سید حسین طباطبایی بروجردی
.jpg) | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| لقب | آیت الله بروجردی |
| تاریخ تولد | ۱۲۵۴ خورشیدیصفر ۱۲۹۲ قمری |
| زادگاه | بروجرد، ایران |
| محل تحصیل | اصفهان، نجف |
| محل زندگی | بروجرد، نجف |
| تاریخ مرگ | ۱۰ فروردین ۱۳۴۰ ش۱۳ شوال ۱۳۸۰ ق |
| شهر مرگ | قم |
| مدفن | مسجد اعظم قم |
| اطلاعات آموزشی | |
| استادان | آخوند خراسانیسید کاظم طباطباییشریعت اصفهانیسید محمدباقر درچهایمیرزا ابوالمعالی کلباسی |
سید حسین طباطبایی بروجردی (۳ فروردین ۱۲۵۴ – ۱۰ فروردین ۱۳۴۰) مرجع شیعهٔ ایرانی بود. وی به مدت هفده سال مدیر حوزه علمیه قم بود و پس از درگذشت سید حسین طباطبایی قمی مرجعیت عامهٔ شیعیان را به مدت نزدیک به ۱۵ سال بر عهده داشت.
تولد[ویرایش]
سید حسین بروجردی در صفر ۱۲۹۲ در بروجرد به دنیا آمد.[۱] پدر وی سیدعلی طباطبایی و مادرش سیده آغابیگم هر دو از سادات طباطبایی بودند. نسب وی با ۳۲ واسطه، به حسن ابن علی (امام دوم شیعیان) می‌رسد.[۲]
تحصیلات[ویرایش]
طباطبایی پس از گذراندن مقدمات علوم در ۱۸ سالگی، وارد دارالعلم اصفهان شد و از ابو المعالی، سید مدرس و سید محمدباقر درچه‌ای سطوح فقه و اصول و ادبیات عرب را آموخت. همچنین چندین سال از حکیم میرزا جهانگیر خان قشقائی و محمدکاشانی حکمت و فلسفه و کلام و منطق آموخت و پس از هشت سال اقامت در اصفهان، به نجف رفت و پس از آن بیش از ۳۰ سال در شهر خود بروجرد، به تحقیق و تدریس پرداخت.
وی همچنین، در جریان خیزش قم در زمان رضاشاه، علی‌رغم حساسیت نیروهای امنیتی، در فرصتی مناسب از بروجرد خارج شده و برای همراه کردن مراجع نجف با خیزش، به طرف عتبات رفته و سپس با پیام حمایت مراجع آن‌جا به ایران آمد. تجربهٔ خیزش نورالله نجفی اصفهانی به عنوان مهمترین حادثهٔ سیاسی زندگی او قبل از مرجعیت عامه تلقی می‌شود.[۳]
بروجردی، سال‌ها در نجف از آخوند خراسانی، سید محمد کاظم یزدی، مرتضی طالقانی و آقا شریعت اصفهانی در رشتهٔ خارج فقه و اصول تحصیل کرد، و خود در علوم عقلی و نقلی به مرتبهٔ اجتهاد و استادی ارتقاء یافت و در سن سی‌سالگی در ردیف استادان حوزهٔ نجف به تدریس پرداخت. بروجردی بعد از ده سال اقامت در عتبات، در سال ۱۳۲۸ از عراق وارد بروجرد شد و مدت چند سال در زادگاه خود به ترویج، تدریس و تألیف مشغول گشت و چند سفر به حوزهٔ قم رفت و آمد کرد که در برههٔ زمان در جملهٔ مدرسین حوزهٔ قم قرار گرفت و دیری نگذشت که پس از فوت حائری، به صورت تدریجی در رأس استادان بزرگ حوزهٔ قم قرار گرفت.
ورود به قم[ویرایش]
پس از درگذشت مؤسس حوزهٔ علمیهٔ قم، عبدالکریم حائری یزدی و همچنین درگذشت محمدحسین نائینی (از مراجع ساکن نجف) در سال ۱۳۵۵ قمری (۱۳۱۵ خورشیدی) و نیز درگذشت آقا ضیاءالدین عراقی در سال ۱۳۶۱ قمری (۱۳۲۱ خورشیدی)، مرجعیت عامهٔ شیعه تا سال ۱۳۶۵ قمری (۱۳۲۵ خورشیدی) بر عهدهٔ سید ابوالحسن اصفهانی بود. سید ابوالحسن اصفهانی در نجف ساکن بود و مرجعیت عامهٔ شیعه را بر عهده داشت. همچنین در آن سال‌ها سید حسین طباطبایی قمی در کربلا ساکن بود و مشغول تدریس برای طلاب حوزهٔ کربلا بود.
پس از درگذشت سید ابوالحسن اصفهانی و سید حسین طباطبایی قمی در سال ۱۳۶۵ قمری، سید حسین طباطبایی بروجردی عهده‌دار مرجعیت شیعیان گشت و این مقام تا ۱۵ سال ادامه یافت.[۳][۴][۵]
پس از درگذشت عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزهٔ علمیه قم در سال ۱۳۱۵ خورشیدی، ادارهٔ حوزه بر عهدهٔ سه تن از مراجع تقلید شیعه: سید محمدتقی خوانساری، سید محمد حجت کوه‌کمری و سید صدرالدین صدر قرار گرفت. این مراجع به مدت هشت سال حوزهٔ قم را اداره کردند. در سال ۱۳۲۳ خورشیدی به دنبال بیماری سید حسین بروجردی و بستری شدن وی در بیمارستان فیروزآبادی شهر ری، روحانیون قم بخصوص سید صدر الدین صدر برای دعوت وی به قم و اقامت در آن شهر، اصرار زیادی ورزیدند. در نهایت پس از دعوت روحانیون قم، سید حسین بروجردی در عصر روز پنجشنبه، ۲۱ دی ۱۳۲۳ مطابق با ۲۶ محرم ۱۳۶۴ وارد قم شد. با شنیدن این خبر، جمعی از روحانیون (حجت کوه کمری، صدر، خوانساری، فیض، سیدمحمدمحقق داماد، سیداحمدشبیری زنجانی و… و مردم شهر تا پل عسگری که در آن زمان بیرون شهر بود به پیشواز آمدند و از او استقبال کردند.[۶][۷][۸][۸][۹][۱۰] با ورود سید حسین بروجردی به قم، سید صدرالدین صدر، محل اقامهٔ نماز خود را در اختیار وی قرار داد. سید محمد حجت محل تدریس خود که محل تدریس عبدالکریم حائری یزدی بود را به وی واگذار کرد و سید محمد تقی خوانساری نیز اقامه نماز جمعه را به وی واگذار کرد؛ بروجردی بنا به نظرات فقهی خود از اقامهٔ نماز جمعه امتناع کرد. این سه مرجع تقلید در هر قضیه ای بعد از مشورت با سید حسین بروجردی اظهارنظر و مداخله می‌کردند و وی نیز در هر امری با آنان مشورت می‌کرد و برایشان احترام قائل بود. در هنگام بیماری سید محمد تقی خوانساری و سید محمد حجت، با گریه برایشان دعا می‌کرد و طبیب بر بالینشان می‌فرستاد.[۱۱][۶][۱۲][۸][۸][۱۳][۱۴]
دیدگاه‌ها[ویرایش]
اندیشه تقریب مذاهب اسلامی[ویرایش]
سید حسین بروجردی از دارالتقریب که در سال ۱۳۲۷ در قاهره با دبیر کلی شیخ محمد تقی قمی شکل گرفت، حمایت می‌کرد. محمد واعظ‌زاده خراسانی از شاگردانش که با دارالتقریب مصر ارتباط داشت، می‌گوید توجه بروجردی به تقریب مذاهب اسلامی نشانگر اهتمام وی به وحدت و انسجام مسلمانان است.[۱۵] بروجردی معتقد بود که شیعه در عصر حاضر باید بر مقام علمی اهل بیت تأکید ورزد و اگر شیعه به استناد حدیث ثقلین به مرجعیت علمی اهل بیت اکتفا کند، قادر خواهد بود همهٔ مسلمانان را پیرامون اهل بیت جمع کند.[۱۶]
سیاست[ویرایش]
موضع بروجردی در مورد سیاست کاملاً محافظه‌کارانه بود و او نگران بود که دخالت مرجعیت در سیاست و کارکرد اشتباه آن به نام دین نوشته شود.[۱۷] وی در مورد جنبش ملی شدن صنعت نفت گفت که «من در قضایایی که وارد نباشم و آغاز و پایان را ندانم و نتوانم پیش‌بینی کنم، وارد نمی‌شوم. قضیهٔ ملی شدن صنعت نفت را نمی‌دانم چیست، چه خواهد شد و در آینده در دست چه کسانی خواهد بود. البته روحانیت نباید به هیچ وجه با این حرکت مخالفت کند، که اگر با این حرکت مردمی مخالفت کند و این حرکت ناکام بماند، در تاریخ ایران ضبط خواهد شد که روحانیت مانع شد؛ لذا به آقای بهبهانی و علمای تهران نوشتم که مخالفت نکنند.»[۱۸] او همچنین مخالف شرکت طلاب در انتخابات مجلس بود. رابطهٔ بروجردی با اسلام‌گرایان تندرو نیز تیره بود و در بهار ۱۳۳۱ دیدار با نواب صفوی و یارانش را نپذیرفته بود.
صادق طباطبایی به نقل از پدرش می‌گوید که: «چند روز بعد که اصحاب آیت‌الله بروجردی، از جمله پدرم در محضر ایشان بودند، یکی از بزرگان و از مدرسین حوزه که ظاهراً پدر آیت‌الله فاضل لنکرانی، مرجع معاصر، بود علت این رفتار را از آقای بروجردی سؤال کرده و می‌پرسد چرا این افراد را که خواهان حکومت اسلامی هستند، نپذیرفتید؟ ایشان در جواب می‌گویند: این آقایان می‌خواهند شاه را بردارند ولی امثال شما را به جای او بگذارند. شخصی دیگری که ظاهراً مرحوم آیت الله کبیر، از علمای بزرگ و فقهای برجسته بوده‌است می‌پرسد، مگر چه اشکالی دارد؟ آیت الله بروجردی در جواب می‌گویند، اشکال بزرگ این امر در این‌جا است که شاه با اسلحه، توپ و تفنگ به جان مردم می‌افتد، با این اسلحه می‌شود مقابله کرد ولی اگر شما به جای او نشستید، اسلحهٔ شما، ایمان و عقاید مردم است که به جان مردم می‌اندازید. با این اسلحه نمی‌توان به راحتی مقابله کرد و لذا دین و ایمان مردم به بازی گرفته می‌شود».[۱۹][۲۰] حسینعلی منتظری نیز می‌گوید که «کسانی همچون مرحوم ربانی شیرازی، آ شیخ علی لر و آقای شیخ اسماعیل ملایری مبعوث شدند که به این غائله (فدائیان اسلام) خاتمه دهند. کار به جایی رسید که یک شب بعد از نماز مغرب و عشا طرفداران مرحوم نواب آمدند در مدرسه فیضیه شعار بدهند، آقایان تعقیبشان کردند و آن‌ها رفتند تهران».[۲۱]
بنا به گفتهٔ صادق خلخالی، سید روح‌الله خمینی موضع سیاسی بروجردی را نمی‌پسندید و اعدام فدائیان خلق، نقطهٔ جدایی آن‌ها شد. خلخالی در کتاب خاطرات خود نوشت: «همین کارها نیز باعث شد که امام از بیت آقای بروجردی فاصله گرفت و دیگر رفت و آمد خود را عملاً قطع کرد.»[۲۲] از سوی دیگر بروجردی نیز این حمایت روح‌الله خمینی از فدائیان را نمی‌پسندید و می‌گفت «من نمی‌دانم چرا بعضی از عقلای قم از این‌ها حمایت می‌کردند».[۲۱] مرتضی مطهری نیز به همین دلیل با نوشتن نامه‌ای، از قم به تهران رفت. منتظری نقل می‌کند که «من رفتم خدمت ایشان [بروجردی] و گفتم آقای مطهری این نامه را دادند خدمت شما و خداحافظی هم کردند. آقای بروجردی نامه را نگرفت، گفتم بالأخره ایشان گفته… با ناراحتی نامه را کنار زد».[۲۱]
اصلاحات ارضی[ویرایش]
بروجردی یکی از مخالفان سرسخت اصلاحات ارضی بود. این مخالفت در حدی بود که محمدرضا پهلوی طرح اصلاحات ارضی را تا زمان درگذشت وی عملیاتی نکرد. البته وی شاه را تهدید کرده بود که اگر اصلاحات ارضی را عملیاتی کند، زمین به‌دست آمده از اصلاحات اراضی را حرام یا نجس اعلام خواهد کرد. در همان دوران، بروجردی فتوای حرام بودن رادیو و تلویزیون و پپسی کولا را نیز اعلام کرد.[۲۳]
درگذشت[ویرایش]
وی در ۱۰ فروردین ۱۳۴۰ (شوال ۱۳۸۰) در سن ۸۶ سالگی بر اثر بیماری قلبی درگذشت و در حرم فاطمه معصومه در قم به خاک سپرده شد. با این حال که او مقامی سیاسی و حزبی نداشت و به جز عراق و حجاز جای دیگری نرفته بود، خبر فوت او بازتابی وسیعی داشت، و دولت نیز تعطیل و راهی قم شد و سه روز عزای عمومی اعلام شد. شهربانی کافه‌ها را بست. در عراق و پاکستان سه روز عزای عمومی، و در سوریه، لبنان و کویت عزاداری شد. بازار تهران نیز تعطیل شد. سفیر شوروی پیام تسلیت فرستاد و بیشتر سفارتخانه‌های خارجی در تهران، در آن روز با پرچم‌های نیمه افراشته تعطیل شدند.[۲۴]
سرنوشت حوزه علمیه[ویرایش]
بعد از درگذشت سید حسین بروجردی، جلسه ای با حضور روحانیون قم در منزل مرتضی حائری یزدی تشکیل و تصمیم گرفته شد که نیمی از شهریه پرداختی سید حسین بروجردی که مبلغی در حدود ۷۵ هزار تومان بود را، سید محمدرضا گلپایگانی و نیم دیگر را سید محمدکاظم شریعتمداری تقبل کنند. همچنین سید شهاب الدین مرعشی نجفی نیز مُهرِ نان طلاب را تقبل کرد.[۲۵] در این دوران سید احمد خوانساری در تهران به اقامه نماز جماعت و تدریس خارج فقه و اصول برای فضلای تهران اهتمام داشت. عده‌ای از علماء و معاریف حوزه در صدد بودند، سید احمد خوانساری را به قم دعوت و بعنوان مرجع عامه شیعه بعد از سید حسین بروجردی به مردم معرفی نمایند.[۲۶][۲۷]
روش اجتهادی[ویرایش]
او همچون علمای سلف خود مثل شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، شیخ طبرسی و سید محمدمهدی بحرالعلوم دارای جامعیتی در علوم اسلامی است. وی در فقه شیوه‌ای استنباطی را به کار برد.[نیازمند منبع]
شیوه او در فقه بر چند محور استوار است:
- اهمیت به آراء قدماء
- اهمیت به روایات و فتاوای
- تکیه بر ادله و روایات اولیه
- ریشه یابی مسائل
در هنر[ویرایش]
سال ۱۳۸۱ تله‌تئاتر از سبز تا فیروزه در صدا و سیمای مرکز اصفهان تولید شد که در این اثر حسن علیرضایی نقش جوانی آیت الله بروجردی را بازی کرد.[نیازمند منبع]
شاگردان[ویرایش]
- سید محمدرضا گلپایگانی[۲۸]
- سید محمدمهدی غضنفری خوانساری[۲۸] [۲۹]
- سید محمدهاشم غضنفری خوانساری[۲۸]
- ناصر مکارم شیرازی[۲۸]
- حسین مظاهری[۲۸]
- جعفر سبحانی[۲۸]
- میرزا جواد تبریزی[۲۸]
- موسوی اردبیلی[۲۸]
- حسین نوری همدانی[۲۸]
- مسلم ملکوتی[۲۸]
- اسماعیل صالحی مازندرانی[۲۸]
- سید موسی شبیری زنجانی[۲۸]
- سید محمد روحانی[۲۸]
- سید صادق روحانی[۲۸]
- محمد فاضل لنکرانی[۲۸]
- لطف‌الله صافی گلپایگانی[۲۸]
- سید مهدی حسینی روحانی[۲۸]
- عبدالله جوادی آملی[۲۸]
- علی صافی گلپایگانی[۲۸]
- محمدتقی بهجت[۲۸]
- سید علی سیستانی[۲۸]
- سید علی خامنه‌ای[۲۸]
- سید روح‌الله خمینی[۲۸]
- محمد صادقی تهرانی.[۳۰]
- سید مجتبی رودباری[۳۱]
- سید کرامت الله ملک حسینی
- محمدجواد باهنر
- سیدمحمد حسینی بهشتی
- خلیل قبله ای خوئی[۳۲]
تألیفات[ویرایش]
سید حسین طباطبایی بروجردی بر کتاب‌های فقیه شیخ صدوق، تهذیب الاحکام و استبصار شیخ طوسی، خصال و رجال و آمالی و علل الشرایع اسانیدی ضمیمه کرد. وی حاشیه بر کفایه آخوند خراسانی و نهایه طوسی نگاشت.
چند مورد از کتاب‌های او عبارت است از:
- حاشیه علی کفایه الاصول
- المهدی فی کتب اهل السنه
- الآثار المنظومه، انیس المقلدین
- مجمع الفروع، مناسک الحج
- جامع احادیث الشیعه
- مستدرک فهرست منتخب الدین
- تجرید اسانید الامانی
- تجرید اسانید الاستبصار.
نخستین بار از روی رسالهٔ عملیهٔ او کتاب توضیح المسائل نوشته شد که در زمان حیات و به تأیید خودش به چاپ رسید.[۳۳]
منابع[ویرایش]
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۷ ژوئیه ۲۰۱۷.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «زندگینامه آیت الله بروجردی». سایت آیت الله بروجردی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۸ آبان ۱۳۹۷.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ موسی نجفی (۱۳۸۴)، اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت حاج آقا نورالله اصفهانی، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ص. ۴۰۴، شابک ۹۷۸۹۶۴۶۳۵۷۷۱۶صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «آیت الله العظمی سید حسین طباطبایی قمی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۸ آوریل ۲۰۱۷.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ عباس حاجیانی دشتی (۱۳۷۲)، عنصر فضیلت و تقوی حضرت آیت‌الله العظمی قمی (قدس‌سره)، مفید (محلاتی)، ص. ۳۵صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ «آیة الله العظمی سید محمد حجت کوه کمری نسخه متنی». library.tebyan.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۹.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ قرآن، iqna ir | خبرگزاری بین‌المللی. «بسیاری از آثار آیت‌الله حجت کوه‌کمره‌ای امکان چاپ نیافت/ تبیین ویژگی‌های برجسته». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۹.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ علمیه، خبرگزاری رسا | تازه‌ترین اخبار حوزه های. «نگاهی به آثار آیت‌الله سید محمد حجت کوه کمره ای». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۹.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «آیت الله حجت کوه کمره ای - نور مجرد، دانشنامه تخصصی علامه طهرانی». nooremojarrad.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۹.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ مجله مجموعه حکمت، سال اول، ش ۱۲، ص ۱۲–۱۷؛ آثار الحجه، محمد شریف رازی، ج ۱، ص ۱۴۳.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «حجت کوه کمره ای، سید محمد». hawzah.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۹.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ قرآن، iqna ir | خبرگزاری بین‌المللی. «بسیاری از آثار آیت‌الله حجت کوه‌کمره‌ای امکان چاپ نیافت/ تبیین ویژگی‌های برجسته». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۹.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «آیت الله حجت کوه کمره ای - نور مجرد، دانشنامه تخصصی علامه طهرانی». nooremojarrad.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۹.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «آیت الله سید احمد خوانساری، تندیس پارسایی». hawzah.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۲.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ محمد واعظ زاده خراسانی (اسفند ۱۳۸۶). «وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت‌الله بروجردی». پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت‌الله العظمی بروجردی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۱.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ علامه واعظ زاده خراسانی. ندای وحدت. مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی. ص. ۲۷۵.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «نظر آیت الله بروجردی در مورد ولایت فقیه و انقلاب مشروطه».صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ چشم و چراغ مرجعیت، به نقل از آیت الله سلطانی طباطبائی، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، ص 42.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «آیت الله بروجردی و حکومت اسلامی».صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ صادق طباطبایی – خاطرات سیاسی، اجتماعی (۱) – نشر عروج (وابسته به مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام) – تهران – ۱۳۸۷- صفحه ۲۷.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ ۲۱٫۲ خاطرات آیت الله منتظری، ۱۳۷۹، ص ۱۴۳.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ خاطرات آیت الله خلخالی، نشر سایه، ۱۳۸۰، ص ۴۸.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ هرانا: ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، حسن یوسفی اشکوری: روحانیت، مدافع نظام ارباب و رعیتی بود، گفت‌وگو از سیمین روزگرد، نوشته‌شده در ۲۱ امرداد ۱۳۹۵؛ بازدید در ۲۸ مرداد ۱۳۹۵.
- ↑ «جزئیات رحلت آیت‌الله بروجردی از زبان رسانه‌های نیم قرن پیش + عکس».صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ یادداشتی در سدۀ سیدمحمود مرعشی نجفی شفقنا
- ↑ مکارم الاثار، ج ۳، ص ۸۰۴–۸۰۶؛ ریحانة الادب، ج ۱، ص ۳۶۶؛ النهریة، ص ۴۴.
- ↑ Azimi, F.; Azimi, F. (2009). QUEST FOR DEMOCRACY IN IRAN C: a century of struggle against authoritarian rule (به English). Harvard University Press. p. 341. ISBN 978-0-674-02036-8. Retrieved 2017-04-09.صفحه پودمان:Citation/CS1/en/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ ۲۸٫۰۰ ۲۸٫۰۱ ۲۸٫۰۲ ۲۸٫۰۳ ۲۸٫۰۴ ۲۸٫۰۵ ۲۸٫۰۶ ۲۸٫۰۷ ۲۸٫۰۸ ۲۸٫۰۹ ۲۸٫۱۰ ۲۸٫۱۱ ۲۸٫۱۲ ۲۸٫۱۳ ۲۸٫۱۴ ۲۸٫۱۵ ۲۸٫۱۶ ۲۸٫۱۷ ۲۸٫۱۸ ۲۸٫۱۹ ۲۸٫۲۰ ۲۸٫۲۱ ۲۸٫۲۲ «شاگردان». پورتال حضرت آیت الله العظمی سید حسین طباطبایی بروجردی.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.[پیوند مرده]
- ↑ خاندان خوانساری، دانشنامه جهان اسلام
- ↑
؛ فقه گویا، زندگینامه مؤلف، ص ۱۱۳صادقی تهرانی: «... در دروس ایشان [بروجردی]، شرکتی فعال داشتم.»
- ↑ «زندگینامه آیت الله سید مجتبی رودباری». جاهد خبر.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «بایسته های فقه و حقوق، شماره های 255 و256».صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- ↑ «broujerdi.ir & org || پورتال حضرت آیت الله العظمی سید حسین بروجردی قدس سره - تدوین رسالهٔ توضیح المسائل». www.broujerdi.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۱۴.صفحه پودمان:Citation/CS1/fa/styles.css محتوایی ندارد.
- سرگذشت نیکان، بازبینی ۸ فروردین ۱۳۸۶.
- وب‌سایت صدا و سیما، بازبینی ۱۲ فروردین ۳۸۶.
