ملا فیض‌محمد کاتب هزاره
| فیض‌محمد کاتب هزاره | |
|---|---|
 فیض‌محمد کاتب هزاره | |
| زاده | ۱۲۴۱ ولایت غزنی، افغانستان |
| درگذشته | ۱۲ حوت/اسفند کابل، افغانستان |
| شغل | تاریخ‌نگار، روشنفکر، خوشنویسی، افسر دادگاه افغانستان و منشی امیر حبیب‌الله خان |
| زبان | فارسی، عربی، پشتو، اردو و انگلیسی |
| ملیت | افغانستانی |
| شهروند | کابل، افغانستان |
فیض‌محمد کاتب هزاره بیشتر شناخته‌شده به‌نام کاتب (زادهٔ ۱۶ رمضان ۱۲۷۹ ه. ق، غزنی - درگذشت ۱۶ جدی/دی ۱۳۰۹ ٬کابل) نویسنده و تاریخ‌نگار معاصر افغانستان که از قوم هزاره بود. آثار او به عنوان یک منبع معتبر در خصوص تاریخ معاصر افغانستان شناخته می‌شود. از معروف‌ترین آثار او می‌توان به کتاب سراج التواریخ اشاره کرد که در ۵ جلد نوشته شده‌است.[۱] فیض‌محمد کاتب به علت مهارت بالایی که در خوشنویسی و نویسندگی داشت توانست به دربار حکومت عبدالرحمان خان و فرزند او حبیب‌الله خان راه پیدا کند و در سمت منشی دربار گماشته شود، از همین روکار نوشتن نامه‌ها و فرمان‌های دولتی در اختیار او گذاشته شد و لقب کاتب از همین رو بر وی گماشته شد.[۲][۱]
زندگی‌نامه[ویرایش]
فیض‌محمد کاتب هزاره زادهٔ ۱۶ رمضان ۱۲۹۷ هجری قمری در روستای زرد سنگ از منطقه قره‌باغ ولایت غزنی است. پدر او "سعید محمد" از طایفه هزاره محمد خواجه بود که در زمان جنگ‌های خونین که در میان اقوام افغانستان به راه افتاد به ناهور کوچ کرد و وکالت و ریاست قوم محمد خواجه را بر عهده داشت. کاتب هزاره تحصیلات ابتدایی خود را در مکاتب سنتی در زادگاهش به انجام رسانید و برای تکمیل تحصیلات به قندهار، لاهور، کابل، نجف رفت و آموزش‌های حکمت، لغت، نجوم، حساب، جبر و زبان‌های عربی، پشتو، اردو و انگلیسی را فرا گرفت. کاتب هزاره به دلیل مهارت زیاد در نویسندگی و داشتن خط زیبا به پیشنهاد محمد سرور اسحاق‌زایی به عضویت دارالانشاء و مجلس تألیف حکومت درآمد.[۲] کاتب در سال ۱۳۲۰ قمری (۱۲۸۱ خورشیدی) به دستور حبیب‌الله خان کار نویسندگی را آغاز کرد.[۳]
عبدالرحمن خان[ویرایش]
کاتب پس از بازگشت به افغانستان به دربار عبدالرحمن خان راه یافت و به عنوان نویسنده فرمان‌ها و نامه‌های دولتی در دربارهٔ عبدالرحمن خان انتخاب گردید و به کاتب معروف شد.[۴]
حبیب‌الله خان[ویرایش]
حبیب‌الله خان با توجه به شناختی که در مهارت فیض‌محمد کاتب در تاریخ‌نگاری یافته بود به وی اجازه داد کتابی در خصوص تاریخ افغانستان از زمان احمد شاه ابدالی تا زمان حکومت وی بنویسد و به همین دلیل همه بایگانی‌های دولتی، اسناد و مدارک دست اول، نامه‌ها و فرمان‌ها گزارشهای روزانه و سایر نوشته‌های موجود را در اختیار کاتب گذاشت.[۲] فیض‌محمد کاتب دو کتاب تحفة الحبیب و سراج التواریخ را در این زمان نوشت. فیض‌محمد کاتب در زمان حبیب‌الله خان به سمت منشی رسید.[۳] در همین دوران بخاطر عضویت در یک گروه مشروطه خواه مدتی به زندان افتاد اما سپس آزاد شد.[۲]
امان‌الله خان[ویرایش]
به استناد در برخی منابع از وزارت خارجه کاتب در اوایل حکومت امان‌الله خان در سال ۱۲۹۹ منشی هیئت متشکل از مولوی عبدالواسع آخوندزاده (قندهاری) و بدری بیگ را بر عهده داشت. این هیئت موظف بودند تا قوانین کشور را بر اساس موازین شرعی تنظیم کنند. وی که اثر اتحاد نظر مجتهدین و فقرات شرعیه را نوشته بود فتوا به لغو نظام بردگی در افغانستان دادند و با تأیید امان‌الله خان بسیاری از اسیران هزاره، بدخشانی و نورستانی از بردگی نجات یافتند.[۳] مهدی فرخ سفیر ایران در افغانستان در کتاب کرسی نشینان کابل نوشته‌است که کاتب در دوران امان‌الله خان و در زمان وزارت نادر خان به مدعی العلومی تعیین گردید اما به دلیل اعتراض برخی وزرا مانع از تصدی مشارعلیه شدند و پس از آن کاتب به عنوان وکیل هزاره‌ها انتخاب شد.[۲] وی بعدها در مدرسه حبیبیه مشغول به تدریس شد به تألیف کتاب‌های درسی اشتغال داشت و عضو هیئت علمی بود.[۱] برخی منابع ادعا دارند وی در زمان امان‌الله خان در لویه جرگه پغمان حضور داشت و خواستار به رسمیت شناختن مذهب تشیع در افغانستان شد، که با مخالفت برخی از روحانیان تندرو سنی مذهب مواجه و مورد ضرب و شتم قرار گرفته‌است.[۲][۳]
حبیب‌الله کلکانی[ویرایش]
پس از فرار امان‌الله خان و به قدرت رسیدن حبیب‌الله کلکانی، وی کاتب هزاره را به همراه هیاتی از رجال هزاره برای گفتگو با مردمان هزاره که طرفدار امان‌الله بودند فرستاد تا آنها را ترغیب به صلح با حکومت کنند. برخی خبرها و شایعات کاتب هزاره را متهم به دعوت کردن مردمان هزاره به پایداری و عدم سازش با حکومت کلکانی کردند.[۱] به علت همین خبرها و گزارش‌ها، پس از بازگشت وی از مناطق هزارستان، او را دستگیر کردند و مورد ضرب و شتم و شکنجه قرار دادند.[۲][۱]
محمد نادر خان[ویرایش]
وی پس از شکنجه فراوانی که در دوران حبیب‌الله کلکانی دیده بود، در زمان محمد نادر خان بسیار ضعیف شده بود. بسیاری از منابع ادعا دارند وی در زمان نادر خان به ایران سفر کرده و پس از بازگشت به افغانستان از دنیا رفت.[۵][۲]
مشروطه خواهی[ویرایش]
کاتب هزاره در دوران حکومت حبیب‌الله خان عضو یک گروه سری مشروطه خواهی به نام جنبش مشروطیت اول که گروهی از روحانیان، دانشمندان و روشنفکران آن را تشکیل می‌دادند بود رهبری این جنبش را روحانی به نام مولوی محمد سرورخان واصف بر عهده داشت. این جنبش هدفشان تحول در ساختار حکومت و برپایی نظامی با مشارکت مردم در افغانستان بود. بعدها این فعالیت این گروه افشاء گردید و اعضای برجسته آن اعدام یا روانه زندان شدند. کاتب هزاره که اعضای برجسته این گروه بود مدتی به زندان فرستاده شد اما حبیب‌الله خان او را به علت خدماتی که انجام داده بود عفو و از زندان آزاد کرد.[۲][۶]
درگذشت[ویرایش]
بسیاری معتقد هستند که کاتب هزاره بر اثر شکنجه‌های بسیاری که در زمان حبیب‌الله کلکانی دید، درگذشت. میر غلام محمد غبار در کتاب افغانستان در مسیر تاریخ آورده که کاتب هزاره پس از بازگشت به کابل مورد خشم کلکانی قرار گرفت و شکنجه شد. در اثر این شکنجه‌ها کاتب هزاره مریض شد و برای درمان به ایران رفت و بعد از معالجه و بازگشت در افغانستان درگذشت.[۵] برخی دیگر ادعا دارند وی در سال اول حکومت نادر خان برای زیارت علی بن موسی الرضا به مشهد سفر کرد و پس از بازگشت از دنیا رفته‌است و در ۱۶ جدی/دی در «بالا جوی» منطقه چنداول کابل به خاک سپرده شد.[۲]
آثار[ویرایش]
آثار به جا مانده از کاتب هزاره در آرشیو ملی افغانستان بیش از ده هزار صفحه از یاداشت‌های مختلف در خصوص رویدادهای افغانستان می‌رسد که بعضی از آنها چاپ و مورد استفاده قرار گرفته و از قسمتی دیگر نپذیرفته‌است.[۷]
برخی از مهمترین آثار وی شامل موارد زیر می‌شود:
- تحفة الحبیب: اولین اثر کاتب هزاره هست که به دستور حبیب‌الله خان مأموریت یافته بود تا وقایع عصر احمد شاه ابدالی، وقایع عهد عبدالرحمن خان و اوضاع اثر خود حبیب‌الله خان را به رشته تحریر بیاورد.[۳] این کتاب در ۳ جلد نوشته شده‌است.[۲][۸][۷]
- جلد اول: این جلد کتاب حوادث افغانستان را از سال ۱۱۶۰ ه.ق تا سقوط سلسله سدوزایی در ۱۲۵۸ ه.ق را در بر می‌گیرد.[۷]
- جلد دوم: این جلد کتاب رویدادی‌های افغانستان را از سال ۱۲۵۸ ه.ق تا ۱۲۹۷ ه.ق روایت می‌کند.[۷]
- جلد سوم: هرچند تا سال‌ها گمان بر دو جلد بودن کتاب تحفه الحبیب بود اما در سالهای اخیر این جلد کتاب به آرشیو ملی عرضه شد و حوادث سالهای ۱۲۹۷ ه.ق تا ۱۳۰۷ ه.ق را در بر می‌گیرد.[۷]
- سراج التواریخ: مهمترین کتاب تاریخ افغانستان و فیض محمد کاتب هزاره است که تاریخ ۲ قرن اخیر افغانستان را شرح داده‌است. کتاب سراج التواریخ در ۵ جلد نوشته‌است و منابع نویسنده کتاب‌های معتبر، نقل قول‌های افراد نخبه و اسناد رسمی آرشیو دولت افغانستان است.[۱][۹][۸][۷]
- جلد اول: جلد اول کتاب وقایع سالهای ۱۱۶۰ ه.ق تا ۱۲۵۸ را دربردارد و در ۱۹۴ صفحه با قطع بزرگ نوشته شده‌است.[۱۰][۷]
- جلد دوم: جلد دوم کتاب سراج التواریخ از ۱۲۵۹ ه.ق که زمان استقرار امارت دوست محمد خان است آغاز می‌یابد و تا سال ۱۲۹۷ ه.ق که حکومت محمد یعقوب خان سقوط کرده‌است ادامه می‌یابد. این کتاب در ۱۸۳ صفحه به قطع بزرگ نوشته شده‌است.[۱۰][۷]
- جلد سوم: جلد سوم وقایع سالهای ۱۲۹۷ ه.ق تا ۱۳۱۴ ه.ق را شرح می‌دهد که در ۸۶۲ صفحه نوشته شده‌است.[۱۰][۷]
- بخش دوم از جلد سوم سراج التواریخ: این کتاب وقایع پنج ساله ۱۳۱۴ تا ۱۳۱۹ هجری قمری را شامل می‌شود که در زمانش از چاپ بازداشته شده بود و در ۴۱۶ صفحه نوشته شده‌است.[۷]
- جلد چهارم: جلد چهارم کتاب سراج التواریخ به شرح رویدادهای حکومت حبیب‌الله خان می‌پردازد.[۱۰][۷]
- جلد پنجم: به شرح احوالات دوران امان‌الله می‌پردازد که سرنوشت دقیقی از آن معلوم نیست.[۱۱][۷]
- فیضی از فیوضات: این کتاب را کاتب هزاره هنگامی که با رسمیات کمتر ارتباط داشته و مکلف به رعایت بعضی نکات نبوده نوشته و از چشم‌دیدها و استدراکات خود مطالب انتقاد آمیزی نسبت به کار داران بزرگ وقت جا داده‌است.[۹][۸][۷]
- تاریخ حکمای متقدمین: این کتاب را کاتب هزاره هنگامی که از امر تاریخ‌نگاری به صورت رسمی فراغت داشت نوشت و به حیات حکمای قدیم بحث می‌راند. این کتاب در سال ۱۳۰۲ خورشیدی به چاپ رسیده‌است.[۹][۸][۷]
- تذکره انقلاب: به رویدادهای دوران حبیب‌الله کلکانی می‌پردازد که در ۲۰۹ صفحه نوشته شده‌است.[۹][۸][۷]
- امان الانشا: علی محمد فرزند کاتب هزاره گفته بود که پدرش کتابی در انشا نوشته که مفقود هست. بعدها نوه کاتب به یکی از محققین گفته که کتاب امان الانشا در نزد عمویش موجود است.[۹][۷]
- تاریخ عصر امانیه: طی دستوری که امان‌الله خان در ۱۲۹۹ محمد کاتب موظف به نگارش تاریخ افغانستان تا عصر خود امان‌الله این کتاب نوشته شده‌است. هرچند این کتاب فعلاً در دسترس نیست.[۹][۷]
- فقرات شرعیه: نامه‌ای مربوط به سال ۱۳۹۹ در آٰرشیو ملی افغانستان موجود است که امان‌الله طی دستوری، از محمد کاتب هزاره خواستار نگارش کتاب فقرات شرعیه و به تصدیق ملا عبدالواسع آخوندزاده شده‌است.[۹][۷]
از دیگر آثار و نوشته‌های وی می‌توان به تحفه الاخوان، فیض الامان، استقلال افغانستان، شرح اصول دین مولانا محمد علی رشتی «شرح این کتاب از ملا فیض محمد کاتب است»، سبب و سر مبتلا شدن نفوس ناطفه انسانیه، رساله‌ای درباره «وجه تسمیه افغانستان»، نژاد نامه افغان، دیوان شهاب ترشیزی، در بیان فیوزهای ضربدار را نام برد.[۹][۸][۷]
مدال کاتب هزاره[ویرایش]
در مراسم هشتاد و هشتیم سالگرد درگذشت کاتب هزاره، محمد اشرف غنی رئیس‌جمهور افغانستان از افزوده شدن مدال افتخاری محمد کاتب هزاره به جمع مدال‌های رسمی افغانستان به منظور قدردانی از زحمات او خبر داد.[۱۲][۱۳]
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ «یادی از «فیض محمد کاتب»؛ تاریخ‌نگار شهیر افغانستان». خبرگزاری فارس. ۱۶ دی ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۸.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۲٫۰۰ ۲٫۰۱ ۲٫۰۲ ۲٫۰۳ ۲٫۰۴ ۲٫۰۵ ۲٫۰۶ ۲٫۰۷ ۲٫۰۸ ۲٫۰۹ ۲٫۱۰ «هشتادمین سالگرد درگذشت کاتب؛ بیهقی روزگار». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۵ دی ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۸.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ «جایگاه والا و ارزشمند فیض محمد کاتب هزاره دربازتاب رویدادهای سیاسی و تاریخ‌نگاری کشور». مشعل. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۸.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «پدر تاریخ‌نویسی افغانستان؛ تجلیل از هشتاد و ششمین سال‌روز درگذشت علامه فیض محمد کاتب». خبرنامه. ۲۱ دلو ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۸.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ غبار، میر غلام محمد. افغانستان در مسیر تاریخ جلد اول. صص. ۸۳۰.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «کاتب هزاره». دایکندی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۸.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۷٫۰۰ ۷٫۰۱ ۷٫۰۲ ۷٫۰۳ ۷٫۰۴ ۷٫۰۵ ۷٫۰۶ ۷٫۰۷ ۷٫۰۸ ۷٫۰۹ ۷٫۱۰ ۷٫۱۱ ۷٫۱۲ ۷٫۱۳ ۷٫۱۴ ۷٫۱۵ ۷٫۱۶ ۷٫۱۷ ۷٫۱۸ نایل، حسین. پژوهشی در بازنمایی و بازشناسی آثار کاتب هزاره (PDF). پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ ۸٫۴ ۸٫۵ ۲۲ حوت ۱۳۹۴. «میراث مکتوب ملا فیض محمد کاتب هزاره». افق نوین. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ مارس ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۹.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ ۹٫۴ ۹٫۵ ۹٫۶ ۹٫۷ «زندگی‌نامه و آثار فیض محمد کاتب هزاره». دایکندی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۸.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ ۱۰٫۳ «خریداری نسخه خطی جلد چهارم سراج التواریخ افغانستان». بی‌بی‌سی فارسی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۲ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۸.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «سراج التواریخ اثر ماندگار کاتب هزاره». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۸.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «غنی: برای کاتب هزاره، آرامگاه و به نام او مدال ساخته می‌شود». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۱ بهمن ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۸.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «مدال «فیض محمد کاتب هزاره» در جمع مدال‌های رسمی افغانستان افزوده شد». khabarnama.net. ۲۰۱۷-۰۲-۰۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ آوریل ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۸.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
.svg){kind=small}
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ [[Commons:Category:{{#Property:P373}}|ملا فیض‌محمد کاتب هزاره]] موجود است. |
This article "ملا فیض‌محمد کاتب هزاره" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:ملا فیض‌محمد کاتب هزاره. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.
|
This page exists already on Wikipedia. |
