P4C
برنامه بهبود تفکر[ویرایش]
از اواسط دهه ۱۹۷۰، برخی از مربیان متوجه مشکلات نظام آموزشی آمریکا شدند و به دنبال برنامه‌هایی برای تغییر راهبردهای آموزش رایج زمان خود شدند به این معنی که از رویکرد انتقال دانش به سمت رویکرد بهبود تفکر پیش بروند.[۱] به باور این افراد مهم‌ترین وظیفه مدارس آن است که کودکانی متفکر و معقول پرورش دهند تا بتوانند در بزرگسالی شهروندانی مسئول در حکومتهایی دموکراتیک باشند. استدلال آنها این بود که نظامهای اجتماعی چنین کشورهایی مبتنی بر خردمندی است و دوام و بقای چنین نظامهایی تنها با پرورش خردمندی در کودکان تضمین می‌شود. از سوی دیگر، در یک جامعهٔ کثرت گرا کودکان حق دارند که به سلاحی برای مراقبت از ارزشهای خود مجهز باشند تا به راحتی در معرض فریب دیگران قرار نگیرند؛ بنابراین جنبشی به راه افتاد در مورد آموزش تفکر نقاد به کودکان و تلاش برای این که مهارت تفکر نقاد در برنامه درسی مدارس وارد شود.
تفکرنقاد همان تفکر منطقی نیست منطق برای نقادی لازم است اما کافی نیست. منطق به تنهایی نشان نمی‌دهد که چطور در رشته‌های دیگر قابل استفاده است. باید نحوه تلفیق منطق و موضوعات درسی به دانش آموز آموخته شود. اضافه کردن تمرینات تفکر نقاد به رشته‌های دیگر می‌تواند به نوعی آموزش سطحی و ماشینی تبدیل باشد در حالی که اگر مهارتهای خواندن و نوشتن نقادانه‌تر شود دانش آموزان این تأمل را به بقیه رشته‌ها هم منتقل خواهندکرد. فلسفه در واقع دانش آموزان را آماده می‌کند تا فکر کردن به زبان هر رشته‌ای را بیاموزند. مهارتهای استدلال، مفهوم سازی، و قضاوتی که فلسفه می‌آموزد این امر را محقق می‌کند. هدف تفکر نقاد این نیست که برای ما باورهای مشخصی تعیین کند بلکه محافظت از ما در برابر شستشوی مغزی و تحمیل اندیشه‌های دیگران است.
برنامه‌های آموزشی مبتنی بر رویکرد تفکر نقاد به سرعت مورد استقبال قرار گرفت و مفاهیم تفکر نقاد وارد گفتمان فضای آموزشی شد. اما چندین سال بعد کمبودهای چنین رویکردی مشخص شد از جمله این که این رویکرد به تنهایی محدود و مختصر و ناکافی بود و نیازمند مبانی محکم تری از علوم دیگر بود تا برای مدارس مفید باشد. افراد مختلفی در این دوران تلاش کردند تا برنامه های درسی مبتنی بر تفکر نقاد را بهبود بخشند که یکی از آنها متیو لیپمن بود.
لیپمن در دهه ۶۰ در دانشگاه کلمبیا در رشتهٔ فلسفه مشغول تدریس بود. در این دوران برخی از دانشجویان آمریکایی شروع به مخالفت با جنگ ویتنام کرده بودند. دانشگاه کلمبیا در نیویورک در مواضع رسمی خود حمایت‌هایی نسبت به این جنگ نشان داده بود که واکنش دانشجویان را به دنبال داشت بنابراین شورش‌هایی در سطح دانشگاه در واکنش به حمایت‌های دانشگاه کلمبیا از جنگ ویتنام اتفاق افتاد و دانشجویان ساختمان‌های دانشگاه را اشغال کردند و تلاش مقامات دانشگاه برای گفتگو با دانشجویان بی‌حاصل بود. دیدن این رفتارهای خشونت‌آمیز و ناتوانی دانشجویان در گفتگوی منطقی بود که لیپمن را به عنوان یک استاد به این فکر انداخت که شاید برنامه های بهبود تفکر باید در سنین پایین تر اجرا شوند تا اثر بخش باشند و دوران دانشگاه برای آموختن الگوی گفتگوی منطقی دیر شده است. شاید باید پیش از دانشگاه این آموزش را شروع کرد تا توانایی استدلال درست و تشخیص استدلال درست در دانشجویان نهادینه شده باشد.
لیپمن در سال ۱۹۷۲ به دانشگاه مونت‌کلر ایالت نیوجرسی نقل مکان کرد و در سال ۱۹۷۴ مؤسسه IAPC را با عنوان مؤسسه پیشبرد و ترویج فلسفه برای کودکان تأسیس کرد.[۲] او پروزه‌ای را آغاز کرد تا به کمک داستان بتوانداصول منطقی را به دانش آموزان دوره متوسطه بیاموزد. آموزش این کتاب که هری استوتلمیر نام داشت سبب شد که عملکرد درسی دانش آموزان پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته باشد و بنابراین لیپمن هدفش را نوشتن کتاب برای تمام دوران تحصیلی کودک قرار داد. کتابهای بیمارستان عروسک‌ها، الفی، کیو و گاس، نوس، پیکسی، هری، لیزا، مارک، سوکی کتابهایی هستند که لیپمن و همکارش خانم آن مارگارت شارپ [۳] برای کودکان پیش دبستان تا دبیرستان نوشته شده‌اند تا همراه با کتابهای راهنما ابزاری برای رشد مهارتهای فکری کودکان باشند. رویکرد آموزشی لیپمن به نام فلسفه برای کودکان شناخته شد ولی در موطن اصلی خود شکست خورد چرا که خانواده‌های آمریکایی نگران دخالت مدارس در باورهای فرزندانشان بودند و تصور می‌کردند مدارس به دنبال دستکاری ارزشی فرزندانشان هستند. اما از آن زمان تاکنون افراد مختلفی در سرتاسر دنیا از چنین ایده‌ای استقبال کرده‌اند و متناسب با نظام آموزشی کشور خود برنامه آموزشی تدوین کرده‌اند. هرچند برخی نیز اصول لیپمن را کنار گذاشتند و رویکردهای تربیتی دیگری را پیش گرفتند. گاهی تغییرات در برنامه لیپمن به شکل بنیادی صورت گرفته و مبانی نظری تغییر یافته است بنابراین در چنین مواردی افراد نام برنامه آموزشی خود را نیز تغییر داده اند. مثلاً تغییرات اساسی در مبانی نظری لیپمن اما حفظ روش کندوکاو فلسفی او نام فلسفه با کودکان به خود گرفته است. کایزل معتقد است که فلسفه با کودکان تفاوتهای اساسی با فلسفه برای کودکان دارد از جمله این که در این فرایند تسهیلگر مشارکت کننده است نه قاضی، و به جای یادگیری محتوای از پیش تعیین شده به دنبال رهاکردن فراگیرنده از مرزهای رشته هاست. [۴] پیش از شروع مسیر آموزش فلسفه برای کودکان باید ابتدا به درستی بررسی کنیم که هر کدام از این برنامه‌های آموزشی به چه هدفی و با تکیه بر کدام مبانی نظری تعریف شده اند.
افراد مطرح در این حوزه:
- مون گریگوری بعد از لیپمن مدتها مدیر موسسه پیشبرد و ترویج فلسفه بود و اینک نیز همان مسیر را ادامه می‌دهد.
- فیلیپ کم به پیروی از لیپمن برای کشور استرالیا یک برنامه درسی با نام «فلسفه در مدارس» با استفاده از داستانهای کوتاه طراحی کرد و اصول آموزشی لیپمن را در قالب کتاب با هم فکر کردن جمع‌آوری کرد و سه کتاب به نامهای داستانهای فکری۱ و داستانهای فکری۲ و داستانهای فکری۳ همراه با تمرین‌ها و فعالیت‌هایی برای اجرا در کلاس منتشر کرد.
- کاترین مک کول در اسکاتلند دو روش متمایز را برای آموزش فلسفه برای کودکان در کلاس طراحی و اجرا کرده‌است: روش کندوکاو فلسفی مشترک Community of Philosophical Inquiry) CoPI)و روش بحث سقراطی هدایت شده Guided Socratic Discussion (GSD). روش COPI یا کندوکاو فلسفی مشترک دکتر کاترین مک کول نیاز به دانش فلسفی مدرس دارد و از آن دانش در کلاس برای پیشبرد بحث استفاده می‌کند. رئیس این جلسات کندوکاو باید از علم فلسفه و منطق آگاهی داشته باشد و همواره به پیش فرض‌های فلسفی مشارکت کنندگان، کودک یا بزرگسال، متمرکز است. در روش «بحث سقراطی هدایت شده» هیچ دانشی اعم از فلسفه یا منطق از سوی تسهیلگر ضرورت ندارد و همه چیز با هدایت کتاب داستان و راهنمای تدریس آن انجام می‌شود.
- گرت متیوز در واقع اولین فردی بود که توانایی فلسفی کودکان را به صورت جدی مطرح کرد و معتقد بود که دانشگاهیان نباید ادبیات کودک را دست کم بگیرند. به نظر می رسد لیپمن متاثر از این ادعای متیوز نوشتن داستان فلسفی برای کودکان کم سن را شروع کرد. از نظر متیوز اشعار و داستانهای کودکان خردسال حاوی پیچیدگی‌هایی است که باید نسبت به آنها توجه داشت. او به دنبال استفاده از ادبیات کودکان بود و به استفاده از مضامین فلسفی قدیمی در کتابهای فعلی کودکان علاقه داشت.
- توماس وارتنبرگ به استفاده از کتابهای تصویری برای کودکان روی آورد.او به منظور کمک به معلمان برای آموزش فلسفه کتاب راهنمایی تدوین کرد به نام ایده‌های بزرگ برای بچه‌های کوچک و باور داشت که ادبیات کودکان محملی فوق العاده برای آموزش مهارتهای زبانی است.
- جوانا هینس یکی دیگر از افرادی است که از کتابهای تصویری برای آموزش فلسفه استفاده می کند اما او به دنبال نگاه فلسفی کودکان است و معتقد است کودکان نگاه متفاوتی با بزرگسالان دارند و ورود این نگاه به گفتمان فلسفه اهمیت دارد.ادبیات برای او واسطه‌ی فهم فلسفی است.[۵]
کتابهای متعددی برای معرفی مبانی نظری هر یک از این رویکردها چاپ شده‌است و برخی از این کتابها در ایران ترجمه شده‌اند. برای فهرست این کتابها به بخش کتابها و مقالات مرتبط در ذیل همین صفحه مراجعه کنید.
برنامه درسی فلسفه برای کودکان[ویرایش]
برنامه‌ای درسی برای بهبود تفکر در کودکان (تا ۱۸ سالگی) است به این امید که به پرورش قدرت قضاوت آنان منجر شود. در این برنامه پرورش سه نوع تفکر نقاد، تفکر خلاق و تفکر مراقبتی به روش کندوکاو فلسفی مدنظر است. اگر به‌کارگیری ملاکها و معیارهایی را که دانش آموزان باید به کمک آنها تفکر خودشان را ارزیابی کنند به آنها یاد بدهیم تفکر بهتر ممکن خواهدشد. دانش بیشتر دربارهٔ مهارتهای تفکر به معنی متفکر شدن نیست بلکه باید فضایی برای کودکان فراهم کرد تا بتوانند با بکارگیری مهارتهایشان به تأمل در خصوص مسائل فکری خود بپردازند و بتوانند با درنظر گرفتن همهٔ جوانب یک امر مستقلاً فکر کنند.
از نظر لیپمن یادگیری مهارتهای تفکر نمی‌تواند به‌کارگیری آنها را تضمین کند و بچه‌ها باید نگرشهای خاصی را کسب کنند تا برای به‌کاربستن این مهارت هاآمادگی داشته باشند. نمونه ای از این نگرشها اعتماد، همکاری، گوش کردن، و احترام به دیگران است. این موارد در یک کلاس درس صمیمی هم وجود دارند اما تبدیل کلاس به کندوکاو گروهی سبب می‌شود کودکان به حفظ این نگرشها متعهد باشند و عادات خوب برای گفتگو در آنها شکل بگیرد و این انگیزه را داشته باشند که از مهارتهایشان به کارآمدترین صورت استفاده کنند؛ بنابراین یکی از اهداف برنامه فلسفه برای کودکان ایجاد این عادات و نگرشهاست. آموزش مهارت‌ها در بستر کندوکاو گروهی سبب می‌شود که توجه موشکافانه به روش کندوکاو توسط شرکت کنندگان درونی شود. بسته به میزان درونی شدن این نگرشهاست که تأمل گرایی و خردمندی فردی حاصل می‌شود.
اگر هدف گسترده‌تر ما در آموزش یک جامعهٔ مشارکتی و دموکراتیک است، کندوکاو گروهی ابزار سازگارتری برای این منظورخواهد بود تا روش‌هایی که به آموزش افراد به‌صورت مجزا تأکید دارند. هدف کندوکاو گروهی ساختن یک نظام فکری است و روال اجرایی آن گفتگوست. هدف کندوکاو ساختن یک نظام تفکر متعادل و تأملی است؛ یعنی اجزای این نظام نسبت به یکدیگر و نسبت به عقاید قبلی ما دربارهٔ موضوع مورد بررسی معقول به نظر می‌رسند. بعد نقاد تفکر نگران درستی محتوای کندوکاو است، بعد مراقبت از درستی روند کندوکاو محافظت می‌کند و بعد خلاقیت راهکارهای جدیدی برای حفظ تعادل کندوکاو می‌یابد. بسته به اینکه کدام یک از این ملاکها در کندوکاو مورد تأکید قرار بگیرد بعد خاصی از تفکر پرورش می‌یابد. اگر تأکید کندوکاو روی دقت وسازگاری باشد تفکرنقاد، اگر تأکید روی قابلیت‌های تخیلی و ماجراجویانه باشد تفکر خلاق، و اگر قدردانی از ارزش‌ها اهمیت داشته باشد تفکر مراقبتی پرورش می‌یابند. این سه بعد تفکر مستقل از هم نیستند بکه حالت‌های مختلف تفکرند که در تعامل مستمر باهم دیگرند و باید به نحویکسانی مورد توجه قرار گیرند وگرنه مفید نخواهند بود.
در ایران[ویرایش]
انتشارات شهرتاش[ویرایش]
انتشارات شهرتاش عرضه کننده‌ی کتاب های داستان و راهنمای برنامه فلسفه برای کودکان است. دکتر فرزانه شهرتاش کارگاه های فلسفه برای کودکان برای آموزش به مربیان برگزار می‌کند.
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی[ویرایش]
یکی از گروه‌های پژوهشی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، گروه فلسفه برای کودکان و نوجوانان است.[۶] این گروه با مصوبه شورای گسترش آموزش عالی در تاریخ ۴ آبان ۸۶ شروع به فعالیت نمود و تا کنون در زمینه فلسفه برای کودکان فعالیت‌هایی شامل: مقاله، تألیف و ترجمه کتاب، برگزاری سمینار، همایش و نشست انجام داده‌است.
فصلنامه تفکر و کودک[ویرایش]
فصلنامهٔ علمی – تخصصیِ تفکر و کودک[۷][۸] از سویِ پژوهشگاهِ علومِ انسانی و مطالعاتِ فرهنگی منتشر می‌شود.
دانشگاه خوارزمی-دانشکده روانشناسی وعلوم تربیتی[ویرایش]
یحیی قائدی به عنوان عضو هیئت علمی گروه فلسفه تعلیم تربیت دانشگاه خوارزمی مدیر پیگیری امور فلسفه برای کودکان این دانشگاه است.
پژوهشگران[ویرایش]
از میان پژوهشگران ایرانی که در این سالها به فعالیت در این حوزه پرداخته‌اند این افراد را می توان برشمرد.
فرزانه شهرتاش[۹]مدیر انتشارات شهرتاش و صاحب امتیاز حقوق معنوی چاپ و نشر کتابهای مؤسسه پیشبرد و ترویج فلسفه(IAPC) و دست اندرکار ترجمه و ویراستاری کتابهای راهنما و داستانهای فلسفه برای کودکان است و همه ساله کارگاه‌های آموزش مربی فلسفه برای کودکان را در سراسر کشور برگزار می‌کند.[۱۰] او همچنین مدیر کانالی تلگرامی است که در آن خبرهای مربوط به برگزاری کارگاه‌ها یا دورهمی جامعه‌معلمان فلسفه برای کودکان و کتابها و مقالات این حوزه را به اطلاع علاقه‌مندان می‌رساند. سعید ناجی[۱۱] پایه‌گذار گروه پژوهشی فلسفه برای کودک در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است.روح‌الله کریمی[۱۲] مترجم کتاب غایب بزرگ مدرسه که در اصل کتاب راهنمای معلم برای همراهی با داستان لیزاست. یحیی قائدی[۱۳] از اولین پژوهشگران فلسفه برای کودکان در ایران است که از تز دکترای خود با موضوع برنامه فلسفه برای کودکان در سال ۱۳۸۲ دفاع کرد که یکی از نخستین پژوهش‌های ایرانی در این زمینه بود.[۱۴] حسین شیخ رضایی[۱۵] ملیحه راجی[۱۶] ، مهرنوش هدایتی[۱۷]، مسعود صفایی مقدم[۱۸] ،محمدرضا واعظ شهرستانی[۱۹] ، مارینا فرهودی زاده[۲۰] همکار مترجم کتابهای فلسفه به مدرسه می‌رود و الفی و مقالهٔ تفکر به منزلهٔ مراقبت است.
پانویس[ویرایش]
- ↑ «صفحه رسمی بنیاد آموزش تفکر نقاد». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۹ آوریل ۲۰۲۰.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ IAPC
- ↑ مجموعه مقالات خانم شارپ
- ↑ Philosophy with Children as an educational platform for self-determined learning
- ↑ کتاب موریس
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ دسامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۴ دسامبر ۲۰۱۵.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «فصلنامه علمی – تخصصی تفکر و کودک». پژوهشگاهِ علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۵.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «تارنمای پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ آوریل ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۸ دسامبر ۲۰۱۵.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ صفحه شخصی دکتر فرزانه شهرتاش
- ↑ فیلم کارگاه‌ها در آپارات
- ↑ صفحه شخصی دکتر سعید ناجی
- ↑ صفحه شخصی دکتر روح‌الله کریمی
- ↑ «صفحه شخصی دکتر یحیی قائدی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۹ آوریل ۲۰۲۰.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «یحیی قائدی - خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency». دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۸-۱۸.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
- ↑ صفحه شخصی دکتر ملیحه راجی
- ↑ صفحه شخصی دکتر مهرنوش هدایتی
- ↑ صفایی مقدم، مسعود. آموزش تفکر به کودکان. اهواز: گوزن.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ رزومه-موسسه فرهنگی مطالعاتی رویش دیگر
- ↑ صفحه شخصی مارینا فرهودی زاده
منابع[ویرایش]
- اسپلیتر، لورنس جوزف؛ شارپ، آن مارگارت. چگونه بهتراندیشیدن را آموزش دهیم. تهران: پارسیک. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۹۶۸۴۱-۵-۱.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- لیپمن، متیو؛ شارپ، آن مارگارت؛ اسکانیان، فردریک. کودکان و مهارت تفکر (فلسفه در کلاس درس). تهران: پارسیک. شابک ۹۷۸۶۰۰۹۴۲۸۹۸۴.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- لیپمن متیو. تفکر در تعلیم و تربیت. مهاباد: دانشگاه آزاد اسلامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۱۰۰۷۵۷۹.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- لیپمن، متیو. فلسفه به مدرسه می رود. تهران: شهرتاش. شابک ۹۷۸۹۶۴۸۲۸۲۹۲۴.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- فلسفه برای کودکان را چگونه معرفی کنیم؟
- مشکل تطبیق با فرهنگهای گوناگون
پیوند به بیرون[ویرایش]
- کتابهای فلسفه برای کودکان در ایران
- کندوکاو فلسفی برای کودکان و نوجوانان
- فلسفه برای کودکان دردانشگاه خوارزمی
This article "P4C" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:P4C. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.
