زری خانیم

زری خانیم (ترکی: زری خانیم Zəri xanım) یک زن قهرمان مردمی آذربایجانی اهل اورمیه بود که به دلیل رشادت‌هایش در شهر خوی در جریان نسل کشی ترک‎ها در فاجعه جیلولوق در سال 1918 مورد علاقه مردم قرار گرفت. او یک قهرمان ملی است که برای جلوگیری از افتادن خاک وطن به دست دشمن جنگید.^[۱]

فاجعه جیلولوق[ویرایش]

نسل‌کشی چیلولوق - در مارس 1918، هزاران آذربایجانی، به ویژه ساکنان شهرهای ارومیه، خوی و سلماس توسط ارامنه و چیلوها (آسوری‌ها/آشوری‌ها) قتل عام شدند.

ادعا می شود که در جریان این کشتارها 200 تا 500 هزار نفر از شیعیان آذربایجانی کشته شدند.[2] این رقم حدود 15 درصد از ساکنان آذربایجان در ایران در آن زمان بود.

جیلو از کلمه Jilo گرفته شده است. [یلو یک واحد نظامی است که در جنوب دریاچه وان در استان حکاری ترکیه امروزی واقع شده است. عمدتاً آشوریها و برخی کردها در اینجا ساکن شدند. پس از شروع جنگ جهانی اول، آشوریها با امپراتوری روسیه ائتلاف کرده و بر علیه امپراطوری عثمانی جنگیدند و به همین دلیل توسط امپراتوری عثمانی از این منطقه تبعید شدند. پس از آن، بخش عمده آشوریها به ایران و عمدتاً به ایران-آذربایجان فرار می کنند. با تعقیب آنها، امپراتوری عثمانی و قبایل کرد متحد با آن وارد غرب ایران و آذربایجان شدند.

در جریان این وقایع، آشوریها با ارامنه ائتلاف کردند و با حمایت روسیه، انگلیس و فرانسه قتل‌عام‌هایی را علیه آذربایجانی‌های ساکن در غرب ایران و آذربایجان ترتیب دادند.

در این نسل‌کشی، زری خانیم برای جلوگیری از خروج مردان از میدان جنگ، به تبعیت از یک رسم دیرینه ترک‌ها روسری خود را به زمین انداخت و مانع این کار شد، تفنگ به دست گرفت و جنگید و نگذاشت شهر خوی به دست ارامنه جیلو بیفتد و به یک قهرمان مردمی تبدیل شد.

ترانه بالازر خانیم[ویرایش]

آهنگ بالا زر خانیم یک آهنگ فولکلوریک ترکی است که هیچ ربطی به قهرمان مردمی، زری خانیم ندارد و صرفاً یک آهنگ فولکلوریک می‌باشد که برخی به اشتباه این ترانه را به زری خانیم نسبت داده‌اند که کاملا اشتباه است. به نقل از کتاب تاریخ خوی به قلم مرحوم مهدی آقاسی نام این زن قهرمان مردمی زری خانیم بوده و اهل اورمیه می‌باشد و بعدا عروس خاندان آقاسی شده و به خوی می‌آید.^[۲]

بالا زر خانیم

ال‌ده تاپانچا بالا زر خانیم

غیرتین قوربان بالا زر خانیم

شلته‌نی آت قاچ بالا زر خانیم

گلرم دالینجا بالا زر خانیم

اؤلرم یولوندا بالا زر خانیم

الده تاپانجا بالا زر خانیم

گلرم دالینجا بالا زر خانیم