پیشینه گرگان

گرگان یا آنطور که تا پیش از سال ۱۳۱۶ خوانده می‌شد: استرآباد، شهری در شمال ایران است. در قرون وسطی، عنوان «گرگان» به شهر گنبد کاووس امروزی اطلاق می‌شد؛ ولی در سال ۱۳۱۶ و به دستور رضاشاه پهلوی، این عنوان به شهر استرآباد داده‌شد.

موقعیت و اهمیت

موقعیت

یاقوت حموی در کتاب معجم‌البلدان می‌نویسد: «استرآباد شهر بزرگ مشهوریست از اعمال طبرستان در میانه ساری و گرگان از اقلیم پنجم».
از قول مهلبی در تقویم البلدان نیز آمده‌است: «استرآباد بر حد طبرستان است و از آن تا آمل که مرکز طبرستان است ۳۹ فرسنگ است». همچنین به گفته مهلبی «استرآباد بلده‌ایست از بلاد مازندران».
ظهیرالدین مرعشی در کتاب تاریخ طبرستان و رویان و مازندران می‌نویسد:

حد طبرستان از طرف شرقی دیناره‌جاری و از طرف غربی ملاط که آن قریه شهر هوسم که اکنون به فرضه روده‌سر اشتهارد دارد. حد مازندران از طرف شرقی بیشه انجدان می‌باشد و از طرف غربی ملاط می‌باشد. حد گرگان حالیا که به استرآباد مشهور است و اصلاً دهستان می‌گفتند شرقی دیناره جاری است که حد شرقی تمام طبرستان است و غربی انجدان که حد شرقی مازندران است.

به گفتهٔ ظهیرالدین مرعشی مازندران بخشی از طبرستان است و سرزمین طبرستان، هر دو ولایت گرگان و مازندران را در بر می‌گرفت.

آب‌وهوا، محصولات و اهمیت تجاری

ناحیهٔ ورکانه که آب‌وهوای نیمه‌گرمسیری داشت، مانند مانعی بود که صحرای قره‌قوم و فراتر از آن، استپ‌های داهستان را در شمال‌غربی خود، از آب‌وهوای مازندران جدا می‌کرده‌است. گرگان که توسط رودخانه‌های گرگان و اترک تغذیه می‌شود، به روایت جغرافی‌دانان مسلمان، در اوایل دورهٔ اسلامی ناحیه‌ای حاصلخیز برای کشاورزی بوده‌است. ابریشم خام عمدهٔ محصول گرگان بوده و به روایت مقدسی، تا یمن نیز صادر می‌شده‌است. اما حدودالعالم پارچه‌های ابریشمی و منسوجات ابریشمی مشکی‌رنگ را به این شهر نسبت می‌دهد. این تولیدات تا زمان حملهٔ مغول و پس از آن ادامه یافتند. بنابر گفته ابن حوقل، بندر آبسکون، مهم‌ترین بندر دریای کاسپین، خروجی صادرات گرگان بوده و از این طریق، گرگان به ماوراءالنهر و سایر سرزمین‌های درامتداد ولگا متصل می‌شده‌است.

مذهب

با توجه به تمایل مردم سرزمین‌های کاسپینی به آیین زرتشت و سبک زندگی ایرانی و هم‌چنین شورش‌های آن‌ها بر ضد سلطهٔ اعراب، اسلامی‌سازی در این شهر و منطقه آهسته بود. با این حال، بعدها مذهب شیعه به‌شکل قدرتمندی در استرآباد ظاهر شد. در گزارش‌های متون سال‌های ۴۳۰، ۴۹۹ و ۵۷۷ میلادی از گرگان به عنوان اسقف‌نشین یاد شده‌است؛ لکن از اینکه چگونه مسیحیت نسطوری در آنجا رو به زوال رفت، اطلاعی در دست نیست.

ابنیه تاریخی

جغرافی‌دانان قرون وسطی، بیش از آنکه راجع‌به ابنیه تاریخی استرآباد توضیح داده‌باشند، پیرامون آب‌وهوای مساعد و محصولات مرغوب آن صحبت نوشته‌اند. مقدسی می‌نویسد که در قرن چهارم هجری، ارگ استرآباد تخریب شد؛ و علت این خرابی بدون شک حملهٔ بوئیان و نبرد آنان با آل زیار بوده‌است. مسجد جامع شهر در بازار است و قدیمی‌ترین بنای آن، مناره‌ای آجری است که در جوار مسجد جامع قرار دارد. نقش‌های آجری و کتیبه‌های قرآنی آن مربوط به قرن ششم هجری هستند، ولی سازه‌های اطراف آن جدیدتر هستند. بر روی یک کتیبه چوبی (متعلق به سال ۱۰۱۸ قمری) که بر بالای منبر نهاده شده‌است، اینطور نوشته شده که ساخت مسجد در زمان ابوالقاسم بابا بهادرخان شروع و در عصر شاه عباس اول به اتمام رسید. کتیبهٔ چوبی دیگری به تاریخ ۱۱۵۷ قمری مرمتی را در زمان نادرشاه افشار ثبت کرده‌است.

منابع

• Bivar, A. D. H. "GORGĀN v. Pre-Islamic history". Encyclopaedia Iranica (به English).
• Bosworth, C. Edmund. "GORGĀN vi. History From The Rise Of Islam To The Beginning Of The Safavid Period". Encyclopaedia Iranica (به English).
• Neyestāni and EIr, Jawād. "GORGĀN vii. History from the Safavids to the end of the Pahlavi era". Encyclopaedia Iranica (به English).
• Bosworth, C. E.; Blair, S. "Astarābād". Encyclopaedia Iranica (به English).
• کیا، صادق (۱۳۵۳). شاهنامه و مازندران. انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.
• ستوده، منوچهر (۱۳۶۶). شهرهای ایران. دوم. انتشارات جهاد دانشگاهی. ص. ۳۰۸.
• ذبیحی، مسیح. استرآبادنامه. تهران: انتشارات امیرکبیر. ص. ۷.

This article "پیشینه گرگان" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:پیشینه گرگان. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.

This page exists already on Wikipedia.

📰 Article(s) of the same category(ies)

• خانه ی نصیرنظام
• اوزینه
• گرگسار

---

 Facebook Page

 Follow us on Twitter !

Read or create/edit this page in another language

• پیشینه گرگان in English