ملک‌جهان خانم
| ملک‌جهان خانم | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| مهدعلیا | |||||
 عکس ملک‌جهان خانم اثر آنتوان سوریوگین | |||||
| ملکه مادر | |||||
| تصدی | ۱۲۶۴–۱۲۹۰ | ||||
| پیشین | گلین خانم | ||||
| جانشین | شکوه‌السلطنه | ||||
| همسر | محمدشاه قاجار | ||||
| فرزند(ها) | سلطان ملک میرزا سلطان محمود میرزا کشور خانم ناصرالدین شاه قاجار عزت‌الدوله | ||||
| |||||
| پدر | محمدقاسم خان قاجار قوانلو | ||||
| مادر | بیگم جان خانم | ||||
| زادروز | تبریز ۱۲۲۰ قمری ۱۱۸۳ خورشیدی | ||||
| مرگ | تهران ۶ ربیع‌الثانی ۱۲۹۰ قمری ۱۲۵۲ خورشیدی | ||||
| خاک‌سپاری | آرامگاه محمدشاه در قم | ||||
| دین و مذهب | اسلام | ||||
ملک‌جهان خانم (زاده ۱۲۲۰ قمری - درگذشته ۱۲۹۰ قمری) ملقب به مهدعلیا، نواب عِلیّه و ملکه قجری همسر محمدشاه و مادر ناصرالدین شاه قاجار بود، او را از چهره‌های درباری مهم این دوره می‌دانند.[۱][۲] با تحریک او میرزا تقی‌خان امیرکبیر از مقام صدارت اعظم برکنار و کشته شد.[۳] ملک‌جهان خانم، همچنین، آخرین زنی بود که ملقّب به مهد علیا شد.[۴]
زندگی‌نامه[ویرایش]
ملک جهان خانم (زاده شده به نام نواب علیه عصمت الدنیا و الدین اُلُغ مهد علیا ملکه نساءالعالمین)، دختر امیر محمد قاسم خان قاجار قوانلو (ملقب به ظهیرالدوله) و بیگم جان (دختر دوم فتحعلیشاه قاجار) بود. در ۱۶ سالگی او را به عقد پسردایی‌اش محمدمیرزا که آن زمان ولیعهد بود درآوردند.[۵] او پس از آنکه پسرش شاه شد، مهد علیا لقب گرفت.[۶]
حاصل ازدواج او با محمدشاه، پنج فرزند به نام‌های سلطان ملک میرزا، سلطان محمود میرزا، کشور خانم مادر بزرگ محمد، ناصرالدین میرزا و عزت الدوله بود که سه فرزند نخست در کودکی درگذشتند.[۷] او در ۲۵ سالگی، پسرش ناصرالدین میرزا و در ۳۰ سالگی، دخترش، عزت ملک (ملک نسا خانم) را به دنیا آورد. محمدشاه با اینکه ناصرالدین میرزا را از ۵ سالگی به عنوان جانشین خود معرفی کرده بود، چند بار قصد کرد پسر دیگرش عباس میرزا (پسر خدیجه کردستانی که نسبش به شیخ‌های نقشبندیه می‌رسید) را ولیعهد کند. در سال ۱۲۶۴ ق که محمدشاه درگذشت، مهد علیا پسرش را که در تبریز بود به تهران فراخواند و خود نیز به کمک هوادارانش و سفارت انگلیس برای ۴۵ روز امور مملکت را به دست گرفت و آرامش شهر را حفظ کرد. او به عنوان ملکه مادر نایب السلطنه شورای سلطنت را تشکیل داد و میرزا آقاسی وزیر محمدشاه را که هوادار عباس میرزا بود، عزل کرد. عباس میرزا و خدیجه کردستانی نیز که از جانب او احساس خطر جانی می‌کردند با کمک فرهاد میرزا معتمدالدوله به سفارت انگلیس پناه بردند و در آنجا تحصن کردند.[۸]
مهدعلیا بسیار باهوش بود. بر ادبیات فارسی و زبان عربی مسلط بود، با موسیقی و آواز آشنا بود و خط ریز و خط درشت می‌نوشت. شعر می‌گفت و در سخنانش از مثل‌ها و روایات زیادی استفاده می‌کرد. او قرآن را به صورت دودانگ در آهنگ حجاز می‌خواند. مهد علیا به ساختن و نوسازی بناها مانند باغ مادر شاه در مرقد شاه عبدالعظیم، مدرسه حکیم‌باشی (یا مدرسه مهد علیا)، ساختن بارگاه و بقعه زبیده خاتون، تعمیر و اتمام مسجد امیرقاسم خان، پدرش (یا مسجد مادر شاه) توجه داشت. از مهد علیا چند سجع مُهر با عنوان‌های «ملک النساء العالمین»، «عصمت الدنیا و الدین» و … باقی است.[۹] او به مطالعه دیوان شعرا و کتب تاریخ رغبت فراوان داشت و کتابخانه خصوصی او را این دو نوع کتاب تشکیل می‌داد.[۶]
مهد علیا در روزگار پادشاهی پسرش تا هنگام مرگ به نفوذ بالایی در برخی از کارهای کشور دست یافت و با توطئه برکناری و بعد قتل امیرکبیر در حمام کاشان، وی کمک کرد تا میرزا آقاخان نوری به صدراعظمی برسد و از آن زمان، دستی بازتر در امور حکمرانی یافت. یکی از دلایل دسیسه‌های مهدعلیا نسبت به امیرکبیر، این بود که دختر مهد علیا، ملک‌زاده خانم ملقب به عزت‌الدوله با وجود ناخرسندی مهد علیا، در ۱۳ سالگی در روز جمعه ۲۲ ربیع‌الاول از سال ۱۲۶۵ ق.[۱۰] به همسری میرزا محمد تقی‌خان فراهانی (امیر کبیر) درآمد و کینه مهد علیا نسبت به میرزا محمد تقی‌خان فراهانی بیشتر شد. همچنین مهدعلیا به همراه اعتمادالدوله نوری به صورت محرمانه نزد ناصرالدین شاه رفته و به شاه القا کردند که امیرکبیر قصد دارد او را از سلطنت خلع کرده و عباس میرزای نایب السلطنه را جای وی بگمارد. مذاکرات آنها در شاه جوان اثر کرد و امیرکبیر از چشم وی افتاد. جناح مخالف امیرکبیر تمام کوشش خود را برای مبارزه با اصلاحات وی و براندازی‌اش صرف کرد. پس از تبعید امیرکبیر به کاشان و زمانیکه قرار شد امیر را از تهران حرکت دهند، مهدعلیا برای حفظ ظاهر به منزل دخترش عزت الدوله آمد تا با او وداع کند ولی امیر خودش را کنار کشید و گذشته و کارهای وی را به روی او آورد.[۱۱] سرانجام امیر کبیر با دخالت او در سال ۱۲۶۸ در حمام فین کاشان به قتل رسید.مهد علیا پس از مرگ امیرکبیر، موجب صدراعظم شدن میرزا آقا خان نوری اعتمادالدوله شد و دخترش عزت ملک خانم را که سیاهپوش امیرکبیر بود به اجبار به عقد میرزا کاظم خان درآورد.[۱۲]
برخی منابع او را از نظر اخلاقی و روابط خصوصی منحط می‌دانند.[۱۳] میرزا تقی خان امیر کبیر نیز در هنگام آخرین ملاقات و مشاجره با وی او را روسپی خواند.[۱۴][نیازمند منبع]
مهد علیا در سن ۷۰ سالگی در ۶ ربیع‌الثانی ۱۲۹۰ ق. هنگامی که ناصرالدین شاه به سفر اروپا رفته بود در تهران درگذشت و در آرامگاه محمدشاه در قم دفن شد.[۱۵]
لقب[ویرایش]
ملک‌جهان خانم آخرین شخصی بود که لقب مهد علیا را داشت[۴] اما اسم و لقب مهد علیا سابقه‌ای طولانی‌تر از عهد قاجار دارد و در دوران صفویه و قبل از صفویه نیز متداول بوده‌است. یکی از همسران شاه عباس مهد علیا دختر عمویش بود. همچنین خیرالنساء بیگم همسر سلطان محمد خدابنده لقب مهد علیا داشت. به اسامی و القاب مهد علیا (سلجوق شاه خاتون) همسر حسن پادشاه و مادر سلطان خلیل و اوغورلو محمد و همچنین «مهد علیا گوهر شاد بیگم» یا «گوهرشاد آغا» برمی‌خوریم و همان‌طور که گفته شد، این خود نشانگر آن است که این لقب پیش از سلسله صفویه نیز رایج بوده و در سلسله قاجار نیز رسم بر این شد که مادر شاه را مهد علیا بنامند؛ در نتیجه مادر محمد شاه قاجار یعنی همسر عباس میرزا نایب‌السلطنه و مادران سایر شاهان بعدی قاجار لقب مهد علیا گرفتند.[۱۶]
دودمان[ویرایش]
| ۱۶. اسکندرخان قاجار | ||||||||||||||||
| ۸. محمدخان قاجار | ||||||||||||||||
| ۴. امیرسلیمان خان قاجار قوانلو | ||||||||||||||||
| ۲. محمدقاسم خان ظهیرالدوله | ||||||||||||||||
| ۱۰. بسطام خان زند | ||||||||||||||||
| ۵. شاه‌بیگم‌خانم | ||||||||||||||||
| ۱. مهدعلیا | ||||||||||||||||
| ۲۴. محمدحسن خان قاجار | ||||||||||||||||
| ۱۲. حسینقلی‌خان جهانسوز | ||||||||||||||||
| ۶. فتحعلیشاه قاجار | ||||||||||||||||
| ۱۳. آسیه خانم | ||||||||||||||||
| ۳. بیگم جان | ||||||||||||||||
| ۲۸. قادر خان عرب عامری | ||||||||||||||||
| ۱۴. محمدجعفر خان عرب | ||||||||||||||||
| ۷. بدر جهان خانم | ||||||||||||||||
| ۳۰. اسماعیل‌خان خزیمه | ||||||||||||||||
| ۱۵. دختر | ||||||||||||||||
در رسانه[ویرایش]
| سال تولید | بازیگر | سریال |
|---|---|---|
| ۱۴۰۰ | مریلا زارعی | جیران |
| ۱۴۰۰ | شقایق دهقان | قبله عالم |
| ۱۳۸۸ | آزیتا حاجیان | سالهای مشروطه |
| ۱۳۶۴ | فخری خوروش | امیرکبیر |
| ۱۳۵۴ | ایرن زازیانس | سلطان صاحبقران |
پانویس[ویرایش]
- ↑ «مادر ناصرالدین شاه / عکس». پایگاه خبری تحلیلی جمهوریت. ۲۰۱۴-۰۸-۲۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ ژوئیه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۰۸-۲۳.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ >فرخ‌زاد ص. ۸۰۱
- ↑ ألتونجی، محمد (۲۰۰۱). معجم أعلام النساء. بیروت: دارالعلم للملایین. ص. ۱۶۹.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ معزّی، فاطمه (بهار ۱۳۸۷). «مهدعلیاهای دوره قاجار». تاریخ معاصر ایران. ۱۲ (۴۵): ۱۵۷–۱۸۲. دریافت‌شده در ۲۸ اوت ۲۰۱۹.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ فرخ‌زاد، ص. ۵۴
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ معیری، دوستعلی، ص ۲۳۳
- ↑ «Children of Mohammad Shah Qajar». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۹ فوریه ۲۰۱۲.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ فرخ‌زاد، ص .۵۴
- ↑ فرخ‌زاد ص. ۵۴
- ↑ د. صادقی، زنان نامدار در دوران قاجار بایگانی‌شده در ۱۱ مه ۲۰۰۶ توسط Wayback Machine وبگاه آشنا
- ↑ کتاب زندگانی میرزا تقی خان امیرکبیر، تالیف حسین مکی، سال 1373.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ فرخ‌زاد، ص .۵۴
- ↑ هزار فامیل، علی شعبانی، انتشارات بوعلی، ۱۳۶۶
- ↑ دست پنهان انگلیس در ایران، خان ملک ساسانی
- ↑ فرخ‌زاد ص. ۵۴
- ↑ زنان نامدار تاریخ ایران، مهد علیا مادر ناصرالدین شاه، نگارش و تألیف فریبرز بختیاری اصل، انتشارات زوار، تهران ۱۳۷۵
منابع[ویرایش]
- فریدون آدمیت، امیر کبیر و ایران، برگ ۶۶۷.
- فرخ‌زاد، پوران (۱۳۸۱)، کارنمای زنان کارای ایران (از دیروز تا امروز)، تهران: نشر قطره، شابک ۹۶۴-۳۴۱-۱۱۶-۸صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- معیری، دوستعلی (۱۳۶۱)، رجال عصر ناصری، تهران: نشر تاریخ ایرانصفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- پناهی سمنانی، محمد احمد، امیر کبیر تجلی افتخارات ملی، چاپ اول، پانویس، برگ ۸۳.
- صادقی، د. «زنان نامدار در دوران قاجار». وبگاه پیام آشنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ مه ۲۰۰۶. دریافت‌شده در ۳ مرداد ۱۳۸۷. پیوند خارجی در
|ناشر=وجود دارد (کمک)صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
| پادشاه پیشین: محمدشاه |
مهدعلیا شاهنشاه ایران ۱۲۲۷ |
جانشین: ناصرالدین شاه قاجار |
This article "ملک‌جهان خانم" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:ملک‌جهان خانم. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.
|
This page exists already on Wikipedia. |
Read or create/edit this page in another language[ویرایش]
- اهالی ایران در سده ۱۹ (میلادی)
- اهالی تهران
- ایران در دهه ۱۸۳۰ (میلادی)
- ایران در دهه ۱۸۴۰ (میلادی)
- حاکمان زن سده ۱۹ (میلادی)
- حکمرانان آسیا در سده ۱۹ (میلادی)
- خاندان امیرسلیمانی-قوانلو
- درگذشتگان ۱۲۹۰ (قمری)
- درگذشتگان ۱۸۷۳ (میلادی)
- زادگان ۱۲۲۰ (قمری)
- زادگان ۱۸۰۵ (میلادی)
- زنان نماینده پادشاه
- شاهدختهای قاجار
- قاجاریان
- ملکههای ایران
- نایبالسلطنههای زن
- زنان در ایران
- زنان در تاریخ
- زنان در سیاست
- زنان اهل ایران در سیاست
