اژدها (شاهنامه)
| اژدها | |
|---|---|
| اطلاعات کلی | |
| نام | اژدها |
| نامهای دیگر | احتمالاً تمساح |
| نوع | جانور |
| شناخته شده | دم آتشین |
| دیرینگی | بسیار کهن |
| فرهنگ عامیانه | هیولای مخوف تاریخ |
اژدها در شاهنامه به مصداق یک جانور درنده و خطرناک در داستان سام نقل شده اما در بخش‌های آغازین شاهنامه هم ذکری از اژدها می‌شود. ماجرای نبرد سام با اژدها از زبان خودش در قضیه ازدواج زال و رودابه صورت می‌پذیرد زمانیکه منوچهر پادشاه مقتدر ایران با این وصلت مخالف است.
پیشینه اژدهای شاهنامه[ویرایش]
منوچهر به سبب ازدواج زال با یک شاهزاده خانم تازی نژاد، حتی فرمان حمله به کشور تازیان را به سام می‌دهد و چون زال از جریان حمله به سرزمین پدر زن آینده خویش آگاه می‌شود بتاخت نزدیک پدر آمده تا یا خود بدست پدر هلاک شود یا به هر نحوی که هست مانع حمله سام به کابل شود[۱]. سام وقتی بهم ریختگی زال مشاهده می‌نماید از حمله پشیمان شده در صدد نامهای بر می‌آید تا خود زال آنرا به نزد منوچهر ببرد تا شاید از دستور حمله به کابل صرف‌نظر نماید[۲]. شرح همه دلاوری‌های سام از اول تا آخر در نامه منقول است و جریان نبرد او با اژدها در ساحل کَشَف‌رود جز همین دلاوری‌ها است.
سام در نامه یادآوری می‌نماید که اگر از من نشانی در جهان نبود یعنی اگر حیاتی نداشتم، آن اژدهای عظیم که از رود کَشَف خارج شده بود و همه مردم شهر از هیبت آن وحشت‌زده بودند و همچنین دیدم کسی نیست حریف او گردد؛ بناچار بخاطر حفظ جان مردم که شب و روز از حول آن اژدهای دژم به نگهبانی ایستاده بودند، به استقبال خطر رفتم. از بیم اژدها هوا پاک از پرندگان و زمین پاک از درندگان شد بسی مردم چارپای را او بلعید، من وقتی اراده نمودم به جنگ آن اژدها بروم هر که شنید با من بدرود گفت:
| میان را ببستم به نام بلند | نشستم بر آن پیل پیکر سمند | |
| بزین اندرون گرزهٔ گاو سر | به بازو کمان و به گردن سپر | |
| برفتم بسان نهنگ دژم | مرا تیز چنگ و ورا تیز دم | |
| مرا پدرود کرد هر کاو شنید | که بر اژدها گرز خواهم کشید |
آدم اژدها صفت[ویرایش]
در شاهنامه مفهوم از اژدها به دو صورت انتشار یافته، ولی بسبب عدم درک صحیح و مطالعه دقیق، هیچیک از محققان گذشته و حال پی به ماهییت درست آن نبرده‌اند و بیشتر پژوهش‌ها فقط برای جیرخواری انجام گرفته است با اینکه خود حکیم طوس فردوسی راجع به درک مطلب از متون، اینچنین فرموده‌است:
| تو این را دروغ و فسانه مدان | به رنگ فسون و بهانه مدان | |
| ازو هر چه اندر خورد با خرد | دگر بر ره رمز و معنی بَرَد |
اژدها تقریباً با کلمه ضحاک عجین است و پیش از ضحاک هیچ عنوانی با این مضمون در شاهنامه دیده نمی‌شود پس اژدها همراه ضحاک وارد ادبیات شاهنامه می‌گردد و بیشتر به یک صفت ناپسند انسانی اشاره دارد. بدین سبب اژدها به دو گونه تعبیر شده‌است و یکی حیوان آدمخوار و دوم یک صفت ظالمانه. شاهنامه بوضوح آدم اژدها صفت را به ضحاک نسبت می‌دهد و او را به اخلاق ستمگرانه متهم می‌نماید.
چون مردم ایران از جمشید روی گرداندند و او تنها ماند ناچار از ترس ضحاک، متواری شد[۳] و از نظرها پنهان گشت عاقبت پس از ۱۰۰ سال در دریای چین پیدا شد و شیوه اعدام یا قتل او بطریقی انجام گرفت که در نظر شاهدان و عاقلان اژدهایی بود لذا به صفت اژدها نامید شده‌است:
| صدم سال روزی به دریای چین | پدید آمد آن شاه ناپاک دین | |
| نهان گشته بود از بد اژدها | نیامد به فرجام هم زو رها | |
| چو ضحاک آورد ناگه به چنگ | یکایک ندادش زمانی درنگ | |
| به ارّش سراسر به دو نیم کرد | جهان را ازو پاک بی‌بیم کرد |
ارّه کردن انسان پدیده جدیدی بود که تا آن زمان در جهان کسی آن را مشاهده نکرده بود بنابر این بروز یک صفت ناشناخته انسانی بود که باید نامی به آن اخلاق زشت گذاشته می‌شد. لقب اژدها تداعی کننده مفهوم آن صفت ستمگرانه برای انسان آینده بود.
پانویس[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- پارسی نگاشته شاهنامه، نگارش:حسین الهی قمشه‌ای، انتشارات محمد، چاپ سوم، ۱۳۷۹ (از نسخه مسکو). شابک ۹۶۴-۵۵۶۶-۳۵-۵
پیوند به بیرون[ویرایش]
 |
این یک مقالهٔ خرد پیرامون شاهنامه است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |
This article "اژدها (شاهنامه)" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:اژدها (شاهنامه). Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.
