لکستان

الگو:کاربرد های دیگر

لکستان
[[پرونده:{{{نقشه موقعیت}}}|200px]]
منطقه زمانی	IRST (گرینویچ+۳:۳۰)
-تابستان (دی‌اس‌تی)	IRDT (گرینویچ+۴:۳۰)

لَـکـِسـتـان خاستگاه مردم لک در غرب ایران است که منطقه ای مشترک ( اما غیر حقوقی ) در ۴ استان غربی ایران یعنی استان لرستان ، استان کرمانشاه ، استان همدان و استان ایلام است . واژه لکستان از دو واژه لک و ستان تشکیل شده . لک به معنی ۱۰۰هزار و ستان به معنی سرزمین است که لکستان به معنی سرزمین لک هاست . در تقسیمات کشوری ، لکستان یک منطقه حقوقی محسوب نمی‌شود ، اما مردم لک و مردم خطه زاگرس از مناطق لک نشین به عنوان لکستان یاد می کنند . علاوه بر این ، تقریباً تمامی نویسندگان و شعرای لک زبان و لک تبار در آثار خود ، به علاوه عنوانهایی چون مناطق لک نشین یا محل زندگی گویشواران لک ، از عنوان لکستان استفاده می کنند . در کتاب پشمینه پوشان که یکی از جامع ترین کتابها در خصوص فرقه های گوناگون متصوفه و اهل حق میباشد از مناطق لک نشین به نام ایلات لکستان به عنوان یکی از خاستگاه های آیین اهل حق در کنار کردستان و لرستان یاد شده است . . مردم لک حدود ۲٬۵۰۰٬۰۰۰ نفر جمعیت دارند

وجه تسیمه

لک در فارسی به معنی صدهزار بوده و احتمال می‌رود نام گذاری لک‌ها به خاطر جمعیت خانوار آنها در آن زمان بوده‌است. این جمعیت اتحادیه‌ای از قبایل کوچ‌رو هم زبان بوده‌است.

همچنین موارد مشابه دیگری در جهان با این اسم موجود می‌باشد از جمله :لک واحد پول جمهوری آلبانی، لک در هند به عنوان یکای عددی صدهزار، لک یا لاک در جمهوری داغستان.

خانم فریا استارک جهانگرد و سفرنامه نویس بریتانیایی که سفرهای متعددی به خاورمیانه داشته و در سالهای ١٣١٠ و ١٣٠٦ وارد ایران میشود در سفر خود از مناطق لک نشین دیدن کرده است و در کتابی با عنوان سفری به دیار حشاشیون که به کوشش علی محمد ساکی به زبان فارسی برگردانده شده است و این کتاب زیر عنوان سفرنامه الموت لرستان و ایلام می باشد به شرح و حال زندگانی و موقعیت جغرافیایی مردم لک و خوی و خصلتهای ایشان می پردازد . خانم استارک در سفرنامه اش در حدود ١٥٠ تا ٢٠٠ سال پیش ، از طایفه بیرانوند ، از شهر الشتر (چندین شب مهمان خانواده معروف حاجی کریم خان)، از شهر نورآباد (مهمان خانواده معروف سالاری قلعه کفراج)، و از دیگر مناطق لک نشین چون کنگاور ، هرسین، کرمانشاه ، بیستون و ... بازدید کرده است. برخی از جملاتی که فریا استارک در سفرنامه اش درباره مردم لک بیان میکند: « مردمان لک مردمانی با فرهنگ ، با اصالت و متمدن بودند که در این سرزمینها همه نوع فرهنگ و پیشرفتی از آنان دیدم به جز دین که به نظر میرسید این مردمان هیچگونه دینی نداشتند » .

فرهنگ

پوشش مردمان لک

نوشتار اصلی: لباس لکی

لباس لکی (به لکی: پِرتال لَکی) لباس سنتی لکی برگرفته از فرهنگ، دین و… مردمان لک در گذشته و حال است؛ و از نمادهای مهم مردم لک می‌باشد. کاربرد این پوشاک در بین مردم لک به قدری فراگیر بوده‌است که اشعاری هم به این مضمون سروده‌اند. این لباس بر حسب شغل و فصل‌های سال و سن افراد دچار دگرگونی می‌شود لباس مردانه

• کلاه (به لکی: کلاؤ): جنس این کلاه از نمد است.
• سِتِره: تنی پوشی بلند که تا پشت زانوها امتداد دارد. این تن‌پوش را می‌توان یک پالتو محلی دانست. امروزه به سبک کت و شلوار غربی یقه و سر آستین‌های آن دوخته می‌شود.
• شال: بر روی ستره بسته می‌شود.
• شاوال shawoal:پایپوش مردان لک چیزی شبیه شلوار فارسیست با دوختی ساده و بدون جیب؛ و دمپاهای چین چین وبسیار دوخت.
• گیوه: نوعی کفش که از جنس نخ می‌باشد.
• قوه: همان قبا فارسی که در گذشته از اجزا مهم لباس لکی بوده‌است.
• چوخا: به همان سبک چوخای بختیاری است البته تفاوت‌های جزئی در اندازهٔ خطوط دارد.

شعری در وصف ستره:

یاران کیِ دییِ کُر ویِ رنگینی

سترهٔ لطیفی، شالیِ گلونی

لباس زنانه

• هَراتی یا گُلوَنی یا لَچِک : نوعی روسری می‌باشد که مردان و زنان لک بر سر می‌بندند. این روسری در رنگ‌های مختلف تولید می‌شود، اما عامه پسند آن با زمینهٔ سیاه و گل‌های سفید؛ قرمز یا بنفش تزئین می‌شود. اندازهٔ هَراتی بزرگتر از لَچِک است.
• کِراس: پیراهن بلندی که تا مچ پا را می‌پوشاند.. کراس در رنگها ی مختلف با گلهای زیبا دوخته می‌شود. در گذشته این نوع پیراهن لکی با نام پارچه خوانده می‌شد.
• کُلنجه یا سرداری: لباس سنتی زنان لک است که بر روی لباسهای دیگر پوشیده می‌شود. علت نامگذاری‌آن به سرداری این است که شبیه لباس رویین سرداران بزرگ بوده‌است و”ی” آن”ی”نسبت است. این لباس کلاً از مخمل با رنگهای شاد و زیبا تهیه می‌شود. طوری دوخته می‌شود که همانند پالتو تا زیر زانوها را بپوشاند. قسمت‌های سر دست ویقه از مخملی رنگی که با مخمل اصلی در تضاد نباشد. این لباس مخصوص جشنها ومهمانیها ومراسم رسمی بوده‌است. هم اکنون فقط در مراسم عروسی از زنان لک آن را می‌پوشند.

شعری فولکور در وصف سرداری و کلنجه:

سَرداری مَخمَل کُلَنجه زَرّین

هر گوا کوگی کی داته سی گَرّین

• لرزونه: شی زینتی است که از سکه و گوی ومهره وتعدادی هلهله درست می‌شود. این وسیله به گلونی آویزان می‌شود.

برخی صنایع دستی مردم لک

• سیاه چادر بافی عشایر

سیاه‌چادر که در زبان لکی، «داووار» یا «سێاه ماڵ» گفته می‌شود و قدمت آن به هزاره‌های قبل از میلاد بر می‌گردد. سیاه چادر نوعی چادر است که از موی بز سیاه و توسط زنان عشایر بافته می‌شود. عشایر در کوچ‌های ییلاق و قشلاق برای اقامت خود معمولاً در زیر این سیاه چادرها زندگی و استراحت می‌کنند.

بازی های محلی لکستان

دال پالان نام یکی از بازی های سنتی و محلی مناطق لک نشین غرب کشور ، در لکستان است. این بازی در برخی مناطق لر و کردنشین در همجواری مناطق لک نشین نیز وجود دارد. این بازی که پالان (Palaan)، دال پلو (Daal palo)، دال پل (Daal pal) و دال پران (Daal parraan) نیز نامیده میشود شبیه به بازی دارت و بولینگ اروپایی است و در آن رقابت بین دو تیم بر سر هدف قرار دادن اهدافی سنگی است. در این بازی در هر یک از دو سوی میدان که معمولا زمینی خاکی و هموار در فضای آزاد است تعداد ٣ هدف سنگی که دال (Daal) نامیده میشوند پشت سر هم و در راستای یک خط مستقیم قرار داده میشود. در فرهنگ و واژه نامه لکی کیان دال هدفی که در بازی محلی دال پل به مانند سیبل مورد اصابت سنگ قرار می گیرد معنی شده . در این بازی دال ها را بصورت عمودی و در یک خط مستقیم در زمین فرو می‌کنند که راست بایستند. فاصله بین هر کدام از دال ها در یک سوی میدان حدود ١ متر و فاصله بین دو سوی میدان حدود ١٠ متر یا بیشتر است . این اهداف سنگی (دال ها) معمولا لاشه سنگهایی با اندازه های تقریبی ٢٠ در ٢٠ سانتی متر هستند نحوه بازی نیز به این شکل است که هر کدام از دو تیم دارای چند بازیکن هستند . معمولا به دلیل اینکه هر تیم دارای ٣ هدف سنگی است از ترکیب ٣ نفر در هر تیم استفاده میشود . چنانچه تعداد نفرات دواطلب برای شرکت در بازی بیشتر از ٦ نفر و به عنوان مثال ٨ نفر باشد ، آنگاه تیم ها ٤ نفری خواهد بود. معمولا تعداد بازیکنان هر تیم حداقل ٢ و حداکثر ٧ یا ٨ نفر است . فرایند انتخاب بازیکنان و تقسیم آنان بین دو تیم یارکشی (Yaarkashi) نامیده میشود به این شکل است که از بین افرادی که مایل به شرکت در بازی هستند ٢ نفر به عنوان سرمرد (Sar mard) که همان سرگروه و کاپیتان است انتخاب میشوند. سر مردان معمولا بزرگترهای جمع هستند. این دو نفر با توافق ، تر یا خشک ( که بدیلی از شیر یا خط می باشد ) که در زبان لکی تَر یا هوشک تلفظ میشود ، مشخص می کنند که چه کسی باید اول یار انتخاب کند. سپس به صورت نوبتی هر کس افرادی را از بین گروه انتخاب می کند تا افراد به دو گروه مساوی تقسیم شوند. بدین صورت که پس از انتخاب هر نفر توسط یک سر مرد نوبت به انتخاب توسط سر مرد دیگر میرسد. اگر تعداد کل افراد فرد باشد و نتوان آنها را به دو گروه مساوی تقسیم کرد ، گروهی که یک نفر کمتر دارد حق دارند که یک سنگ اضافی پرتاب کنند که به پرتاب کننده سنگ اضافی جیک (Jik) می گویند .

دین

به‌طور کلی لک‌ها خود را شیعه دوازده امامی معرفی می‌کنند . عده‌ای از لک‌ها به خصوص در شهرستان‌های کرمانشاه ، صحنه ، نورآباد ، نهاوند ، کوهدشت و برخی دیگر از مناطق و دهستانهای مناطق لک نشین ایران پیرو آیین یارسان (اهل حق) هستند . مراسم دینی اجرا شده توسط اهل حق و در میان لک‌ها با علویان ترکیه مشابهت‌هایی دارد .

تاریخ

پرونده:5b21906961914-9630244.jpg

مناطق مورد ادعای لکستان

برخی از طوایف لک در اوایل حکومت صفویه بعد از قتل شاهوردی خان آخرین اتابک لرستان به دستور شاه عباس از نواحی ماهیدشت برای حمایت از والی جدید که به دستور شاه عباس گماشته شد بود به شمال لرستان وارد شدند .

مهمترین ایلات لک ایران عبارتند از:گراوند، ایتیوند، آدینه وند، ایل یوسفوند، کلیوند، جلیلوند، حسنوند، آزادبخت، ترکاشوند، کاوشوند (کاوه شاهوند) و زردلان،جلالوند، قیاسوند، طایفه مستقل عثمانوند، بخش شاهیوند، طایفه خواجه‌وند، ایل مافی، ایل باجلان، بالاوند و ایل بیرانوند که در نواحی ایلام و کرمانشاه و لرستان مأوا داشته‌اند.

کاسیان

به باور بعضی از مورخان سابقه حضور برخی از اقوام در زاگرس به هزاره‌های قبل از میلاد بر می‌گردد (روزنامه باختر، شمارە١٧٩٨ مورخ ١٤/٦/٩٢ رازهایی از آنوبانی نی, هادی نوروزی) یکی از این اقوام باستانی که در دامنه‌های زاگرس و دره سیمره سکونت داشته‌اند دولت متمدن کاسیان بوده است، این قوم بیش از ٥٠٠ سال در بین‌النهرین و بر بابل سلطنت کرده‌اند. عده‌ای کثیری از محققین مکان اصلی کاسی‌ها را کوههای زاگرس در شمال و غرب لرستان یعنی لکستان می‌دانند. عیلامی‌ها به این قوم کاسی و آشوریان آنان را با نام کاشو می‌شناختند. رئیس این قوم «گانداش» نام داشت. نام دریای کاسپین (خزر) از نام این قوم گرفته شده و آثار زیاد دیگری از این قوم در مناطق زاگرس و دره سیمره در شهرهایی چون نهاوند، هرسین، نور‌آباد، خاوه، الشتر، کوهدشت و... به دست آمده است و این آثار نشان می‌دهد که به احتمال زیاد کاسیان همان اجداد قوم کهن لک هستند.

جغرافیا

پرونده:نقشه لکستان.jpg

غار میر ملاس:

غار میر ملاس در کوه(زرهون) و در فاصله ۱۵ کیلومتری شمال غربی شهر کوهدشت لرستان واقع شده است. این غار به مرور زمان در هم ریخته و در حال حاضر سایبانی بیش از آن باقی نمانده است، نقاشی هایی در دوطرف جنوب و شمال غار روی دیوار سایبان نقش بسته که در معرض تخریب عوامل طبیعی و انسانی قرار دارد بیشتر نقاشی ها صحنه هایی از شکارگاه یا رزمگاه را مجسم می سازند برخی نیز نقش حیواناتی هستند که نمی توان نوع آن ها را تشخیص داد.

غار میر ملاس نخستین غاری است که بر روی دیوارهای آن رنگین نگارهایی به جا مانده از ۱۲ هزار سال یافت شده است.(مربوط به عصر نوسنگی که البته در مورد قدمت آن هنوز تاریخ دقیق و قابل استنادی مطرح نشده است و در مورد قدمت ۱۲ هزارساله شک و تردید بسیاری وجود دارد و به نظر دور از واقعیت تاریخی باشد.

سنگ نگارهای این غار پس از غارهای " لاسکو " و " کرکس " در فرانسه سومین غاری است که نگاره های رنگین بر روی دیوارهای خود دارد نقاشی ها و نگاره هایی که بر دیوارهای جنوبی و شمالی این غار باقی مانده بیش تر صحنه هایی از رزم شکار انسان و حیوان را نشان می‌دهد نقوش حیوانی چون گوزن، گاو، سگ، روباه و به مخصوصا اسب و سوار در حال تیر اندازی و شکار موضوعات رزمی با رنگ‌های قرمز و سیاه بر دیواره این غار دیده می شود که در میان سنگ نگاره های باستانی کشور ایران بی مانند است.

محوطه باستانی باباجان:

این محوطه باستانی در ۵ کیلومتری غرب نور آباد واقع شده و نخستین بار توسط گلرکاف مید از دانشگاه لندن در فاصله سال‌های ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۷ خورشیدی(۱۹۶۳ تا ۱۹۶۸ میلادی) مورد کاوش قر ار گرفت که در نتیجه آن چهار دوره تاریخی و پیش از تاریخ مربوط به دوره های مادی، هخامنشیان، قرن نهم تا هشتم قبل از میلاد و هزاره سوم قبل از میلاد در آن شناسایی شد.

این محوطه تاریخی از یک تپه مرکزی و چندین تپه در غرب و شرق تشکیل شده که تاکنون تنها تپه مرکزی و شرقی آن مورد بررسی باستان شناسی قرار گرفته است.

دراین کاوش‌ها ده‌ها اثر شامل ظروف سفالی و سفالینه‌ها، اسکلت‌های مدفون شده، اشیا مفرغی و مجموعه‌ای از دسته‌های شیرهای لوله‌ای و کوزه‌ها با طرح و شکل‌های مختلف به دست آمده که هریک گوشه‌ای از فرهنگ و تمدن ایران را در هزاره‌های پیش از میلاد هویدا می‌کند.

وجود ابنیه بزرگ بابا جان از اهمیت سوق‌الجیشی این منطقه در هزاره اول قبل از میلاد حکایت دارد و گواه این است که این تپه مرکزی اداری و مقر روسای محلی بوده است.

در این کاوش ها همچنین نخستین آجرهای منقوش فلات ایران به تعداد ۲۰۰عدد بدست آمد که نشانگر نوعی کتیبه یا تزئین دیواری برجسته ونقاشی شده است. این آجرها که دارای طرح های استاندارد و معین هستند در طیف متنوعی از طرح ها و مدل های معکوس قرار دارند. این آجرها در تزئین سطوح جانبی اتاق منقوش که گفته می شود یک تخت گاه شاهی و یا یک پرستشگاه بوده بکار رفته اند. در حال حاضر دو نمونه از آن در موزه های اشمولین بریتانیا و تعدادی نیز در موزه ملی ایران نگهداری می شود.

سرخدم کوهدشت:

کوه چنگری در ارتفاعات شمالی شهر کوهدشت و در دامنه شمالی آن منطقه باستانی سرخدم لکی قرار دارد. این منطقه به صورت طبیعی تراس بندی شده است و با دخالت آدم به صورت پلکان بزرگ در آمده است که در بین صخره ها محصور است ابتدای دوره تاریخی این منطقه به عصر آهن جدید می رسد در کنار این محوطه سرخدم لری وجود دارد که نیایشگاهی از نیمه دوم عصر آهن است بناهای سرخدم لکی نیایشگاه نبوده و بناهای متعدد در آن دیده می شود.

در سرخدم لکی آثار معماری سفال، فلز، سنگ و… کشف شده است که به عصر آهن جدید تعلق دارد وجود سفالینه‌های دوران اسلامی در این محل نشانگر آبادانی آن در این دوره است در سرخدم لکی آثار معماری مسقف پیدا نشده است و احتمالاً این محل اقامتگاه کوچ نشینان بوده است. معماری این محل را می‌توان با معماری تپه باباجان و تپه گیان مقایسه کرد. سفال نخودی رنگ گونه غالب این منطقه است. تزیینات سفال‌ها، ساده هستند. مهر سنگی به‌دست آمده از این ناحیه قابل قیاس با مهرهای ایلامی است و تصویر فردی نیایشگر و حیوانی بالدار شبیه عقرب بالدار است.

زبان

نوشتار اصلی: زبان لکی

پروفسور رودیگر اشمیت در کتاب راهنمای زبان‌های ایرانی لکی را به عنوان یکی از گویشهای زبان کردی معرفی می‌کند . ویلیام فرالی لکی را شاخه‌ای از زبان لری می‌داند. برخی زبانشناسان لکی را در شاخه گویش‌های جنوبی کردی طبقه‌بندی می‌کنند ، اتنولوگ آن را زیرشاخه چهارم کردی طبقه‌بندی می‌کند. بعد از تحقیقات اسکار مان و کارل هادانک همهٔ زبان شناسان و برخی از دانشمندان دیگر زبان لکی را درشاخهٔ زبان‌های ایرانی شمال غربی قرار دادند اما به تازگی برخی از زبانشناسان بر اساس یک رویکرد علمی جدید که آغاز کرده‌اند به‌طور کلی در مورد این شیوهٔ طبقه بندی شک دارند. اسکار مان معتقد بود لکی تفاوت‌هایی با سایر گویش‌های کردی دارد اما از لری نیز جداست ، بنابراین در دسته‌بندی وی لکی به عنوان یک دسته جدا از گویش‌های جنوبی زبان کردی دسته‌بندی شده‌است . محمد دبیرمقدم زبان شناس ایرانی و استاد گروه زبانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی در کتاب رده‌شناسی زبان‌های ایرانی لکی را به عنوان زبانی مستقل و جدای از کُردی و لُری طبقه‌بندی کرده‌است. وی در این پژوهش بر لهجه دلفان و کوهدشت متمرکز بوده‌است. . فرامرز شهسواری زبان لکی را زبانی مستقل از کردی و لری می داند . به عقیده فرامرز شهسواری لکی از قواعد گویشهای کردی تبار تبعیت نمی‌کند و اشتراک بین زبان لکی و سایر گویشهای زبان کردی به دلیل اشتراک میان همه زبانهای شمال غربی ایران است .

ثبت ملی زبان لکی

لکی به عنوان زبانی قدیمی از طرف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جمهوری اسلامی ایران در جلسهٔ روز ۱۰ مرداد ۱۳۹۶ خورشیدی، به عنوان اثری ملی در حوزهٔ میراث ناملموس ثبت شد.

واکنش ها به ثبت ملی شدن زبان لکی

ثبت زبان لکی به عنوان یک زبان مستقل و جدای از زبان کردی واکنش منفی وتندی را از طرف کردهای سنی مذهب ایران و کردهای عراقی در پی داشت و باعث شد دانشجویان دانشگاه مهاباد طی نامه‌ای از سازمان میراث فرهنگی تقاضا کنند از این تصمیم صرف نظر کند.

احزاب کرد اپوزسیون ایران هم آن را آسمیلاسیون و تفرقه افکنی دربین کردها قلمداد کردند.

ولی بیشتر مردم لک ثبت زبان خود را جشن گرفتند که بیشتر گردهمایی و جشن‌ها در این رابطه در هرسین بود.

منابع

This article "لکستان" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:لکستان. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.

📰 Article(s) of the same category(ies)

• حسین رضا اسدی
• خاندان اسفندیاری بالاوند
• فرهاد حیدری گوران
• محمود خان بالاوند
• گاهشماری لکی
• میرزا احمدخان بیرانوند
• گورستان میانی صاحب

---

 Facebook Page

 Follow us on Twitter !

Read or create/edit this page in another language

• لکستان in English