پرسیدن و جنگیدن

پرسیدن و جنگیدن گفت‌وگو با دکتر منوچهر آشتیانی درباره تاریخ معاصر و علوم انسانی در ایران
نویسنده	رضا نساجی
ناشر	نشر نی
محل نشر	تهران
تاریخ نشر	۱۳۹۶
شابک	‎978-964-185-554-5
تعداد صفحات	۵۲۴ صفحه

پرسیدن و جنگیدن: گفت‌وگو با دکتر منوچهر آشتیانی درباره تاریخ معاصر و علوم انسانی در ایران گفت‌وگوی بلند رضا نساجی با منوچهر آشتیانی، استاد پیشکسوت جامعه‌شناسی و پژوهشگر فلسفه آلمانی درباره تاریخ معاصر و علوم انسانی در ایران است.

کتاب پرسیدن و جنگیدن که اولین جلد از «پروژه‌ی تاریخ شفاهی دانشگاه در ایران» با ایده و اجرای رضا نساجی است، با پیش‌درآمدی از منوچهر آشتیانی و درآمدی از نویسنده، در دوازده فصل تدوین شده و به‌همراه یک مقاله از دوران تحصیل در آلمان و فعالیت در کنفدراسیون و نیز عکس‌ها و اسناد در ۵۲۴ صفحه به چاپ رسیده است.

چکیده کتاب

آشتیانی که خواهرزاده‌ی نیما یوشیج و نواده‌ی آیت‌الله میرزای آشتیانی است، علاوه بر پیشینه‌ی تاریخی خانواده‌های پدری و مادری، خاطرات سیاسی فعالیت خود در حزب توده، انشعاب خلیل ملکی، نهضت نفت و کودتای ۲۸ مرداد، کنفدراسیون اروپایی دانشجویان ایرانی و جنبش دانشجویی آلمان را بازگو کرده که با خاطرات علمی تحصیل در دانشسرای عالی تهران، انستیتو جامعه‌شناسی پاریس و دانشگاه هایدلبرگ آلمان، تدریس در دانشگاه‌های ایران و همچنین روایتی از مواجهه با فیلسوفانی چون ژرژ گورویچ، مارتین هایدگر و گئورگ لوکاچ در هم آمیخته است.

این گفت‌وگوها اگرچه حول محور خاطرات سیاسی و علمی دکتر آشتیانی تنظیم شده و هر فصل آن به یکی از مقاطع و مراحل فعالیت او در احزاب و تشکل‌های سیاسی و نیز تحصیل در دانشگاه‌های ایران و خارج اختصاص دارد، اما به تأملات نظری و تجربیات اجتماعی او از ایران و آلمان نیز می‌پردازد و به همراه خاطرات پیروزی انقلاب، داده‌ها و تحلیل‌های جالبی از دوران پیش از انقلاب ارائه می‌دهد. ماجرای زندان و اخراج از دانشگاه در دوران پس از انقلاب و باقی ماندن او در ایران هم که موضوع دو فصل از کتاب است، برای مخاطبان کتاب تازگی دارد. مهم‌ترین تفاوت این کتاب با دیگر کتب تاریخ شفاهی ایران پیش و پس از انقلاب را می‌توان توجه عمده به مسئله‌ اندیشه و به‌ویژه نهاد دانشگاه دانست که از همان فصل نخست با مرور تحلیلی تحصیلات آشتیانی در دانشسرای عالی تهران – به‌عنوان دانشجوی رتبه اول و حائز بورسیه ادامه تحصیل در خارج این دانشگاه که در آن زمان دانشکده ادبیات دانشگاه تهران هم به حساب می‌آمد – محل توجه قرار می‌گیرد و با بررسی خاطرات و تأملات درباره‌ی ساختار دانشگاهی فرانسه و آلمان و نیز تلاش‌های او برای تعامل با صاحب‌نظران دانشجویی و حزبی چپ آلمان و نیز مسافرت غیرقانونی او به مجارستان برای دیدار با گئورگ لوکاچ، فیلسوف برجسته مارکسیست، ادامه می‌یابد. در بازگشت به ایران هم تجربه تدریس در دانشگاه‌های مختلف پیش و پس از انقلاب و نیز وضعیت فلسفه و علوم اجتماعی موضوع پرسش است؛ به‌ویژه جامعه‌شناسی تاریخی و جامعه‌شناسی شناخت که آشتیانی را می‌توان موسس و مهم‌ترین چهره‌ این شاخه‌ی مهم نظری در ایران دانست. همچنین، تأمل درباره علل رخداد انقلاب و نیز فصل پایانی درباره بررسی وضعیت کنونی اندیشه و جامعه‌ ایران که با پرسشی درباره‌ آرزوها و آرمان‌های این متفکر ۸۸ ساله‌ برای آینده‌ی ایران به پایان می‌رسد.

پیش درآمد

آشتیانی بر این کتاب، پیش درآمدی نوشته است که اینگونه آغاز می شود: «تنها خاطره است که می‌ماند. نگاشتن یادداشتی بر تک‌نگاری خاطره‌شناسانه دوست محترم آقای نساجی بر خاطرات این‌جانب، ناچار به استقبال ابهامات آن رفتن است: خاطرات از طریق تنظیم و گزارش یادها، گذشته و فواصل و عمق زمان را به احساس و آگاهی ما می‌رسانند، و چون از تقابل بین گذشته و آینده حاصل می‌شوند، همواره سمتی به سوی آینده دارند. بنابراین چون واقعیات نهفته پشت خاطرات، من حیث وجود تاریخی آنها، زمان دارند، پس باید از بار اسارت خاطره‌ها بگریزیم و از سایه‌افکنی گذشته بر حال و معاصرت خاطرات جلوگیری کنیم تا از هجوم مرض آلود گذشته‌ها رهایی یابیم و در امان بمانیم. اما از سوی دیگر چون خاطرات دارای هستی‌مندی (دازاین) مستقل نیستند، بل بیش و پیش از هر چیز چونان تاریخ تجارب‌اند، پس ما را از گذشته به سوی آینده می‌کشانند و در حقیقت اساس این خاطرات از تقابل فضای این تجارب با افق انتظارات و توقعات ما حاصل می‌گردد.»

درآمد

در متن درآمدی که نساجی بر کتاب نوشته، چنین می خوانیم: «آنچه در این کتاب خواهید خواند، روایت یک چهرهٔ دانشگاهیِ چپ در ایران و اروپاست، که سوابق عملی متعددی نیز داشته اما وجه تئوریک او بر وجه پراتیکش غلبه دارد. از این منظر، متفاوت با عمده کتب تاریخی شفاهی خواهد بود که عمدتاً به شرح سوابق عملی خود در مبارزهٔ داخلی و خارجی با رژیم شاه و سپس تعامل و تقابل با نظام موجود پرداخته‌اند، بی‌آنکه به‌جز شرح و نقد الگوهای عملی چپ ــ اعم از لنینیستی، مائوئیستی، کاستروئیستی و… ــ فهم درخوری در زمینهٔ شناخت مناسبات اجتماعی و فلسفهٔ مبارزات انقلابی ارائه دهند یا در بازخوانی انتقادی گذشته، سخن تازه‌ای بر زبان آورند که متکی به دانش عمیق در علوم انسانی و اجتماعی باشد.

ازاین‌رو، سخن گفتن با کسی که هم در علوم انسانی صاحب‌نظر است و هم تجربه‌های سیاسی و تاریخی را از سر گذرانده، می‌تواند تجربهٔ تازه‌ای در تاریخ شفاهی باشد، با این تفاوت که فراتر از تاریخ شفاهی سیاست معاصر به تکوین و تطور علوم انسانی در ایران نیز پرداخته و نسبت آن اندیشه‌ها با افکار انقلابی را به نقد نشسته است. و نیز در قیاس با وضعیت تاریخ سیاسی و علوم انسانی ایران، پاره‌ای از تجربیات درازمدت خود در جوامع دانشگاهی و سیاسی و حتی کارگری اروپایی را بازگو کرده است.

بر همین اساس، دربارهٔ کتابی که در دست دارید باید گفت که گفت‌وگو با دکتر منوچهر آشتیانی، نه یک کتاب تاریخ شفاهی است نه یک کتاب خاطرات تاریخی صرف. برخلاف روال مرسوم کتب تاریخ شفاهی، داستان مشخصی هم ندارد؛ بدین معنا که خواننده با زندگی‌نامهٔ یک چریک یا فعال حزبی مواجه نیست که از لحظهٔ تولد تا مرگ درگیر مبارزه بوده و اینک نیز در اثر نتایج مبارزات گذشتهٔ خود از کشور رانده شده باشد. بلکه روایت یک استاد برجستهٔ علوم انسانی را خواهد خواند که خود در پاسخ به پرسش پایانی کتابی، زندگی‌اش را با فروتنی در چند سطر خلاصه کرده، و همان سطور گویای آن است که با یک ساختار رمان‌مانند یا فیلم‌گونه هم روبه‌رو نیست. خاصه آنکه سرشتی معمایی یا سرنوشتی تراژیک نیز ندارد، بلکه گوینده از خاطرات، تأملات و تألمات هشتاد سالهٔ خویش می‌گوید، درحالی‌که در هشتادوچند سالگی در منزل شخصی خود در تهران، همچنان سرزنده و سرگرم اندیشیدن و نوشتن است. به‌نحوی‌که عمده آثار علمی او نیز در همین پانزده سال اخیر منتشر شده‌اند و هنوز امیدوار است چند کار نیمه‌تمام دیگر را به پایان بَرَد که آثاری مرجع در فلسفه و جامعه‌شناسی‌اند.

بدین ترتیب مخاطب این کتاب با ذهنی دائرۀ‌المعارفی سروکار خواهد داشت که ضمن تحصیل در سه رشتهٔ فلسفه، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی فکر در یکی از بهترین مراکز علمی اروپا، به ایران بازگشته و با رویکردی انتقادی به گذشته، حال و آینده می‌نگرد. در عین حال حافظهٔ هشتادسالهٔ او به‌خوبی جزئیات تاریخی ادوار گذشته را به یاد می‌آورد که چگونه او و هم‌قطارانش در نوجوانی جذب حزب توده شدند، در نهضت ملی مصدق فعالیت کردند، به دفاع از او در روزهای کودتای ۲۵ و ۲۸ خرداد برآمدند و درنهایت سرخوردگی از شکست ملی در برابر جبههٔ استبداد ـ استعمار از میهن روی‌گردان شدند تا آنکه پس از دو سه دهه بارِ دیگر پای به خاک ایران نهند. و در آنجا نیز با تأسیس فدراسیون‌ها و کنفدراسیون دانشجویی امر مبارزه را در کنار تحصیل علم واننهادند، با این تفاوت که او جزو معدود افرادی بوده که به تحصیل در علوم انسانی اشتغال داشته و فرصتی برای تعمیق مبانی نظری مبارزه یافته است.»

پروژه‌ی تاریخ شفاهی دانشگاه در ایران

این کتاب که به «سه دانشجوی شهید دانشکده فنی دانشگاه تهران در اعتراض خونین ۱۶ آذر ۱۳۳۲ و سه دانشجوی شهید دوره دکتری دانشگاه تربیت مدرس که مرگ در راه میهن و مکتب را بر مدرسه و مدرک ترجیح دادند» تقدیم شده، نخستین کتاب از «پروژه تاریخ شفاهی دانشگاه در ایران» است.

نویسنده در درآمد کتاب این پروژه را اینگونه معرفی می کند: «آنچه با عنوان «پرسیدن و جنگیدن» پیش رو دارید، مجموعهٔ گفت‌وگوهایی است با دکتر منوچهر آشتیانی دربارهٔ تاریخ معاصر و سیر تکوین علوم انسانی جدید در ایران به عنوان اولین جلد از مجموعهٔ «تاریخ شفاهی دانشگاه در ایران». این پروژه که به همت جمعی از دانشجویان و دانش‌آموختگان سطوح عالی علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه‌های تهران در دست انجام است، در مقطع فعلی بر علوم اجتماعی و سه محورِ چهره‌ها (مدرّسان، مؤلفان، مترجمان و کنشگران دانشگاهی)، حوزه‌های آکادمیک (تاریخچهٔ دانشگاه‌ها و سیر تطور ادوار و مکاتب تألیف و ترجمه) و گرایش‌ها و مسئله‌ها (گرایشات مختلف علوم اجتماعی و نیز نقد نسبت علوم اجتماعی با سایر علوم انسانی)، متمرکز شده و امید می‌رود که در ادامه در سایر موضوعات و رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی بسط یابد.»

پانویس

This article "پرسیدن و جنگیدن" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:پرسیدن و جنگیدن. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.

📰 Article(s) of the same category(ies)

• زایش و مرگ تراژدی
• روزنه‌ی آبی
• پاره‌های انسان‌شناسی
• ما ایرانیان (کتاب)
• آقای سفیر: گفتگو با محمدجواد ظریف

---

 Facebook Page

 Follow us on Twitter !

Read or create/edit this page in another language

• پرسیدن و جنگیدن in English