مسافران (فیلم ۱۳۷۰)
| مسافران | |
|---|---|
| پرونده:Mosaferan poster.jpg پوستر | |
| کارگردان | بهرام بیضایی |
| تهیه‌کننده | خسرو خسروی |
| نویسنده | بهرام بیضایی |
| بازیگران | جمیله شیخی مژده شمسایی هما روستا فاطمه معتمد آریا محبوبه بیات فرخ‌لقا هوشمند نیکو خردمند جمشید اسماعیل‌خانی آتیلا پسیانی حمید امجد مجید مظفّری عنایت بخشی جهانگیر فروهر هرمز هدایت مهتاب نصیرپور فریبرز عرب‌نیا شهین علیزاده |
| موسیقی | بابک بیات |
| فیلم‌بردار | مهرداد فخیمی |
| تدوین | بهرام بیضایی |
تاریخ‌های انتشار | ۱۳۷۰ |
مدت زمان | ۹۸ دقیقه |
| کشور | ایران |
| زبان | فارسی |
| از سلسله مقالات دربارهٔ |
 |
|---|
| فهرست‌های کارها |
| دیـگر |
|
|
مسافران دهمین فیلمِ بهرام بیضایی (هشتمین فیلم بلند سینمایی) است که سالِ ۱۳۶۹ و ۱۳۷۰ ساخته شد؛ و سالِ بعد کتابِ فیلمنامه‌اش، که نوشتهٔ فیلمساز است، چاپ شد. بیضایی تا دَه سال پس از مسافران فیلم بلند نساخت.
خلاصهٔ داستان[ویرایش]
مهتاب، خواهر ماهرخ، همراه شوهر و دو پسر خردسالش با یک سواری کرایه از شمال به سوی تهران راه می‌افتند تا آینه موروثی نوعروس خانواده را به جشن عروسی ماهرخ برسانند. در راه زنی روستایی با ایشان همسفر می‌شود، و سپس همگی در تصادف با یک نفتکش می‌میرند. خبر به خانواده می‌رسد و عروسی به سوگواری تبدیل می‌شود. گزارش‌های پلیس اگرچه صحت تصادف و کشته شدن مسافران را نشان می‌دهد، نشانی از آینهٔ موروثی پیدا نمی‌شود. در حالی که همه خانواده مرگ مسافران را پذیرفته‌اند، خانم بزرگ دل به سوگ نمی‌سپارد و چشم به راه می‌ماند تا مهتاب با آینه نوعروس از راه برسد. بر خلاف خواستهٔ خانم بزرگ، سوگواری برگزار می‌شود و نزدیکانِ کشتگان، رانندهٔ نفتکش و شاگردش، مأموران و دیگران در مراسم شرکت می‌کنند؛ ولی ماهرخ با حالی پریشان با لباس سفید عروسی پیدا می‌شود. میان واکنش‌های متفاوت حاضران ناگهان مهتاب و دیگر مردگان با آینهٔ موروثی از راه می‌رسند. بازتاب نور در آینه محفل آنان را غرق در روشنایی می‌کند. مهتاب آینه را به ماهرخ می‌سپارد تا عروسی برپا شود.
فیلمنامه[ویرایش]
داستان آئین عروسی که به هر دلیل شکلی دیگر به خود می‌گیرد موضوع اوّلین فیلم‌نامه‌ی بلندی است که در زندگی به آن فکر کردم؛ سال ۴۴ یا ۴۵ خیال می‌کنم. آنجا هم مثل پروندهٔ قدیمی پیرآباد موضوع بر محور دعوای قدیمی دو قبیله‌ی کمالوندی و جمالوندی می‌گشت. و آخرین بار پیش از مسافران، سفر به شب است که در آن آئینی تبدیل به آئین دیگر می‌شود.
طرح فیلمنامه را بیضایی سال ۱۳۵۴ نگاشت.[۲] سال ۱۳۶۸ فیلمنامه مسافران را نوشت[۳] که بهار ۱۳۷۱ پیش از نمایش همگانی فیلم در انتشارات روشنگران چاپ شد، و در چاپ‌های بعدی عکس‌هایی از فیلم به کتاب پیوست شد.[۴]
ساخت[ویرایش]
پایانِ سالِ ۱۳۶۹ کارگردانی فیلم آغاز شد و سالِ بعد پایان گرفت و تدوین شد.[۵] بهرام بیضایی در سخنرانی‌ای به تاریخ ۱۱ فوریه ۲۰۱۱ در دانشگاه استنفورد گفت که این فیلم را در پاسخ به فیلم مادر علی حاتمی ساخته‌است.
حمید سمندریان نیز در بازیگردانی به بیضایی کمک کرد.
نمایش و پس از آن[ویرایش]
مسافران نخستین بار در جشنوارهٔ فیلمِ فجرِ ۱۳۷۰ به نمایش درآمد.[۶] به دلیل اعمال جرح و تعدیل‌های و آزارهای متعددی که خود بیضایی بر آن تأکید داشته‌است، نمایش فیلم در سال ۱۳۷۱ دچار مشکل شد و وی نامه‌ای در اعتراض نوشت.[۷] او به‌طور خاص در این نامه به زیانهای روحی و مالی ای که طی سالیان پیش از آن متحمل شده را یادآور شد و در رد هرگونه اعمال جرح و تعدیل اجبار شده، سخن گفت:
هدف فهرست جدید حذفی‌های شما هیچ نیست جز آن که مایلید من بگویم نه، و بتوانید اعلام کنید خود بیضایی مایل به نمایش فیلم نیست. من می‌گویم نه و بر عکس به شما معترضم که چرا حق نمایش فیلم مرا به وقتش زیر پا گذاشتید؟
شما نخواهید توانست زیانهای روحی و مالی را که طی سال‌ها به من زده‌اید، هرگز جبران کنید، پس فقط می‌خواهم همه زیانهای مالی این تأخیر تحمیلی، و شرایط نامطمئنی که برای نمایش آتی مسافران ساخته‌اید جبران شود؛ و به عنوان مالک حقوق معنوی فیلم اجازه نمی‌دهم کسی حتی پس از مرگم یک دندانه از فیلم مسافران را حذف کند؛ و تا زمانی که در وطنم این شغل بی حرمت شده، جایی برای فیلم من ندارد، اجازه نمی‌دهم کسی با نمایش آن در خارج برای خود کسب احترام کند.[۸]
در دی‌ماه ۱۳۸۲ هاشمی رفسنجانی در گفتگو با روزنامهٔ کیهان در دفاع از سیاست فرهنگی دولتش اشاره کرد که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت او از سانسور فیلم‌ها کوتاه نیامده و مسافرانِ بیضایی هم از این قاعده مستثنی نبوده‌است: «شما وقتی می‌خواهید مثل بزنید، همان فیلم آقای بیضایی را مثل می‌زنید که خود شما می‌گویید ۳۰ ثانیه سانسور شد. بالاخره وزارت ارشاد چاقوی سانسور را بر زمین نگذاشت، ولی سعی می‌کردیم هنرمندان سینما را هم با خود داشته باشیم و به کمک آنها نیروهای موفق‌تری در همه بخشهای مهم تربیت کنیم که نیازی به سانسور نباشد.»[۹]
در جشنوارهٔ فجر ۱۳۷۰[ویرایش]
در گفتگوی تلویزیونی فریدون جیرانی و بهروز افخمی در بهمنِ ۱۳۹۴ در شبکه سه تلویزیون ایران گفته شد که داورانِ جشنوارهٔ سال ۱۳۷۰ این فیلم را پسندیده بودند و بیشتر جایزه‌ها را برایش در نظر گرفته بودند؛ ولی سرانجام تنها جایزهٔ ویژهٔ هیئت داوران به مسافران رسید. افخمی که از داوران آن دوره بود، از توضیح بیشتر خودداری کرد.[۱۰] جیرانی در گفتگو با عبدالله اسفندیاری به سال ۱۳۹۵ اشاره کرد که از رسول ملّاقلی‌پور (یکی از داوران) شنیده که سید محمّد بهشتی شیرازی (دبیر جشنواره) در جلسهٔ هیئت داوران آن جشنواره گفته که همهٔ جایزه‌ها را به بیضایی بدهند، «اگر می‌خواهید کسی را بی‌کار کنید!» بنا بر این نظر، تصمیم بر آن شده که جایزه‌ها به این فیلم نرسد، تا احیاناً فیلمساز دچار گرفتاری‌های رایج در سینمای آن زمان نشود و به اصطلاح «بی‌کار» نشود.[۱۱] ولی با این همه بیضایی تا ده سال پس از مسافران امکان فیلمسازی نیافت.
جایزه‌ها[ویرایش]
| جشنواره | تاریخِ مراسم | جایزه | نامزد | نتیجه |
|---|---|---|---|---|
| جشنوارهٔ فیلم فجر | بهمنِ ۱۳۷۰ | بهترین فیلم | بهرام بیضایی | نامزدشده |
| بهترین کارگردانی | بهرام بیضایی | نامزدشده | ||
| بهترین تدوین | بهرام بیضایی | نامزدشده | ||
| بهترین بازیگر زن نقش اوّل | جمیله شیخی | برنده | ||
| بهترین بازیگر مرد نقش دوّم | مجید مظفّری | برنده | ||
| بهترین بازیگر زن نقش دوّم | فاطمه معتمد آریا | برنده | ||
| بهترین بازیگر زن نقش دوّم | محبوبه بیات | نامزدشده | ||
| بهترین صدابرداری | محمود سمّاک‌باشی | برنده | ||
| بهترین طراحی صحنه و لباس | ایرج رامین‌فر | نامزدشده | ||
| بهترین فیلم‌برداری | مهرداد فخیمی | برنده | ||
| بهترین چهره‌پردازی | فرهنگ معیّری | نامزدشده | ||
| جایزهٔ ویژهٔ هیئت داوران | بهرام بیضایی | برنده |
بیضایی جایزهٔ خود را به دفتر جشنواره پس‌فرستاد.
دربارهٔ فیلم[ویرایش]
| ” | مسافران فیلم بسیار بسیار ساده‌ای است در ستایش زندگی و امیدهای نو. همین. | “ |
—بیضایی در گفتگو با زاون قوکاسیان[۱۲] | ||
کتاب[ویرایش]
کتابی به نام درباره مسافران ساخته‌ی بهرام بیضایی به کوشش زاون قوکاسیان در زمستان ۱۳۷۱ در انتشارات روشنگران طبع شد. در این کتاب نوشته‌هایی از برخی صاحبنظران همراه گفتگویی میان بیضایی و قوکاسیان و نیز فهرست کاملی از عوامل فیلم آمده‌است.[۱۳]
فیلم[ویرایش]
فیلم مستندی به نام مسافران در راه به سال ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ ساخته شده که به پشت صحنه و نظر دست‌اندرکاران این فیلم می‌پردازد.[۱۴]
در چشمِ دیگران[ویرایش]
مسافران نیز، همچون بیشترِ فیلم‌های بیضایی، ستایندگانِ فراوانی داشته است. ژاله آموزگار[۱۵] و جهانبخش نورایی[۱۶] و زاون قوکاسیان[۱۷] و حمید دباشی[۱۸] و مارک اسموژینسکی[۱۹] از این جمله‌اند.
. . . در فیلم مسافران بیضایی، صحنه‌ای هست که مدعوین نشسته‌اند، در مجموعه‌ای از صندلی‌های نیم‌دایره چیده‌شده‌ی به سبک مجالس تعزیه، و آدم‌ها یکی‌یکی می‌آیند در وسط صحنه و شرح مصائب خود را می‌دهند. تلفیق موفقی است از مجلس‌آرایی تعزیه و گلوب تیاترِ لندنِ زمان شکسپیر و صحنه‌های تئاتر یونانِ باستان و دوران معاصر.
عبدالعلی عظیمی در مقالهٔ «حضور و غیبت» می‌نویسد: «زرتشت . . . در جایی که «زندگی» را در برابر «نه زندگی» قرار می‌دهد تقسیم‌بندی زیبا و قابل تعمیمی ارائه می‌دهد که به زندگی گیتیانهٔ ما اعتبار می‌بخشد. به این معنا «مسافران» در عرصهٔ «زندگی» است، پاس‌دارندهٔ زندگی است. . . . اساساً انتخاب «عروسی» و «عزا» – با همهٔ بار معنایی که در اینجا دارند – انتخاب بجایی است. قدرت بیضایی، نه فقط در آشنایی و دانش فوق‌العاده‌اش از این مراسم، بلکه در تلفیق درست هزل و جد است. . . . خانم بزرگ تسلیم نمی‌شود تا رؤیایش را رؤیای ما کند. «مسافران» بزرگداشت و رستاخیز همهٔ مردگان ماست، . . در شعر ریتسوس . . . می‌توان گفت مردگان و غایبان حضوری سنگین‌تر و مسلّط‌تر از زندگان دارند، تا آن حد که شاعر، جهان موجود را سرابی می‌داند . . . چراکه جامعهٔ یونان نیز جامعه‌ای مرگ‌باور و مرگ‌ستاست. در یونان نیز حضور هرروزه و آشنای مرگ باعث می‌شود تا زندگان با همهٔ مردگانشان راه بروند، غذا بخورند، سفر کنند و عشق بورزند. در «مسافران» زیاده بر این معنا، آرزویی نیز وجود دارد: آرزوی اینکه بگذاریم مردگان یا بمیرند یا در کنار ما و برای زندگی ما زنده بمانند.»[۲۱]
جمشید ارجمند در مقاله‌ای به نام «مسافران، گشایش بند اجل؟» می‌نویسد: « «مسافران» بیگمان تلخترین و جدیترین فیلم در منظومه آثار «بهرام بیضایی»، فیلمساز متفکر و تلخ‌اندیش ماست. . . . «مسافران»، در چارچوب و ساختار زبان سینمائی خاص «بیضایی» یکسره وقف بیان سودای ذهنی مردی اهل اندیشه است که در پنجمین دهه زندگی «برگمان» وار به معمای هستی می‌اندیشد . . . . در «مسافران» بیضایی را از دو نظر ستایش می‌کنیم، یکی طرح مسئله بغرنج مرگ و هستی به زبان سینما و دیگر گزینش قالبی آشنا و روان، داستانی ساده و دست‌آموز ذهن و اندیشه بومی و انتخاب برش درامی تراژیکی برای داستان که مستلزم ساخت و پرداختی نرم و روان از سوی فیلمسازی آشنا به ظرایف و دقائق داستانسرائی و میزانسن است.»[۲۲]
مسعود فراستی نوشته: «مسافرانِ بیضایی «تیپیک»ترین و «تکنیکی»ترین اثر اوست، و شاید پراداترین آنها. فیلمی است بسیار پرتکلّف و روشنفکرفریب، اما فاقد تفکر و فن سینمایی؛ و اسیر پلاستیک و شعبده‌بازی تکنیکی. بیضایی، بر خلاف اکثر فیلمسازان قدیمی ما، هم دلمشغولی و ذهنمشغولی‌ای دارد و دانشی جدی در نمایش و هم تسلطی بر مدیوم سینما. و هرچند که مرتب – و خوشبختانه – حرف خود را می‌زند و بر آن پای می‌فشرد، اما – و بدبختانه – حرفش هم تکراری شده و هم نخ‌نما. و سینمایش نیز، روز به روز سطحی‌تر، تکنیک‌نماتر. . . . ما روح پدر الکساندر – در فانی و الکساندر – را باور می‌کنیم . . . روح پدر هملت را نیز و جادوگر مکبث را. . . . اما، نه روح مسافران را باور می‌کنیم و نه علاقه مادربزرگ را، و نه شادباش و . . . .»[۲۳]
در فرهنگِ عامّه[ویرایش]
دامون نوردین ترانه‌ای به نام «رگبار» خوانده که در آن به فیلم‌های بیضایی، از جمله مسافران، اشاره می‌شود.
گروه سازنده[ویرایش]
بازیگران[ویرایش]
پیش از مژده شمسایی، آتنه فقیه نصیری برای نقش «ماهرخ» برگزیده شده بود؛ ولی سرانجام بیضایی او را کنار گذاشت و شمسایی را که از عوامل اجرایی بود برای این نقش برگزید.[۲۴]
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ قوکاسیان، «درباره مسافران ساخته‌ی بهرام بیضایی»، ۹۰.
- ↑ بیضایی، «سالشمار زندگی و آثار بهرام بیضایی»، ۲۰.
- ↑ بیضایی، «سالشمار زندگی و آثار بهرام بیضایی»، ۲۳.
- ↑ http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/497639
- ↑ بیضایی، «سالشمار زندگی و آثار بهرام بیضایی»، ۲۳.
- ↑ قوکاسیان، «درباره مسافران ساخته‌ی بهرام بیضایی»، ۵.
- ↑ بیضایی، «سالشمار زندگی و آثار بهرام بیضایی»، ۲۳.
- ↑ بیضایی، «سالشمار زندگی و آثار بهرام بیضایی»، ۲۳.
- ↑ «مصاحبه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با روزنامه کیهان ۱۳۸۲/۱۰/۲۱». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۱۷.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ http://www.khabaronline.ir/detail/506192
- ↑ ناگفته‌های داغ عبدالله اسفندیاری از سینمای فارسی در برنامهٔ 35. یوتیوب. ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۱۷ مهر ۱۳۹۵.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ قوکاسیان، «درباره مسافران ساخته‌ی بهرام بیضایی»، ۱۶۲.
- ↑ قوکاسیان، زاون. درباره مسافران ساخته‌ی بهرام بیضایی. تهران: انتشارات روشنگران. ۱۳۷۱. کتابخانه ملّی ایران.
- ↑ بیضایی، «سالشمار زندگی و آثار بهرام بیضایی»، ۲۷.
- ↑ قوکاسیان، «درباره مسافران ساخته‌ی بهرام بیضایی»، ۳۰.
- ↑ نورائی، «برخاستن از گور»، ۲۹.
- ↑ قوکاسیان، «درباره مسافران ساخته‌ی بهرام بیضایی»، ۷.
- ↑ Dabashi, Masters & Masterpieces of Iranian Cinema, 253.
- ↑ −، «عارف ایران‌شناسی که پل ارتباطی ایران و لهستان بود»، ۷.
- ↑ آغداشلو، «از دور و نزدیک»، ۴۲۳.
- ↑ قوکاسیان، «درباره مسافران ساخته‌ی بهرام بیضایی»، ۳۵–۳۷.
- ↑ قوکاسیان، «درباره مسافران ساخته‌ی بهرام بیضایی»، ۲۳–۲۷.
- ↑ فراستی، «گمشده در لابیرنت زمانها»، ۱۱–۱۵.
- ↑ آتنه فقیه نصیری در گفتگوی اختصاصی با بولتن نیوز: با رفیع پیتز ازدواج نکرده بودم که جدا شوم/بیضایی تشخیص داد که من بازیگر بشو نیستم/عارف باید رئیس مجلس شود
منابع[ویرایش]
- − (۶ شهریور ۱۳۹۲). «عارف ایران‌شناسی که پل ارتباطی ایران و لهستان بود». قانون (۲۳۰): ۷.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- آغداشلو، آیدین (۱۳۹۱). از دور و نزدیک: ۴۵ مقاله و گفتگو درباره‌ی سینما از ۱۳۵۳ تا ۱۳۹۰. تهران: انتشارات دید. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۱۹۵-۰۴-۰.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- بیضایی، بهرام. «سالشمار زندگی و آثار بهرام بیضایی». مجلّه سیمیا زمستان ۱۳۸۶ شماره ۲.
- بیضایی، بهرام (۱۳۸۶). «سالشمار زندگی و آثار بهرام بیضایی». مجلّه سیمیا (۲).صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- مسافران. بیضایی، بهرام. تهران: انتشارات روشنگران ۱۳۷۱|سایت سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران
- قوکاسیان، زاون (۱۳۷۱). درباره مسافران ساخته‌ی بهرام بیضایی. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- فراستی، مسعود (۱۳۸۱). «گمشده در لابیرنت زمانها». نقد سینما (۳۵): ۱۱–۱۵.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- نورائی، جهانبخش (دی ۱۳۷۱). «برخاستن از گور». فیلم (۱۳۵): ۲۹-۳۲.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- Dabashi, Hamid (2007). Masters & Masterpieces of Iranian Cinema (به English). Mage Publishers. ISBN 9780934211857.صفحه پودمان:Citation/CS1/en/styles.css محتوایی ندارد.
پیوند به بیرون[ویرایش]
 |
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به مسافران (فیلم ۱۳۷۰) در ویکی‌گفتاورد موجود است. |
- مسافران در بانک اطلاعات اینترنتی فیلم‌ها (IMDb)
- مسافران (فیلم ۱۳۷۰) در بانک جامع اطلاعات سينماى ايران
- گفتارِ بابک بیات دربارهٔ موسیقیِ فیلم در یوتیوب
This article "مسافران (فیلم ۱۳۷۰)" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:مسافران (فیلم ۱۳۷۰). Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.
|
This page exists already on Wikipedia. |
