدید در رشته نام برد:

1) صنعتی؛

2) کشاورزی؛

3) خدماتی؛

4) زیست‌محیطی؛

5) تجاری؛

6) انرژی؛

7) رسانه‌ها؛

8) فناوری؛

9) حمل‌ونقل؛

10) آموزشی (ازجمله آموزش عالی و آموزش و بهسازی منابع انسانی)؛

11) مالی؛

12) فرهنگ.

قلمروهای جدید؛ بسترهای نوظهور

در سالیان اخیر تلاش‌های زیادی برای ورود رشته مطالعات برنامه درسی به حوزه‌های جدیدتر آغاز شده است که می‌توان از موارد زیر نام برد:

1. برنامه درسی آموزش عالی؛

2. برنامه درسی محیط کار؛

3. مشاوره برنامه درسی؛

4. برنامه درسی آموزش بزرگسالان.

پیوند به بیرون

کتاب جنبش نوبسترسازی در مطالعات برنامه درسی

مقاله بسوی موج سوم(دوفصلنامه مطالعات برنامه‌درسی در آموزش عالی، سال9 (شماره18)، 45-69)

This article "نو بسترسازی در برنامه درسی" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:نو بسترسازی در برنامه درسی. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.

---

 Facebook Page

 Follow us on Twitter !

Read or create/edit this page in another language

• نو بسترسازی در برنامه درسی in English